دین دار جهان امروز باید چشم از اخلاق فرو نبندد. امروزه جهان ما با اخلاق و البته عقلانیت ناظر بر آن پیوند ناگسستنی دارد. هر آنچه که با این دو بعد انسان امروز ناسازگار باشد محکوم به شکست و عدم است. محکوم به شکست است زیرا خلع سلاح خواهد شد. محکوم به عدم است؛ زیرا پیروی نخواهد داشت.
سلاح دین داران غالبا از جنس احساسات است. اساسا ایمان از جنس تعبدی است که از احساس آدمی برخواسته و این ویژگی ذاتی ایمان است. شاید بتوان گفت ایمان اگر تعبدی و از روی اطاعت و سرسپردگی نباشد اصلا ایمان نیست. ایمان مقوله ایست برخواسته از ویژگی زنانه ی وجود ما؛ یعنی احساس و میل به معنویت و عالم فرای ماده. ایمان درجه ای از پیروی است که اقناع صورت گرفته باشد.
اقناع به معنای پذیرش و تسلیم موجود دیگر شدن. او را به عنوان رهنما و نسخه دهنده و بیشتر از هر کس دیگر با صلاحیت تشخیص دادن؛ برای اینکه دستور زندگی را از او بگیرند. در اینجا عقلانیت و اخلاق مداخله می کنند. مداخله که چه عرض کنم، بهتر است بگوییم اعمال اراده می کنند. عقل در اینجا مواجه می شود با انسان مدعی امر معنوی. خود عقل است که اگر مولفه ای ببیند قابل ملاحظه و با عظمت، سلاح استدلال را به کناری نهاده و سرسپرده می شود. شخصیت او ضرورت استدلال را ممکن است زائل کند؛ اما اما اما....
امروزه ما با دنیایی مواجهیم که باید استدلال کار کند. تشخیص این مسئله به شدت سخت شده است که چه کسی دارای امر معنوی و چه کسی فاقد آنست. چه کسی بازیگر و شیاد است و چه کسی شاید متوهم و چه کسی صادق؟
امروزه انسان دیگر خود را یک متعقل مستقل اندیش می یابد. برخلاف گذشته که خود را پیرو پدران و مادران خود می دانست، امروز شعاری سر می دهد که من یک دین دارم وآن انسانیت است. نباید این میل انسان امروز به مستقل اندیشی را دست کم گرفت و یا حتی مذموم دانست.
مستقل اندیشی امروزه فضیلتی عقلانی است. در جهانی که این صفت عقل الگو و نمونه ی انسانی است، دین و ایمان چه می شود؟ آیا می توان گفت این انسان به جهت مستقل اندیشی و پیروی از عقلانیت شخصی دیگر تمامی سرمایه های بشری را نادیده می گیرد؟ آیا می توان گفت که این بشر از آنجا که دارای فضیلت مستقل اندیشی است، خود محور شده و معرفت را فردی و منحصرا در زمانه ی خود می داند؟
