پیشنهاد برای مطالعه سریع
اگر تمرکز کافی ندارید یا کنجکاوید که میزان تاثیر آرای قومیتی بر انتخابات ۱۴۰۳ را ببینید، اول از جمع‌بندی انتهای متن شروع به خواندن بکنید. متن پیش رو تحلیلی است و نیاز به اندکی تمرکز برای مطالعه دارد.
انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ که به علت شهادت آیت‌الله رئیسی در اثر سانحه هوایی، زودتر از موعد برگزار شده بود، زمینه بروز سوالات متعدد در جامعه شده است.
در این مطلب تلاش می‌کنیم با استناد به آمار و ارقام، نشان دهیم که رای قومیتی مهم‌ترین عامل کاهش مشارکت دور اول و یکی از عوامل مهم موثر در پیروزی دکتر پزشکیان در دور دوم انتخابات ۱۴۰۳ بوده است؛ اما این آرا نتیجه دور دوم را تغییر نداده است.
وقتی درباره آرای قومیتی صحبت می‌کنیم، منظورمان این نیست که افراد بدون هیچ بررسی و صرفا به علت قرابت قومی با یک کاندید به او رای داده‌اند؛ بلکه منظورمان این است که «قرابت قومیتی باعث ایجاد سوگیری نسبت به یک کاندید شده است» یا «برخی صرفا به علت حضور یک کاندید از نزدیکان و آشنایان ترغیب به مشارکت در انتخابات شده‌اند.»
برخی اینطور استدلال می‌کنند که حتی اگر این مطلب باعث تغییر در نتیجه انتخابات شده باشد، تاکید بر آن منجر به ایجاد شکاف‌های قومیتی می‌شود. با این حال، ما معتقدیم مساله جانب‌گرایی درون‌گروهی که از انواع سوگیری‌های اجتماعی شمرده می‌شود، به صورت آگاهانه اتفاق نمی‌افتد. مانند هر سوگیری دیگر، خودآگاهی نسبت به این سوگیری و تاثیرات آن بر انتخاب‌ها به ما کمک می‌کند تا حد امکان از تاثیر آن در انتخاب‌های کلیدی‌مان اجتناب کنیم.
از سوی دیگر، در تاثیر آرای قومیتی بر مشارکت در انتخابات نشان می‌دهیم که این تاثیر صرفا مربوط به اقوام نیست و این مساله حتی در شهرهای بزرگ نیز بر منطق تصمیم‌گیری افراد تاثیر می‌گذارد. این مطلب، اهمیت پرداختن به آرای قومیتی را دوچندان می‌کند.
جان کلام این که در دوره‌های قبلی انتخابات هم استان‌ها با ترکیب‌های جمعیتی قومی مشارکت مطلوبی در انتخابات داشته‌اند که این نکته ریشه در «هویت مشترک ملی» دارد؛ با این حال، تاکید این مطلب بر توجه ویژه اقوام به یکی از نامزدها در انتخابات ۱۴۰۳ است و سعی داریم در شرایطی که این تمایل توسط برخی نادیده گرفته می‌شود یا دلایلی دیگر برای آن برمی‌شمردند، استدلال‌هایی برای اثبات آن به کار ببندیم.
در حالی انتخابات ریاست جمهوری کاهش مشارکت ۹ درصدی داشته است که انتخابات مجلس که همین ۴ ماه پیش برگزار شده بود، کاهشی در میزان مشارکت نداشت.
تمام عوامل که می‌توانست بر کاهش مشارکت موثر باشد، در انتخابات سال گذشته مجلس نیز وجود داشت. با این حال، مشارکت مجلس تغییر قابل توجهی را نشان نمی‌دهد. تنها مورد تفاوت قابل توجه در این بین، عدم برگزاری همزمان انتخابات شوراهای شهر و روستا بوده است.
آمارها نشان می‌دهد تقریبا ۳۰۰ هزار نامزد برای انتخابات شورای شهر و روستا ثبت‌نام می‌کنند. اگر هر نفر، باعث افزایش مشارکت ۱۰ نفر از اطرافیانش شده باشد، ۳ میلیون نفر صرفا به خاطر برگزاری همزمان انتخابات ریاست جمهوری و شورای شهر در انتخابات شرکت می‌کنند.
نکته انحرافی
دو هزارمین نفر در انتخابات دوره قبل شورای شهر تهران، ۷۵ رای داشته است و این نشان می‌دهد که حتی در شهری مثل تهران، اصلا بعید نیست که ۱۰ نفر صرفا به خاطر آشنایی با هر نامزد در انتخابات شرکت کنند. چه برسد به روستاها و شهرهای کوچک که به علت بافت قومی، شبکه آشنایان هر نامزد به ده‌ها نفر می‌رسد.
برای بررسی این مساله، دور دوم انتخابات ۱۴۰۳ را با انتخابات ۹۶ مقایسه می‌کنیم که از حیث رقابت میان دو جریان، بیشترین شباهت را به انتخابات فعلی داشته است. (رئیسی و جلیلی، در مقابل روحانی و پزشکیان)
مقایسه آرای جریان اصلاحات در انتخابات ۹۶ و دور دوم ۱۴۰۳ که افزایش قابل توجه مشارکت در استان‌های آذری و کرد را نشان می‌دهد.
