در مسیر انجام دادن هر پژوهشی مانند رساله دکتری یا پایان نامه پروپوزال نویسی از مراحل مهم و اصلی کار است. پروپزوال‌نویسی برای دانشجویان ارشد و دکتری اهمیت ویژهای دارد، چون اگر پروپوزال قوی و خوبی ارائه دهند، احتمال موفقیتشان در نتیجه تحقیقات و نیز در جلسه دفاعشان بیشتر است. در این مطلب سعی کردیم به نکات ضروری درباره پروپوزال نویسی ارشد و دکتری بپردازیم، البته پروپوزال نویسی کارشناسی ارشد با پروپوزال نویسی دکتری در مواردی با هم تفاوت دارند، اما در اصول مشترک‌اند؛ همانطور که رساله دکتری از پایان‌نامه کارشناسی ارشد حجیم‌تر است، پروپوزال دکتری نیز از پروپوزال کارشناسی ارشد طولانی‌تر است؛ دانشجویان باید در پروپوزال نویسی دکتری مفصل‌تر از پروپوزال نویسی کارشناسی ارشد به تشریح موضوع خود بپردازند؛ به عبارت دیگر، دانشجویان در پروپوزال نویسی دکتری باید به طور دقیق و کامل درباره هر چه در رساله انجام خواهند داد، توضیح دهند، اما در پروپوزال نویسی کارشناسی ارشد فقط باید به موارد ضروری اشاره شود و تشریح جزئیات ضرورتی ندارد.
پروپوزال (Proposal) یعنی پیشنهاد یا طرح اولیه و به پیش‌نویس توجیهی‌ای می‌گویند که دانشجویان برای طرح اصلی تحقیقاتشان ارائه می‌کنند و نقشه راه رسیدن به هدف خود را در آن توضیح می‌دهند. دانشجویان برخی رشته‌های مقطع کارشناسی و همه دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری باید برای کسب مدرک دوره تحصیلی خود پروژه‌ای تحقیقاتی و مرتبط با رشته و گرایش‌شان انجام دهند که پیش از انجام دادن آن ملزم به نوشتن پروپوزال و ارائه به دانشگاه هستند تا در صورت تایید پژوهش خود را آغاز کنند.
پروپوزال نویسی ارشد و دکتری بر اساس ساختاری تعریفشده و استاندارد انجام میشود و شامل بخش‌های مختلفی است که به ترتیب عبارتاند از:
✔ موضوع
✔ عنوان
✔ اصطلاحات علمی
✔ مقدمه
✔ طرح مساله
✔ ابزار و منابع گردآوری و تحلیل اطلاعات
✔ پیشینه تحقیق
✔ اهداف تحقیق
✔ پرسش‌های تحقیق
✔ فرضیات تحقیق
✔ روش تحقیق
✔ نتیجه‌گیری
✔ فهرست منابع
❖ برای آشنایی بیشتر با ساختار پروپوزال میتوانید مطلب چگونه پروپوزال کارشناسی ارشد بنویسیم؟ را در همین سایت مطالعه کنید.
1. پیش از آغاز پروپوزال‌نویسی برای دانشجویان ارشد و دکتری رعایت این نکته مهمترین کار است: به دقت بررسی کنید که موضوع مورد نظرتان تکراری نباشد یا محتوای آن با سایر تحقیقات انجام‌شده همپوشانی نداشته باشد، چراکه این قضیه میتواند منجر به اتلاف زمان بسیار و البته از دست دادن انرژی و روحیه شما شود. برای پیشگیری از انجام دادن کار تکراری، با صبر و حوصله در اینترنت جستجو کنید و تحقیقاتی که پیرامون موضوع شما انجام شده و پروژه‌های مشابه را بررسی کنید. یکی از رایج‌ترین کارها مراجعه به سایت ایرانداک است که به‌سادگی به شما کمک می‌کند اطلاعات کاملی درباره موضوع مورد نظرتان پیدا کنید.
❖ درباره وبسایت ایرانداک و روش جستجو در آن میتوانید مطلب نحوه جستجو در ایرانداک را در همین وبسایت بخوانید.
2. انتخاب استاد راهنما یکی از پارامترهای مهمی است که پیش از آغاز پروپوزال‌نویسی برای دانشجویان ارشد و دکتری باید به آن توجه شود. استاد راهنما در انجام پروژه‌های تحقیقاتی دانشجویان تاثیر بسیاری دارد، به همین دلیل استادی را برای مشاوره و راهنمایی خود انتخاب کنید که بتوانید به طور مستمر با او کار کنید، چون ممکن است برخی استادان بسیار سختگیر باشند و روش آنها با روحیات شما سازگار نباشد، یا برخی به دلیل داشتن مشغله‌های فراوان در پستهای اجرایی دانشگاه یا پروژه‌های تحقیقاتی و… فرصت کافی نداشته و کمتر در دسترس باشند که این مساله میتواند در روند پژوهش‌تان وقفه و اختلال ایجاد کند.
