مصرف مواد روانگردان و توهمزا همواره یکی از موضوعات بحثبرانگیز در جوامع اسلامی بوده است. ماشرومهای روانگردان که حاوی سیلوسایبین (Psilocybin) هستند، در دسته مواد تغییردهنده ادراک قرار میگیرند و مصرف آنها ممکن است آثار ذهنی و جسمی متفاوتی به دنبال داشته باشد. این قارچها در برخی فرهنگها برای مقاصد درمانی، معنوی و مذهبی استفاده شدهاند، اما سؤال اینجاست که از نظر شرعی، مصرف آنها چه حکمی دارد؟
در این مقاله، از دیدگاه فقهی، پزشکی، و اجتماعی به بررسی حکم شرعی مصرف ماشرومهای روانگردان پرداخته و استدلالهای مختلفی از قرآن، احادیث و فتوای علمای اسلامی ارائه خواهیم کرد.
ماشرومهای روانگردان گونههایی از قارچها هستند که حاوی مواد شیمیایی سیلوسایبین و سیلوسین هستند. این مواد بر گیرندههای سروتونین در مغز تأثیر گذاشته و موجب تغییر در ادراک، خلقوخو و آگاهی فرد میشوند.
این نوع قارچها معمولاً تجربههای زیر را ایجاد میکنند:
✅ توهمات بصری و شنیداری
✅ تغییر در ادراک زمان و فضا
✅ احساسات عمیق معنوی یا فلسفی
✅ افزایش حساسیت به نور و صدا
در اسلام، حرام بودن یک ماده معمولاً به مسکر بودن آن بستگی دارد. مسکر به معنای هر مادهای است که باعث مستی و از بین رفتن کنترل عقل شود.
در مورد ماشرومهای روانگردان، مسئلهای که مطرح میشود این است که:
📌 آیا این قارچها باعث مستی میشوند؟
📌 آیا فرد پس از مصرف آنها کنترل عقلانی خود را از دست میدهد؟
طبق تحقیقات پزشکی، سیلوسایبین تأثیرات شدیدی بر روی مغز دارد، اما لزوماً مشابه الکل یا مواد مخدر نیست. بااینحال، در دوزهای بالا، میتواند موجب هذیان، توهم و قطع ارتباط با واقعیت شود، که در اسلام از نظر شرعی مشکلساز است.
در اسلام، هر مادهای که موجب ضرر به بدن، عقل یا روح انسان شود، حرام است. در قرآن و احادیث، بهشدت از مصرف مواد مستکننده و آسیبزا نهی شده است.
📖 آیه قرآن:
"یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ"
(ای کسانی که ایمان آوردهاید، شراب، قمار، بتها و تیرهای قرعهکشی، پلیدی و از کارهای شیطان است؛ پس از آن دوری کنید تا رستگار شوید.)
(سوره مائده، آیه ۹۰)
در این آیه، خمر (شراب) بهعنوان یک ماده مستکننده و زیانآور معرفی شده است. فقها معتقدند که این حکم شامل تمام مواد مستکننده و توهمزا نیز میشود.
بسیاری از مراجع تقلید شیعه مصرف هرگونه مادهای که موجب زوال عقل، توهم و از بین رفتن قدرت تصمیمگیری شود را حرام اعلام کردهاند.
✅ آیتالله خامنهای:
"اگر چیزی موجب ضرر قابل توجه به بدن یا عقل شود، مصرف آن جایز نیست."
✅ آیتالله سیستانی:
"مصرف هر مادهای که باعث زوال عقل، بیاختیاری یا ایجاد اختلال در قدرت تصمیمگیری شود، حرام است."
✅ آیتالله مکارم شیرازی:
"هر مادهای که باعث تغییر در ادراک و رفتار شود و قدرت تفکر را کاهش دهد، همانند شراب و مواد مخدر حرام است."
فقهای اهل سنت نیز بر حرام بودن مواد روانگردان تأکید کردهاند.
✅ شیخ ابن عثیمین:
"هر مادهای که موجب تغییر در هوشیاری انسان شود، حتی اگر مستی نیاورد، باید از آن پرهیز کرد."
✅ شیخ یوسف القرضاوی:
"هر مادهای که عقل را مختل کند، در زمرهی خمر محسوب شده و حرام است."
در اسلام، قاعدهی "لاضرر و لاضرار فی الإسلام" (در اسلام، ضرر رساندن به خود و دیگران جایز نیست) یکی از اصول مهم فقهی است.
📌 ماشرومهای روانگردان میتوانند آسیبهای جسمی و روحی شدیدی به فرد وارد کنند، از جمله:
بر اساس این قاعده، اگر چیزی باعث آسیب جدی به فرد شود، شرعاً حرام است.
فقها معتقدند که تمام مواد مستکننده، مخدر و توهمزا در یک دسته قرار میگیرند و همانطور که شراب و مواد مخدر حرام هستند، ماشرومهای روانگردان نیز حرام هستند.
برخی مطالعات علمی نشان دادهاند که سیلوسایبین ممکن است برای درمان افسردگی، اضطراب و PTSD مفید باشد. این سؤال مطرح میشود که اگر پزشک تجویز کند، آیا مصرف آن جایز است؟
✅ در موارد پزشکی و اضطراری، برخی فقها اجازه دادهاند که یک ماده حرام، در صورت نبود جایگزین، مصرف شود.
✅ بااینحال، این موضوع نیاز به بررسیهای بیشتر دارد و باید از مرجع تقلید خود استفتا کرد.
📌 با توجه به دلایل فقهی و علمی، مصرف ماشرومهای روانگردان از نظر شرعی حرام است.
📌 اسلام مصرف هرگونه مادهای که موجب از بین رفتن کنترل عقل و ایجاد تغییرات خطرناک در ادراک شود را ممنوع کرده است.
📌 بر اساس فتاوای مراجع تقلید، ماشرومهای روانگردان به دلیل اثرات توهمزا، مشابه مواد مخدر و شراب هستند و استفاده از آنها جایز نیست.
📢 اگر قصد مصرف هرگونه مادهای را دارید، ابتدا با یک عالم دینی مشورت کنید و حکم شرعی آن را جویا شوید.
