چرا و چگونه میکروموبیلیتی را به شهرمان دعوت کنیم؟

دکتر ابوت و دکتر جونز از دانشگاه ویسکانسین، هفت مولفه سلامت را که در شکل 1 مشاهده می‌شود، تنظیم و ارائه نمودند که سازمان جهانی بهداشت نیز به عنوان یک منبع خارجی‌، آن را در سایت خود قرار داده است. یکی از این مولفه‌ها، سلامت محیط زندگی است. مولفه‌های زیادی در تعریف سلامت محیط زندگی قرار می‌گیرد، تقریباً هر چیزی که در محیط ما وجود دارد و روی یکی از مولفه‌های سلامت تاثیر می‌گذارد را می‌توان به عنوان سلامت محیط زیست یا سلامت محیط زندگی معرفی کرد. تمیزی هوایی که تنفس می‌کنیم، آبی که می‌نوشیم، غذایی که می‌خوریم، پایین بودن نویز و صدای مزاحم که در محیط ما قرار دارد، فضای فیزیکی که برای کار و زندگی در اختیار داریم، نور محیط و خلاصه هر آنچه که در محیط است و به سلامت ربط دارد، در اینجا قابل بررسی است.[1] همچنین مسئولیت شخصی و اجتماعی افراد در خصوص ایجاد جوامع پایدار از جمله مواردی است که در زیر مجموعه سوالات مربوط به این مولفه مورد بررسی قرار می‌گیرد.[2]

یکی از استراتژی‌های مهم در راستای داشتن جوامع شهری پایدار و تأمین سلامت محیط زندگی، کاهش استفاده از خودرو در شهر است که در بسیاری از کشورها در سال‌های اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و اقداماتی مستمر برای ایجاد فضاهای شهری انسان محور و تغییر زیرساخت‌هایی که بیش از هر چیز برای خودروها ساخته شده بود انجام شده و در دست انجام است. و اما یکی از این تغییرات، توسعه نسل جدید حمل و نقل شهری برای کاهش ترافیک و آلودگی هوا تحت عنوان میکروموبیلیتی (وسایل حمل و نقل کوچک و سبک) است. در این گزارش ضمن تعریف میکروموبیلیتی و ارائه تصاویری از انواع مختلف آن، به مواردی که لازم است برای استفاده از این شیوه از سفر و دعوت میکروموبیلیتی به شهرها مورد توجه قرار گیرد پرداخته شده است.

میکروموبیلیتی

میکروموبیلیتی شامل همه روش‌های حمل و نقل توسط وسایل نقلیه سبکی است که دارای وزن ناخالص کمتر از 500 کیلوگرم می‌باشد. این روش‌ها که در حال جایگزینی با شیوه‌های حمل ‌و نقل سنتی برای طی فاصله‌های کوتاه در کلانشهرها هستند شامل شیوه‌های حمل و نقل پاک شخصی و اشتراکی شامل دوچرخه، دوچرخه برقی و اسکوتر برقی، خودروهای برقی، دوچرخه‌های باری و ... است.[3]. هورِیس دیدیو [1]، تحلیلگری که برای اولین بار واژه‌ی «میکروموبیلیتی» را برای وسایل نقلیه‌ی کمتر از ۵۰۰ کیلوگرم بیان کرد، پیش‌بینی می‌کند که تا 10 سال آینده ۸۰ درصد شهرها در سراسر دنیا این مفهوم را می‌پذیرند[4،5]. نمونه‌هایی از این روش از حمل و نقل در شکل 2 نشان داده شده است.

نکات مورد توجه برای دعوت میکروموبلیتی به شهرها

این شیوه از حمل و نقل برای برنامه‌ریزان شهری، راهی سریع برای کاهش شلوغی در مرکز شهرها تلقی می‌شود. این امر برای ساکنان شهری گزینه‌های بیشتری جهت گردش در شهر فراهم می‌کند. استفاده از وسایل نقلیه‌ سبک برای رسیدن از نقطه‌ی الف به ب، حمل ساده و یافتن آسان جای پارک، این سبک از جابجایی را با وجود چالش‌هایی که به همراه دارد به گزینه‌ای مناسب تبدیل کرده است. به گفته دیدیو، درخواست‌های میکروموبیلیتی کم (پول کمتر، انرژی کمتر، آلودگی کمتر، آسفالت کمتر، پارگینک کمتر و شلوغی کمتر) و در عوض آنچه ارائه می‌دهد (سلامت بیشتر، زندگی بهتر و طولانی‌تر برای شهروندان) قابل توجه است.[4] در ادامه به مهمترین موضوعاتی که برای دستیابی به این شیوه از حمل و نقل پایدار شهری مورد نیاز است پرداخته شده است[6]:

1- پیاده‌‌سازی‌ سیاست‌های مناسب در راستای تقویت حرکت به سوی حمل و نقل شهری پایدار

سفرهای شهری پایدار نیازمند همکاری شهرها، دولت‌ها و مسئولین حمل و نقل عمومی و خصوصی با یکدیگر در جهت دستیابی به اهداف مشترک می‌باشد و سیاست‌های ملی به منظور توانمندسازی شهرها برای دستیابی به این هدف بسیار حیاتی است.

