ارتباط کلامی، جزء یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین مهارت‌های نرم است. جلسات، سخنرانی‌ها، کنفرانس‌ها و رویدادهای شبکه‌ای ازجمله موقعیت‌هایی هستند که نیاز به این مهارت در آن‌ها برجسته می‌شود. علاوه بر این، موفقیت در بسیاری از مشاغل امروزی، مستلزم برخورداری از مهارت ارتباط کلامی است.
مهارت‌های ارتباط کلامی، در بسیاری از جنبه‌های زندگی شخصی و حرفهای شما نقش مهمی ایفا می‌کنند که در اینجا به چند نمونه از این جنبه‌ها اشاره می‌کنیم:
ویژگی‌ها و قابلیت‌های خاصی وجود دارند که یک فرد واجدِ مهارت‌های ارتباطی را از دیگران متمایز می‌سازند. برخی از مهم‌ترین این قابلیت‌ها عبارت‌اند از:
ارتباط کلامی، نوعی مهارت اکتسابی است و این بدان معناست که شما می‌توانید این مهارت را در خودتان ایجاد و تقویت کنید. در اینجا چند تکنیک عالی را برای بهبود این مهارت به شما عزیزان معرفی می‌کنیم.
اغلب ما حین مکالمه با دیگران، هم‌زمان با فکر کردن، صحبت می‌کنیم و این کار می‌تواند اعتبار گفته‌هایمان را کاهش دهد. درواقع صحبت کردن، فرایند تفکر ما را مختل می‌کند و به همین دلیل، سخنانی که در این شرایط بر زبان می‌آوریم، اغلب کم‌ارزش و غیرمفید هستند. اگر می‌خواهید مهارت کلامی را در خودتان تقویت کنید، باید بدانید که یک مکالمه سازنده به سکوت، گوش دادن و ارائه یک پاسخ مدبرانه نیاز دارد.
وقتی مشغول انجام یک مکالمه هستید و درصدد پاسخگویی به یک یا چند سؤال برمی‌آیید، فرمول زیر را در ذهنتان مرور کنید و به سؤالات، به شکلی مختصر و مفید پاسخ دهید:
با به خاطر سپردن فرمول بالا، هیچ‌گاه اولین چیزی را که به ذهنتان خطور می‌کند، بر زبان نیاورید. به جای این اقدام عجولانه، رویکردی متفکرانه داشته باشید و روی معنای آنچه قصد انتقالش را به مخاطب دارید، تمرکز کنید. حین صحبت کردن، دقیقاً بدانید که چه پیامی را می‌خواهید منتقل کنید؟ اگر پیام برای خودتان مبهم باشد، طبیعتاً مخاطب نیز در درک آن ناموفق خواهد بود.
تجسم مثبت یکی از تکنیک‌های محبوب نزد ورزشکاران است. آن‌ها در ذهن و افکارشان، خود را فردی برنده می‌پندارند و شدیداً روی این ذهنیت تمرکز می‌کنند. این تصویرسازی، نوعی قدرت ذهنی برای آن‌ها ایجاد می‌کند که این قدرت در مرحله بعد، به قدرت فیزیکی تبدیل می‌شود.
در تقویت مهارت ارتباط کلامی نیز می‌توانید از همین تکنیک استفاده کنید. اگر قرار است یک سخنرانی عمومی داشته باشید، تصور کنید که پشت تریبون در مقابل صدها نفر ایستاده‌اید. کلمات، قاطعانه و بدون تُپق، بر زبانتان جاری می‌شوند و مخاطبان نیز تماماً مجذوب گفته‌هایتان شده‌اند. سخنرانی را با یک جمع‌بندی عالی به پایان می‌رسانید و همه به نشانه تحسین، تشویقتان می‌کنند. تکرار سناریوهایی از این دست و اعتقاد به آن‌ها، حقیقتاً می‌تواند روی خروجی کارتان تأثیر به سزایی داشته باشد.
برای تمرین تصویرسازی مثبت، اقدامات زیر را انجام دهید:
برای برقراری ارتباط کلامی موثر با مخاطبان، باید بتوانید آن‌ها را درک کنید. این درک به شما اجازه می‌دهد تا از طریق تنظیم مؤلفه‌های ارتباطی، پیامتان را طوری انتقال دهید که بیشترین اثربخشی ممکن را داشته باشد.