بخش قابل توجهی از آرای پزشکیان در استان‌های آذری و کرد، ارتباطی به سبد رای اصلاحات در این استان‌ها ندارد. خصوصا که پزشکیان در حالی رای بالاتری از این استان‌ها گرفته است که سبد رای اصلاحات در بقیه استان‌ها را از دست داده است. با این حال، سبد رای اصلاحات در استان‌های قومیتی (که علت انتخابشان در جدول ۳ آمده است) تفاوت قابل توجهی با بقیه استان‌های کشور ندارد.
اگر فکر می‌کنید که این افزایش آرا فقط مربوط به منطقه آذربایجان یا کردستان است، بهتر است به جدول زیر دقت کنید. افزایش قابل توجه آرای دکتر پزشکیان، حتی در استان همدان که فقط بخشی از ساکنین آن آذری هستند نیز دیده می‌شود. در این مقاله هر کجا صحبت از آرای قومیتی یا استان‌های قومیتی کردیم و اشاره‌ای به لیست استان‌ها نکردیم، منظورمان همین استان‌هاست.
در حقیقت بهتر است اینطور بگوییم که ایشان در «همه استان‌ها» سبد رای اصلاحات را از دست داده است، به جز استان‌های آذری و کرد.
نکته انحرافی
بعضی اینطور استدلال می‌کنند که روحانی در انتخابات ۹۶، در ۳ استان آذری ۱.۵ تا ۲ برابر شهید رئیسی رای داشته است و نتیجه می‌گیرند که اصلاحات همیشه در این مناطق رای بالاتری داشته است. در حالی که روحانی در انتخابات ۹۶ برای دور دوم رئیس جمهور می‌شود و طبیعی است که رای بالاتری از رقبای خود داشته باشد. در همین انتخابات، روحانی حدود ۱.۵ برابر شهید رئیسی رای می‌آورد. (۲۳.۶ در مقابل ۱۵.۸ میلیون) در چنین شرایطی، اختلاف آرای ۱.۵ تا ۲ درصدی نه تنها در این ۳ استان، که در همه استان‌ها وجود داشته است.
نمی‌شود این نکته را ندیده گرفت که دکتر پزشکیان، از دور هشتم مجلس (۱۳۸۶) تا امروز، همواره یکی از دو نماینده اول «حوزه انتخابیه تبریز، آذرشهر و اسکو» بوده است. این حوزه انتخابیه، از نظر جمعیت و تعداد کرسی، دومین حوزه انتخابیه بعد از «حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس» است و در انتخابات ۱۴۰۲ حدودا ۱.۳۵ میلیون واجد شرایط داشته است.
اعداد مشارکت و درصد آرای پزشکیان را می‌شود به ۵ نماینده اول مجلس تهران تشبیه کرد و از این جهت قطعا محبوبیت قابل توجهی در استان آذربایجان شرقی دارد و تجربه نائب رئیسی مجلس نیز بر این میزان محبوبیت افزوده است. با این حال، آرای بقیه استان‌ها (خصوصا استان‌هایی مثل کردستان و ایلام) را نمی‌توان متاثر از این مساله دانست.
شاید منصفانه باشد که بگوییم نیمی از آرای ترک دکتر پزشکیان به خاطر سابقه نمایندگی مجلس ایشان بوده است. یعنی بر اساس نمودار ۲ می‌توان فرض کرد استان‌های آذری و کرد در حدود ۱۲.۵ درصد رای بیشتری به ایشان داده باشند.
می‌دانیم که ۸۵ درصد از آرای استان‌های قومیتی به دکتر پزشکیان داده شده است. برای این که متوجه شویم آرای قومیتی چه تاثیری بر نتیجه انتخابات داشته است، تاثیر آرای قومیتی را در ۲ قدم حذف می‌کنیم.
در قدم اول، بیایید فرض کنیم استان‌ها با ویژگی‌های قومیتی، مشابه سایر استان‌ها رای داده باشند. با حذف استان‌های مشخص‌شده، میانگین سهم دکتر پزشکیان از آرای صحیح ماخوذه، حدود ۵۰.۰۲ درصد است. اگر فرض کنیم استان‌های قومیتی هم با همین نسبت آرا به ایشان رای داده باشند، با فرض عدم تغییر در مشارکت، نتیجه انتخابات کاملا برابر و اندکی (حدود ۳۰۰ هزار رای) به نفع دکتر جلیلی می‌شد.
در قدم دوم بهتر است رای قابل توجه دکتر پزشکیان در استان‌های آذری و کرد را به این محاسبه اضافه کنیم. گفتیم که حتی با حذف اثر آرای قومیتی انتظار داریم شاهد ۱۲.۵ درصد رای بیشتر برای ایشان در این استان‌ها باشیم. بنابراین نمودار ۵ به این صورت تغییر می‌کرد و دکتر پزشکیان با حدود ۱.۲ میلیون رای بیشتر پیروز انتخابات می‌شدند.
بررسی فوق نشان داد که به احتمال قوی:
📊 برای حفظ سادگی محتوا، عموما از نمودارهای تجمیعی برای توضیح عناوین استفاده شده است. جداول اطلاعاتی مورد استفاده را می‌توانید از اینجا دریافت کنید.
💬 در نهایت اقرار می‌کنیم که این بررسی آماری با وجود تلاش‌های فراوان، همچنان مستعد خطا و سوگیری است. بنابراین منتظر شنیدن انتقادات و پیشنهادات شما از طریق بخش نظرات هستیم. 🤝