3. برآورد دقیق و کامل هزینه‌های همه مراحل پروژه تحقیقاتی‌تان را پیش از انتخاب موضوع انجام دهید. همانطور که می‌دانید، تمام امتیاز پروژه کارشناسی ارشد یا رساله دکتری شما متعلق به دانشگاه است و چنانچه در طول پروژه به پرداخت هزینه‌هایی مازاد بر هزینه توافق‌شده اولیه مجبور بشوید، همه آن مبالغ را باید خودتان پرداخت کنید. بنابراین پیش از هر کاری، نخست درباره منابع مالی تامین هزینه‌های پروژهش‌تان با استاد راهنما مشورت و توافق کنید تا بعدها دچار مشکل نشوید.
❖ برای کاهش هزینه‌های پروپوزال نویسی ارشد و دکتری روشهایی وجود دارد که به دانشجویان کمک می‌کند از عهده مسائل مالی برآیند و این مشکل را بهتر مدیریت کنند. ما در مطلب چگونه هزینه نوشتن پروپوزال را کم کنیم؟ و چگونه هزینه‌های انجام پایان نامه را کاهش دهیم؟ برخی از این راهکارها را توضیح داده‌ایم و پیشنهاد می‌کنیم آن را مطالعه کنید.
4. محتوای علمی پروپوزال‌تان کاملا معتبر، مستند و به‌روز باشد. نوشتن پروپوزالی قوی که مبتنی بر جدیدترین دستاوردهای علمی جهان باشد و به طور شفاف، رسا، منسجم و دقیق موضوع پژوهش را تشریح کند، نشانه قابلیت‌های پژوهشگر آن و نویدبخش موفقیت پروژه است. بنابراین همه خلاقیت و توانمندی خود را به کار ببرید تا پروپوزالی جذاب و قابل قبول بنویسید. گفتنی است که در پروپوزال نویسی رعایت کردن اصول نگارشی و نکات گرامری از اهمیت بسزایی برخوردار است، بنابراین قواعد نوشتاری را رعایت کنید و حتی برای اطمینان بیشتر از ویراستاری باتجربه در این کار کمک بگیرید.
5. بر مفاهیم اصلی پروپوزال‌تان کاملا مسلط باشید و بدیهی است برای این منظور باید با بررسی همه‌جانبه پیشینه تحقیقاتی و مطالعه منابع قدیم و جدید مرتبط و فرضیات و نظریه‌های مطرحشده درباره آن موضوع، ابزار و روشهای تحقیقی مناسب را انتخاب کنید و با خلاقیت و نوآوری خلاهای این موضوع را معین و هدف خود را بر مبنای برطرف کردن آن تعریف کنید.
6. دانشگاهها و موسسات علمی بزرگترین و مهمترین پایگاه‌های تولید علم و فناوری‌اند و دانشجویان در دوران تحصیلیشان موظف‌اند در جریان علمی کشور موثر و مفید باشند و از فرصت خود برای مطالعه و تحقیق استفاده کنند و برای کسب دستاوردهای باارزش علمی بکوشند؛ اما این هدف صرفا با پژوهشهای سطحی یا انجام پروژه‌های معمولی برای رفع تکلیف میسر نخواهد شد. یکی از اصول مهم برای پیشرفت و موثر بودن در جامعه علمی نوآوری است؛ با مطالعات جامع و خلاقیت در انجام دادن تحقیقات سعی کنید نتایج درخشان و اثرگذار کسب کنید و موجب رشد فکری خود و مخاطبانتان شوید. از کپی کردن خودداری کنید و از سرهم کردن اطلاعات و استفاده محض از نتایج تحقیقات دیگران بپرهیزید. بدیهی است انجام دادن پژوهشی ارزشمند هم باعث ایجاد احساس رضایت قلبی و انگیزه رشد و موفقیت بیشتر در خودتان میشود و هم میتواند الگوی موثری برای دیگر پژوهشگران باشد.
7. تک‌بعدی عمل نکنید؛ چه در انتخاب روش تحقیق و چه در گزینش روش تحلیل داده‌ها سعی کنید به یک شیوه محدود نشوید. شما میتوانید روشهای مختلف را برگزینید و حتی با خلاقیت و تغییر زاویه دیدتان میتوانید از روشهای تلفیقی برای ارزیابی مسئله پژوهش خود استفاده کنید؛ روشهایی که کاربردی باشند و از نظر کمی و کیفی به نتیجه‌گیری هدفمند پروژه شما کمک کنند؛ مثلا نرم‌افزارهای گوناگون را آزمایش کنید یا برای گردآوری دیتاهای مورد نیازتان از همه روشها کمک بگیرید.
❖ یادآوری می‌کنیم برای آشنایی بهتر با روشهای گردآوری داده‌ها میتوانید مطلب راهنمای کامل جمع‌آوری داده‌ها در نوشتن پایان‌نامه را بخوانید.
نکاتی که در این مقاله به طور اجمالی به آنها پردختیم، فقط گوشه‌ای از مسائل مهم در پروپوزال نویسی برای دانشجویان ارشد و دکتری است و مسلم است انجام دادن پروژه‌های بزرگ و مهم نیازمند راهنمایی استادان و متخصصان به طور دائمی است.
