در این روزها بحث حلال یا حرام بودن بیت کوین بیشتر از قبل موردتوجه قرار گرفته است. برخی از کارشناسان دین معتقد هستند که استفاده از ارزهای دیجیتال با قوانین اسلام در تناقض است. از طرف دیگر نیز برخی اعتقاد دارند که استفاده از آن‌ها در شرایط مشخص، مانعی ندارد. به همین دلیل این سوال پیش می آید که آیا بیت کوین حرام است یا خیر؟ برای رسیدن به جواب این سوال، در ادامه همراه ما باشید.
مسلمانان با 1.9 میلیارد نفر جمعیت تقریباً یک‌چهارم ساکنان زمین را تشکیل می‌دهند و به‌این‌ترتیب تأثیر زیادی در بازار خواهند داشت. موضوع حرام بودن یا نبودن بیت کوین همیشه موردبحث بوده است و از نظر اسلامی نیز باید این موضوع را بررسی کرد.
از سوی دیگر مسلمانان همیشه در بازارهای مالی فعال بوده‌اند (به شرطی که با قوانین دین مخالفت نداشته باشد) و بخش بزرگی از بازارهای مالی دیگر را نیز تشکیل می‌دهند. در دیدگاه اسلامی، امور مالی قوانین خاصی دارند که احتمالاً با برخی از آن‌ها مانند حرام بودن سود و ربا آشنایی دارید. چنین قوانینی نه‌تنها یک بازار مالی خاص بلکه شامل بازار ارزهای دیجیتال هم می‌شود.
بیت کوین از زمان ظهور در سال 2009 تا کنون راه زیادی را پیموده است و به‌عنوان اولین ارز دیجیتال در جهان تغییرات زیادی ایجاد کرده است. بسیاری از روش‌های پرداخت و خدمات مالی، به دنبال ظهور بیت کوین تغییر کرده که باعث شده در میان کارشناسان مالی و کارشناسان حقوق و فقه اسلامی موردبحث قرار بگیرد. بسیاری از این کارشناسان هنوز هم در حال بررسی جنبه‌های مختلف بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال هستند تا مشخص شود از نظر اسلامی چه حکمی برای آن وجود دارد.
اسلام تلاش می‌کند پول را به صورت مولد و بدون ضرر به کار بگیرد. یک قاعده کلی در اسلام این است که این دین با ضرر دیدن و ضرر رساندن مخالف است. چنین مواردی باعث شده تا استفاده از ارزهای دیجیتال ابهام زیادی داشته باشد. در این شرایط فقهای اسلامی با بررسی قوانین بررسی می‌کنند که آیا استفاده از بیت کوین یا هر ارز دیجیتال دیگری مورد قبول است یا خیر.
از دیدگاه اسلامی مفهوم پول و اقتصاد متفاوت ارزیابی می‌شوند:
شخصی که صاحب پول است آن را به نیابت از خداوند در اختیار دارد و به‌این‌ترتیب پول باید در راه اسلامی سرمایه‌گذاری شود.
خودگرایی در اسلام منع شده است و پول کارکرد اجتماعی دارد و باید آن را در راستای تحقق عدالت اجتماعی و اقتصادی به کار گرفت. در اسلام کالاهایی مانند طلا، نقره، خرما و... که ارزش ذاتی دارند مانند پول در نظر گرفته می‌شوند.
پول در اسلام چیزی است که ارزش ذاتی داشته باشد اما ارزش آن به صورت نامنظم و غیرقابل‌پیش‌بینی تغییر نکند. ازآنجاکه در بازار ارزهای دیجیتال شاهد نوسان‌های بسیار زیادی هستیم این سوال ایجاد می‌شود که آیا بیت کوین حرام است یا خیر؟
همچنین اگر کالایی وجود داشته باشد که بتوان با آن معامله انجام داد و ارزش برابر از کالای دیگری را دریافت کرد در اسلام مجاز است. ارزهای دیجیتال نیز این قابلیت را دارند بنابراین از این دیدگاه با اسلام همسو هستند.