برای رشد این مهارت یعنی توجه به مخاطبان، بهترین راه این است که ضمن توجه به ویژگی‌های مشترک و جمعیت شناختی‌شان، خودتان را در موقعیت آن‌ها تصور کنید. از خودتان بپرسید که اساساً آن‌ها چرا مخاطب حرفهای شما هستند؟ چه چیزی را می‌خواهند بشنوند و بفهمند؟ از نظر دانش و تجربه در چه سطحی قرار دارند؟
یکی از لازمه‌های اساسی در تقویت مهارت ارتباط کلامی، گوش سپردن فعال است. فعالانه گوش دادن، صرفاً به شنیدن سخنان مخاطب محدود نمی‌شود بلکه در این فرایند، شما پیامی را که مخاطب قصد انتقالش را دارد، واقعاً درک می‌کنید. زیاد پیش می‌آید که در یک مکالمه، فردِ شنونده به جای تمرکز بر صحبت‌های فرد گوینده، دائماً به این فکر کند که چگونه قرار است به آنچه می‌شنود، پاسخ دهد؟ وقتی گوش سپردن فعال را یاد بگیرید، می‌توانید در واکنش به گفته‌های گوینده، پاسخی دهید که افکار، نظرات و احساسات او را نیز در بر داشته باشد. این امر مستلزم آن است که بیشتر از آنچه صحبت کنید، گوش دهید.
برای تقویت مهارت فعالانه گوش دادن، موارد زیر را مدنظر قرار دهید:
با استفاده از نکات زیر تمام توجه و حواستان را به گوینده و حرف‌هایی که می‌زند، معطوف کنید:
یکی از نکات مهم در بهبود مهارت گوش سپردن فعال و متعاقباً تقویت ارتباط کلامی این است که مطمئن شوید سخنان گوینده را به‌درستی درک می‌کنید و در این میان، اعتقادات و قضاوت‌هایتان مانعی در مسیر این درک ایجاد نمی‌کنند:
هرگز نباید سخنان گوینده را قطع کنید یا مسیر مکالمه را تغییر دهید. این کار، باعث رنجش طرف مقابل می‌شود و زمانِ در دسترستان را برای درک پیام گفته‌های او کاهش می‌دهد:
بد نیست مهم‌ترین موانع در مسیر گوش سپردن فعال را هم بشناسید:
همدلی کردن به این معناست که شما احساسات دیگران را شناسایی و درک کنید. به عبارت دیگر، خودتان را در موقعیت آن‌ها تصور کنید. درک احساسات دیگران علاوه بر تسهیل درک شنیده‌هایتان، به شما کمک می‌کند تا افکار و ایده‌هایتان را طوری بیان کنید که برای دیگران هم پذیرفتنی باشند و این خود، به تقویت ارتباط کلامی منجر می‌شود.
برای همدلی کردن:
حالت بدن، بیشترین تأثیر را بر کیفیت برقراری ارتباط دارد. سر، چشم‌ها، حالات چهره، نفس کشیدن، سطح انرژی، بازوها، دست‌ها، حرکات، نحوه ایستادن و پاها، هر کدام می‌توانند نقش خاصی را در ارتباط با مخاطبان ایفا کنند. جالب است بدانید که برداشت شما از دیگران به‌واسطه سه مؤلفه با درصد تأثیرگذاری متفاوت شکل می‌گیرد:
دست‌به‌سینه ماندن، پا روی پا انداختن، دست در جیب کردن و به پایین نگاه کردن، تنها چند نمونه از حالات دفاعی بدن هستند که باعث ایجاد احساس امنیت می‌شوند. اما به خاطر بسپارید که حین ایراد سخنرانی یا برقراری ارتباط کلامی با دیگران، باید از این حالات اجتناب کنید.