دولت‌ها از یک طرف لازم است ملزومات حمل و نقل ملی را فراهم نمایند و از سوی دیگر شهرها را به این سمت هدایت کنند که فضای بیشتری را (هم برای مسیرهای ویژه و هم برای فضای پارکینگ) به میکروموبیلیتی اختصاص دهند. به علاوه قانون ملی باید با توجه به معیارهای مرتبط با ایمنی، پایداری و اشتراک داده‌ها، چارچوبی صحیح را به منظور انتخاب مجریان این امور، برای شهرها فراهم نماید.

2- انتخاب نقش آفرینان ممتاز بر اساس معیارهای پایداری، ایمنی و عملیاتی بودن

شهرها به صورت فزاینده با مناقصات عمومی مواجه هستند و لازم است برای آنها مجری انتخاب نموده و الزامات اجرایی و عملیاتی شفاف را تنظیم نمایند. برای توسعه شهرهای پایدار لازم است مجریان دارای تجربه در اقدامات مربوط به توسعه این شهرها (مانند انجام عملیات سبز[2] با ون‌های برقی، دوچرخه‌های باری و انرژی‌های تجدید پذیر و یا افزایش طول عمر اسکوترها) هستند انتخاب شوند.

3- ترویج حمل و نقل ترکیبی (حمل و نقل عمومی و میکروموبیلیتی)

این ترکیب نمونه‌ای از تقویت حمل و نقل پایدار شهری است. بنا بر نظر کارشناسان، ترکیب حمل و نقل اشتراکی و وسایل نقلیه خودکار که به وسایل حمل و نقل عمومی دسترسی داشته باشند موجب تقویت شبکه‌های حمل و نقل جایگزین خواهد شد. در این خصوص نیاز به همکاری شهرها با شرکت‌های خصوصی وجود دارد، به عنوان مثال همکاری شرکت‌های فعال در زمینه اسکوتر برقی و حمل و نقل عمومی از نمونه‌های امیدوار کننده‌ای که در راستای یکی از اهداف دستور کار 2030 سازمان ملل متحد که توسعه پایدار است می‌باشد.

4- ایجاد دسترسی به پارکینگ‌های میکروموبیلیتی

ارتقاء رقابت میان خودروها و روش‌های جدید حمل و نقل، نیازمند اتخاذ سیاست‌هایی است. شهرداری‌ها می‌توانند با داشتن رقابت در فضای عمومی، شاخص بازدهی «فضای حاشیه‌ای»[3] را به عنوان شاخصی درنظر بگیرند که نشان‌دهنده میزان سودمند بودن یک شیوه از سفر به ازای زمان و فضا است.

ذکر مثال مربوط به بازدهی فضای پارک خودرو می‌تواند به شفاف‌تر شدن موضوع کمک کند، یک جای پارک خودرو می‌تواند 10 تا 15 اسکوتر را در خود جای دهد و یک اسکوتر برقی اشتراکی در روز می‌تواند توسط 8 تا 10 نفر استفاده شود. حال آنکه خودروهای سواری به طور میانگین 1/3 شخص را جابجا می‌کنند و در 95 درصد زمان فضای پارکینگ را اشغال نموده‌اند. شهرها باید مدهای سبکتر حمل و نقل که به فضای پارکینگ دسترسی دارند را ایجاد نمایند.

به عنوان نمونه پاریس 2500 پارکینگ را به ناوگانی شامل 15000 اسکوتر برقی اختصاص داده است و در واقع با استفاده از فضاهای پارکی مانند فضاهای خالی بین محل پارک خودرو و محل عبور عابرین توانسته روشی کم هزینه را برای فعال نگه داشتن این شیوه جدید از حمل و نقل پیدا کند.[6]

5- حمایت از تلاش‌های مرتبط با ارتقاء ایمنی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های جایگزین

مسئولیت جابجایی ایمن، بین دولت‌ها، شهرها و ارائه‌دهندگان خدمات این حوزه تسهیم می‌شود. بر اساس گزارش ITF) International Transport Workers' Federation) در سال 2020 خطر اصلی برای اسکوترسواران و دوچرخه‌سواران (شامل 80 درصد حوادث منجر به فوت) در مسیرهای مشترک با خودرو می‌باشد و بر این مبنا به سیاستگذاران و مدیران شهری ایجاد مسیرهای پیوسته و جدا شده به صورت فیزیکی را برای میکروموبیلیتی توصیه نموده است. جدا کردن خودروها از سایر روش‌های حمل و نقل و آرامسازی ترافیک تأثیر چشمگیری بر روی ایمنی این شیوه از سفر دارد. همچنین شهرها باید از کسانی که برای افزایش آگاهی کاربران این وسایل نقلیه به منظور بهبود رفتار و پیشگیری از رفتارهای خطرناک سرمایه‌گذاری می‌کنند حمایت نمایند.