دینار و درهم دو مورد از ارزهای رایج در دوره اسلامی بوده که به ترتیب از طلا و نقره ساخته شده بودند و به دلیل ارزش ذاتی این دو فلز قابل‌استفاده بودند. با این توضیحات متوجه می‌شویم که ارزها در اسلام بیشتر از نوع فیزیکی بوده‌اند و هرچند که اصول و نسبت تبدیل آن‌ها به یکدیگر در طول زمان تفاوت داشته اما همچنان چند اصل پابرجا بوده است. اولین و مهم‌ترین موضوع ممنوعیت سود و ربا است. مورد دوم نیز ممنوعیت سوءاستفاده از پول و تغییرات قیمتی در بازار است.
بر اساس دیدگاه اسلام سه شرط اساسی برای مشروع بودن یک کالا لازم است:
1. ارزش پولی داشته باشد
2. حلال باشد
3. به شکل دارایی و با هدف رفاه انسان باشد.
(منبع : درآمدی بر مبانی بازاریابی در اسلام )
همین سه مورد یکی از پیچیده‌ترین بحث‌های مالی - اسلامی را ایجاد کرده است. پذیرش بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال در اسلام برای مسلمانان مشروط به اجازه دانشمندان اسلامی است که نظر خود را بر اساس قرآن و احادیث اسلامی بیان می‌کنند. به‌این‌ترتیب تا زمانی که درباره این موضوع شک وجود داشته باشد پذیرش آن سخت می‌شود.
نظر دانشمندان و محققان اسلامی در این زمینه که بیت کوین حرام است یا نه متفاوت است. به همین دلیل هنوز رسیدن به اجماع سخت است. برخی آن را حلال و برخی حرام دانسته‌اند و برخی دیگر نیز بدون نظر هستند تا بیشتر درباره این موضوع تفکر کنند.
مفتی اعظم مصر نسبت به استفاده از ارزهای دیجیتال هشدار داده و بر اساس گفته‌های وی بیت کوین کلاهبرداری است و عدم صداقت به همراه دارد. از نظر وی بیت کوین حرام است و باعث آسیب می‌شود. شیخم هیثم فقیه اسلامی بریتانیا استفاده از بیت کوین را حلال نمی‌داند زیرا پول مجازی ارزش ملموسی ندارد. با وجود این وی اظهار کرد که اگر این ارزها پشتوانه طلا داشته باشند استفاده از آن‌ها بدون مانع است.
شیخ عاصم حکیم محقق عربستان سعودی نیز بیان کرده به دلیل مبهم بودن این ارز استفاده از آن مجاز نیست. وی اعتقاد دارد ازآنجاکه نمی‌دانیم برای چه فعالیت‌های مجرمانه‌ای از ارزهای دیجیتال استفاده می‌شود نمی‌توان به آن‌ها اعتماد کرد.
مولانا جلال احمد از محققان اسلامی اعتقاد دارد که این ارزها سودی برای جامعه و نیروی انسانی ندارند و تمرکز ثروت در آن‌ها به جامعه آسیب می‌رساند. با وجود این وی معتقد است استفاده از آن‌ها مجاز است اما ارزشی ندارد. از سوی دیگر به نقل از میهن سیگنال برخی معتقدند که ارزهای دیجیتال می‌توانند برای رشد و تحول اقتصاد اسلامی استفاده شوند. به‌این‌ترتیب استفاده از آن‌ها حلال است و اگر بتوان با آن‌ها پرداخت انجام داد می‌توانند جایگزین ارز باشند.
برخی دیگر نیز معتقدند اگر این ارز به صورت عرف استفاده شود حلال است. برای مثال در برخی از مناطق کشور آلمان می‌توان از این ارزها برای پرداخت و تجارت استفاده کرد.
با وجود اینکه از نظر برخی از محققان، بیت کوین حرام است برخی دیگر معتقدند درصورتی‌که برای قمار، مقاصد غیرقانونی و مانند آن نباشد استفاده از بیت کوین مشکلی ندارد. شاید یکی از مهم‌ترین ابهامات در زمینه دیفای (Defi) یا امور مالی غیرمتمرکز باشد. بررسی این بخش از ارزهای دیجیتال نیاز به مطالعات فراوان دارد زیرا در اسلام نوعی امور مالی مشخص با قوانین خاص وجود دارد.