اگر سخنرانی سیاستمداران را ببینید، متوجه می‌شوید که اغلب آن‌ها با آرامش و اعتمادبه‌نفس ظاهر می‌شوند. آن‌ها بدون عجله و با ریتم مناسبی حرف می‌زنند و در راستای انتقال پیام‌های مدنظرشان، به بهترین شکل ممکن از حرکات مثبت بدن استفاده می‌کنند. شما هم می‌توانید از آن‌ها الگوبرداری کنید و به‌عنوان مثال، با استفاده درست از دست‌هایتان، بر بخش‌های مهم‌تر سخنرانی، تأکیدهای به‌موقع و موثری داشته باشید.
برای تمرین حالت مثبت بدن، اقدامات زیر را انجام دهید
تمرکزگرایی بدین معناست که توجهتان را به مرکز ثقل بدنتان معطوف نمایید و همواره سعی کنید حالت بدنتان با محوریت همین مرکز ثقل باشد. قرار گرفتن حالت بدن در این نقطه‌ی بهینه کمکتان می‌کند تا به آن حالت فیزیکی مثبت که نشانه‌ای از گشودگی و آرامش شماست، برسید و درعین‌حال، بتوانید عمیق‌تر نفس بکشید. در این نقطه هم از نظر ذهنی و هم از حیث فیزیکی، احساس آرامش و آزادی عمل بیشتری می‌کنید. این نقطه، بالای کمر و در جایی بین قسمت جلو و پشت بدن، قرار دارد. با فکر کردن روی این نقطه، سعی کنید حرکات بدنتان را حول محور آن تنظیم کنید.
از دیدگاه موسیقایی، صدای انسان شامل 24 نُت است و جالب اینکه ما در گفتگوهای روزمره، فقط از سه نُت استفاده می‌کنیم؛ یعنی فقط از 12.5 درصد از کل گستره صدا! با به خاطر سپردن این نکته، دفعه بعد حین مکالمه با افراد دیگر یا هنگام ایراد سخنرانی در جمع، سعی کنید دامنه وسیع‌تری از صدایتان را به کار بگیرید. این باعث می‌شود که در برقراری ارتباط کلامی، عملکرد مؤثرتری داشته باشید. با استفاده بهینه از گستره‌ی صدا، بهتر می‌توانید با حرف‌هایتان دیگران را مجذوب، متقاعد یا هیجان‌زده کنید.
موقع فکر کردن، نفس می‌کشید. هنگام صحبت کردن، نفس می‌کشید و اساساً حین انجام هر کاری، نفس می‌کشید. این واقعیت که نفس کشیدن یک فرایند ناخودآگاه است، بدین معناست که ما اغلب هنگام صحبت کردن، به نفس کشیدنمان فکر نمی‌کنیم. وقتی عصبی می‌شویم، با عمق کمتری نفس می‌کشیم. به همین دلیل، در موقعیت‌هایی مثل سخنرانی عمومی که سطح استرس و آشفتگی به حداکثر می‌رسد، ریتم نفس کشیدنمان نیز تندتر می‌شود. عمیق نفس کشیدن و پُر کردن ریه‌ها از هوا حین صحبت کردن می‌تواند به برقراری ارتباط کلامی مؤثر، کمک زیادی کند و باعث شود که تأثیرگذار بیشتری روی مخاطبانتان داشته باشید.
حین صحبت کردن، گاهی مکث کنید و نفس عمیق بکشید. این مکث علاوه بر ایجاد فرصت برای خودتان، می‌تواند نشانه تأکید شما روی بخش خاصی از سخنانتان باشد. علاوه بر این، مخاطبان نیز فرصتی پیدا می‌کنند تا خودشان را با ریتم گفته‌هایتان هماهنگ کنند.
برای تمرین تنفس:
این کار را می‌توانید به‌راحتی در خانه انجام دهید زیرا ویدئوهای آنلاین زیادی از سخنرانان انگیزشی و متخصصان فرایند ارتباط در دسترستان قرار دارند. هم‌زمان با تماشای ویدئوی آن‌ها، به این نکته دقت کنید که چه نمایشی از خود ارائه می‌دهند؟ روی صحنه چطور ظاهر می‌شوند؟ به کجا نگاه می‌کنند؟ لحن صدایشان چطور است؟ ریتم صحبت کردنشان چقدر تُند یا کند است؟ در چه جاهایی از صحبت‌هایشان مکث می‌کنند؟ این ویدئوها نکات آموزشی زیاد و ارزنده‌ای دارند که باید از آن‌ها به بهترین شکل ممکن استفاده کنید.