6- بهره‌‌مندی از قدرت داده‌ها

بر اساس اظهارات کارشناسان حمل و نقل Eindhoven دسترسی به داده‌ها و همکاری با ارائه دهندگان خدمات میکروموبیلیتی دارای اهمیت زیادی است. این اهمیت از آن جهت است که آنها را با عادات سفرهای کاربران این وسایل نقلیه، مسیرهایی که بیشتر استفاده می‌شود و شکاف‌های موجود آشنا نموده و به آنها بینشی ارائه می‌دهد که می‌توان از آن در تغییر سیاست‌ها، بهبود سرمایه‌گذاری‌ها، ایمن‌تر نمودن مسیرها و حرکت به سمت حمل و نقل سبز بهره گرفت.

7- تغییر عادت و ترویج تغییر شیوه سفر

کاهش سفرهای درون‌شهری با خودروی سواری با استفاده از ترکیب سیاست‌های هوشمندی که با جایگزینی حمل و نقل مناسب موجب ترویج رفتار پایدار می‌شود امکانپذیر خواهد بود. امروز بسیاری از شهرها برنامه‌های توسعه حمل و نقل پایدار داشته و کاهش سهم استفاده از وسایل نقلیه موتوری را هدف قرار دادند. راهکار کلیدی در این خصوص اتخاذ سیاست‌های متمرکز بر رفتار و تغییر عادت‌ها است. ارائه گزینه‌های مناسب و مقرون به صرفه ضمن استفاده از مشوق‌ها از طریق سوبسیدهای شهرداری‌ها و دولت‌ها، ادغام شیوه‌های مختلف سفر (MaaS) و طراحی سرویس‌ها از جمله اقدامات کلیدی هستند. همچنین جذب جوانان به استفاده از این شیوه‌ها زودتر از آنکه به استفاده از خودرو تمایل پیدا کنند، می‌تواند از اینکه در آینده برای این تغییر نیاز به صرف وقت و هزینه باشد جلوگیری نماید.[6]

توسعه میکروموبیلیتی در ایران

در شهرهای ایران خصوصا در کلانشهرها با توجه به آسیب‌هایی که آلودگی هوا، آلودگی صوتی و افزایش تبعات ناشی از کم تحرکی شهروندان در پی داشته است، توسعه حمل و نقل پارک طی سال‌های اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته و اقداماتی مانند ایجاد و توسعه مسیرهای دوچرخه، برگزاری همایش‌ها و کمپین‌های مرتبط و راه اندازی شیوه‌های مختلف حمل و نقل پاک اشتراکی در تعدادی از شهرهای کشور، توسط شهرداری‌ها و شرکت‌های خصوصی در این راستا انجام شده و در حال انجام است.

شرکت رورو نیز با هدف توسعه حمل و نقل پایدار، با ناوگان هوشمند اشتراکی (شامل دوچرخه، دوچرخه برقی و اسکوتر برقی) با این دیدگاه که بتواند در جهت ارتقاء سلامت و شادابی شهروندان، جایگزینی با خودرو در سفرهای کوتاه شهری و کاهش آلودگی صوتی و آلودگی هوا نقش ایفا نماید از سال 1398 فعالیت خود را آغاز نموده و در حال فعالیت می‌باشد.

واژه‌ها، نام‌ها و اصطلاحات مشخص شده در متن:

[1] -Horace Dediu

[2] - Green Operations (GO): Concerns the integration and alignment of environmental management strategies into production and operations to improve environmental performance.[8]

[3] - Curb productivity: The Index calculates the amount of passenger activity - the number of people using the curb -per hour, per 20 feet of curb, which is about the size of a typical on-street parking space.[9]

[4] - Mobility as a Service (MaaS) is the integration of various forms of transport services into a single mobility service accessible on demand.

منابع:

1- motamem.org

2- https://motamem.org/wp-content/uploads/2016/04/Are-you-Balancing-the-7-Dimensions-of-Wellness.doc

3- وبینار میکروموبیلیتی بخشی از آینده حمل و نقل شهری، دپارتمان آموزش مهندسین مشاور رهیافت.

4- میکروموبیلیتی، نسل جدید حمل و نقل شهری برای کاهش ترافیک و آلودگی هوا، سایت ایران آینده.

5- https://www.smart-industry.net/micromobility-getting-e-round/

6- Micromobility: moving cities into a sustainable future. Thomas Holm Møller, John Simlett.

7- Curbing the chaos: A new vision for micro-mobility management, 2019.https://www.passportinc.com/blog/curbing-the-chaos-a-new-vision-for-micro-mobility-management/.

8- Green operations: What's the role of supply chain flexibility? YangLiua, YufengZhang, LucianoBatista, KeRongc,2019.

9- Sharing the Curb, www.medium.com.