حس‌آمیزی یکی از آرایه‌های ادبی و زیرمجموعهٔ بدیع معنویه.
بدیع معنوی (معنایی) یعنی چی؟
یعنی آرایه‌هایی که جزو علم بیان (تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه) نیست و فقط و فقط با دقیق شدن تو معنی عبارت میشه متوجهشون شد.
تو کتاب آرایه‌های ادبی بچه‌های انسانی قدیم، حس‌آمیزی رو این‌جوری تعریف کرده بود:
«آمیختن دو یا چند حس است در کلام؛ به گونه‌ای که با ایجاد موسیقی معنوی به تأثیر سخن بیفزاید و سبب زیبایی آن شود.»
چندتا نمونه هم آورده بود. مثل:
_ ببین چه می‌گویم.
_خبر تلخی بود.
اما آیا حس‌آمیزی همینه؟ یعنی فقط زمانی که دو تا از حواس پنجگانه و ظاهری کنار هم بیان و مخلوط بشن، حس‌آمیزی داریم؟!
به ترکیبای زیر نگاه کنید:
_ زندگی شیرین
_ عطر مهربانی
توی این ترکیبا چی؟ این‌جا حس‌آمیزی نداریم؟
قطعا داریم.
تعریف دقیق‌تر حس‌آمیزی در کتاب‌های ادبیات نظام جدید اومده.
فارسی (۱) : آمیختن دو یا چند حس
و یا
[آمیختن] یک حس با پدیده‌ای ذهنی (انتزاعی)
علوم و فنون ادبی (۳) : آمیختن دو یا چند حس در کلام ... حس‌آمیزی گاه آمیختگی حواس با امور ذهنی و انتزاعی است.
با توجه به تعاریف بالا، می‌تونیم برای حس‌آمیزی دسته‌بندی داشته باشیم:
۱. حس‌آمیزی از نوعِ حسی _ حسی
_ لیک چنان خیره و خاموش ماند / کز همه شیرین‌سخنی گوش ماند (فارسی دهم)
_ این یکی از استعدادهای گوناگون و در عین حال چشمه‌ای از خوشمزگی‌های رنگارنگ او بود. (فارسی دوازدهم)
۲. حس‌آمیزی از نوعِ حسی _ انتزاعی
ملّت‌ها و قبایل مختلف که بوی پیشرفت اروپا به مشامشان نرسیده بود... (فارسی یازدهم)
پ.ن: در مقاله‌ای تحت عنوان «بررسی و تحلیل حس‌آمیزی در سه دفتر شعر فریدون مشیری» در مورد این تقسیم‌بندی به صورت مبسوط توضیح داده‌ام.
خب امیدوارم که این مطلب واسه‌تون مفید باشه و اگه فکر می‌کنین این نکتهٔ کوچیک برا دوستتون هم مفیده، لطفا براش بفرستید. ممنون از توجّهتون.
محسن برزوک _ دبیر زبان و ادبیات فارسی
https://t.me/Mohsen_Borzook