از کارهایی که سخنرانان انجام می‌دهند و شما نیز قصد تکرار آن‌ها را حین صحبت کردن دارید، فهرستی تهیه نموده و سعی کنید این کارها را هنگام برقراری ارتباط کلامی، شبیه‌سازی کنید. صحبت کردن را در مقابل جمع کوچکی از مخاطبان آغاز کنید و به‌موازات اینکه احساس راحتی و اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا می‌کنید، تعداد مخاطبان را افزایش دهید تا بتوانید پیامتان را به شکلی اثربخش‌تر به آن‌ها برسانید.
برای بهبود مهارت ارتباط کلامی، هیچ معجزه‌ای وجود ندارد و شما باید به‌مرور زمان و از طریق تمرین مستمر، ضمن کاهش و رفع عادات گفتاری نامطلوب، تسلطتان را در این زمینه افزایش دهید. مطمئن باشید اگر پشتکار داشته باشید، بعد از مدتی خودتان از پیشرفتی که کرده‌اید، متعجب خواهید شد!
درباره فواید و مزایای تمرین کردن، مطالعات و تحقیقات زیادی انجام شده است که در این بین، به ذکر سه مورد از مهم‌ترین آن‌ها بسنده می‌کنیم:
توجه داشته باشید که تمرین کردن را نباید با یک تکرار طوطی‌وار اشتباه بگیرید؛ بلکه باید آن را یک فرایند آگاهانه، هدفمند و توأم با تأمل در مهارت‌های ارتباطی بدانید.
یادگیری یک مهارت جدید، مخصوصاً در اوایل راه که تلاش و اشتباه بیشتر در آن اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، کاری دشوار است. اما باید این واقعیت را بپذیریم که تنها راه یادگیری واقعی، تمرین کردن است.
مالکوم گلادوم در کتابش به نام Outlines پیشنهاد می‌کند که برای کسب تخصص در انجام یک کار یا مهارت، 10 هزار ساعت تمرین لازم است! بااین‌حال، دیدگاه جوش کافمن، نویسنده کتاب The Personal MBA واقع‌بینانه‌تر به نظر می‌رسد. به زعم او برای اینکه فردی از نقطه "هیچ چیز ندانستن" به نقطه "نسبتاً خوب" برسد باید حدود 20 ساعت تمرین کند. بنابراین چه برای خوب شدن و چه برای متخصص شدن در کسب یک مهارت، باید تمرین کنید و این گزاره درباره کسب مهارت ارتباط کلامی نیز صادق است.
برخی بر این باورند که درک فکری برای ایجاد یا تقویت مهارت کافی خواهد بود. بااین‌حال، بسیاری از مطالعات، خلاف این دیدگاه را ثابت کرده‌اند. ما باید تمرین کنیم، بازخورد بگیریم، روشمان را اصلاح کنیم، دوباره تمرین کنیم و به‌طورکلی، دانشمان را در عمل به کار ببندیم که البته انجام این کار می‌تواند سخت باشد.
ممکن است زمان زیادی را صرف یادگیری مهارت‌های ارتباطی کنید اما تا زمانی که آموخته‌هایتان را در عمل پیاده نکنید، فقط دانش و درک فکری‌تان را گسترش داده‌اید. فراموش نکنید که درک فکری باید در بستر پیاده‌سازی، لباس تحقق بر تن کند و انجام این مهم نیز مستلزم تمرین و تکرار است.
برای تمرین آنچه درباره تقویت ارتباط کلامی و به‌طورکلی مهارت برقراری ارتباط آموخته‌اید، روش‌های زیادی وجود دارد که برخی از آن‌ها، قدیمی و برخی دیگر جدیدتر هستند. در اینجا به معرفی 5 روش تمرینی مناسب می‌پردازیم.