برخی از قوانین مالی اسلامی با دیفای در تناقض هستند و البته بیشتر آن‌ها نیز به نظر بدون مشکل هستند. هرچند که بر اساس نظر کارشناسان، باید جلوی مفسده را گرفت. برای مثال وام دادن با مقدار مشخصی سود مجاز است اما سود در دیفای ممکن است بر اساس شرایط نقدینگی استخرها، قیمت ارز و... متفاوت باشد. طبیعی است که قانون‌گذاری و بررسی چنین موضوع پیچیده‌ای زمان‌بر است.
بر اساس فتوایی که از سوی دانشمندان و فقیهان اسلامی در اندونزی صادر شده، استفاده از بیت کوین حرام است ( منبع: ایسنا) . در این شرایط برخی امید دارند که نظر این افراد تغییر کند اما به نظر می‌رسد از دیدگاه آنان بیت کوین کاملاً با اصول و شریعت اسلامی تناقض دارد. برخی دیگر نیز از گمانه‌زنی‌هایی پرده برداشته‌اند که بر اساس آن ارز دیجیتال کنترل شده و به نوعی اسلامی پیشنهاد شده است. به‌این‌ترتیب مسلمانان این کشور از انجام معاملات بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتال منع شده‌اند.
توجه کنید که این قانون توسط دولت این کشور رسمی نشده بلکه توسط رهبران اسلامی این کشور اعلام شده بنابراین خریدوفروش بیت کوین در این کشور جرم نیست.
اخیراً اخباری مطرح شده که برخی از وزارت‌خانه‌های دولت جمهوری اسلامی پیشنهاد پرداخت با ارز دیجیتال داشته‌اند. بانک مرکزی ایران نیز اگرچه هنوز موضع قاطعی در این زمینه نداشته اما به نظر می‌رسد پرداخت برای شرکت‌ها بدون مشکل است. به‌این‌ترتیب درصورتی‌که از نظر شرعی چنین چیزی مشکل‌ساز باشد باید در ابعاد وسیع مطالعه شود. همچنین پیشنهاد میکنم مقاله زیر را برای اطلاعات بیشتر بخوانید:
بر اساس گفته‌های آیت‌الله مهدی تهرانی استخراج بیت کوین حرام است و درصورتی‌که فردی مالک بیت کوین باشد باید آن را بدون اینکه به مسلمان دیگری بدهد به دارایی دیگری تبدیل کند. اگر یک نوع دارایی احتمال عقلایی ضرر قابل‌توجه نداشته باشد از نظر شرعی مجاز است.
آیت‌الله مکارم شیرازی معتقد است به دلیل ابهامات زیادی که پیرامون این ارز وجود دارد استفاده و معامله آن مشکل دارد. از نظر آیت‌الله نوری همدانی نیز ورود به معامله ارزهای دیجیتال مشکل دارد.
نظر آیت‌الله هاشمی شاهرودی نیز مشابه نظر آیت‌الله مکارم شیرازی است که به دلیل ابهامات فراوان جایز نیست. آیت‌الله وحید خراسانی و آیت‌الله صافی گلپایگانی نیز به ترتیب آن را باطل و حرام می‌دانند.
آیت‌الله شبیری زنجانی معتقد است اگر مفسده اقتصادی داشته یا بر خلاف قانون باشد خریدوفروش آن اشکال دارد.
هنوز هم نمی‌توان با نظر قطعی گفت که آیا بیت کوین حرام است یا خیر! بررسی کارکردهای ارز دیجیتال از نظر فنی هم نیاز به مطالعات زیادی دارد به این ترتیب برخی از فقهای اسلامی اعتقاد دارند که باید مطالعات بیشتری در این زمینه انجام شود. البته نظر بیشتر مراجع این است که در صورت ابهام و وجود مفسده و قانون‌شکنی، خرید و فروش این نوع ارزها مشکل شرعی دارد.