در دنیای امروز و بنا به دلایل متعدد، ممکن است مجبور باشید تا از طریق پلتفرم‌های کنفرانس ویدئویی مثل Skype و Zoom با افراد دیگر ارتباط کلامی برقرار کنید و استفاده از این پلتفرم‌ها در مقایسه با ارتباط حضوری، به مجموعه‌ای از مهارت‌های ویژه نیاز دارد. برای تقویت مهارت ارتباط کلامی از راه دور، می‌توانید از برنامه‌هایی استفاده کنید که کنفرانس‌های ویدئویی را شبیه‌سازی می‌کنند. با استفاده از این برنامه‌ها می‌توانید پیاده‌سازی آموخته‌هایتان را تمرین نموده و از طریق بازبینی اجرایتان، بازخوردهای خودکار دریافت کنید.
این روزها "کوچینگ" یا مربی‌گری، نقش بسیار مهمی در توسعه فردی و حرفهای افراد مختلف ایفا می‌کند و از آنجایی که تقویت ارتباط کلامی هم شکلی از توسعه محسوب می‌شود، می‌توانید برای این منظور از یک مربی یا کوچ کمک بگیرید. این فرایند می‌تواند به‌صورت برگزاری جلسات حضوری یا از طریق تماس تلفنی/اسکایپی/ واتس‌اپی و ... باشد.
با استفاده از اپلیکیشن‌های مبتنی بر فناوری واقعیت مجازی (VR) می‌توانید تکنیک‌های ارتباط کلامی را در خانه ولی در یک محیط واقعی‌تر تمرین کنید. این روش تمرین، یک راهکار بینابینی از میان دو روش قبل است.
کمک گرفتن از دوستان و همکاران، یک راهکار فوق‌العاده مؤثر برای دریافت بازخورد درباره مهارت ارتباط کلامی شماست. خودتان را مُلزم به اجرای سخنرانی در مقابل آن‌ها کنید و بخواهید که عملکردتان را به‌دقت رصد نموده و بعد از پایان اجرایتان، به شما بازخورد دهند.
ارائه و دریافت بازخورد، یک فرایند قدرتمند و درعین‌حال، حساس است که برای انجام آن در مقام مُجری یا شنونده باید نکات زیر را مدنظر داشته باشید:
با استفاده از یک دوربین فیلم‌برداری یا ضبط کننده صدا هم می‌توانید به‌صورت انفرادی روی تقویت مهارت کلامی‌تان تمرین کنید. به‌عنوان مثال، اگر قرار است در آینده‌ای نزدیک یک سخنرانی عمومی داشته باشید، می‌توانید کار را با تمرین بخش‌های آغازین سخنرانی‌تان آغاز نمایید. فرایند تمرین، ضبط و بازبینی را برای هر بخشی از اجرایتان آن‌قدر تکرار کنید که مطمئن شوید در آن بخش به اندازه کافی مسلط شده‌اید.
در این روش، این شما هستید که نقش مُجری و ناظر را به شکل هم‌زمان ایفا می‌کنید. وقتی در حال دیدن و شنیدن فیلم و صدایتان هستید، با یادداشت کردن آنچه در حال تغییر یا بهبود است، به خودتان بازخوردهای مشخصی بدهید. این کار کمکتان می‌کند تا پیشرفتتان را ارزیابی نموده و یک ساختار مشخص برای آن در نظر بگیرید.
ارتباط کلامی از مهارت‌هایی محسوب می‌شود که به اَشکال مختلفی زندگی‌تان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به همین دلیل، تلاش برای تقویت و بهبود مهارت ارتباطی، اقدامی ضروری و ارزشمند تلقی می‌شود. اساساً هدف از ارائه این گفتار، معرفی نکاتی بود که به شما در انجام این کار کمک می‌کنند.
فراموش نکنید که دانستن نکات، به‌تنهایی کافی نیست و تقویت مهارت ارتباط کلامی جز از راه تمرین، عملی نمی‌شود. حین تمرین برای تقویت مهارت‌های ارتباطی‌تان، خوب است نکات زیر را هم به خاطر بسپارید:
در آخر امیدواریم آنچه در این گفتار از سخنوری درباره تقویت مهارت ارتباط کلامی خدمت شما همراهان همیشگی ارائه شد، مورد توجه قرار گرفته باشد.
