قطعا شما هم چه به صورت حضوری و چه در فضای مجازی، فرش‌هایی با رنگ قرمز تند را دیده‌اید که روی زمین پهن شده‌اند و زیبایی خیره کننده‌ای دارد. در این تبریک میگویم! احتمال زیاد شما شاهد یک فرش با طراحی ترکمن بوده‌اید، طرحی که هرکس به زیبایی آن اعتراف می‌کند. مخصوصا سرخی زیاد و طرح‌هایی در آن وجود دارد. آیا می‌دانستید این هنر زیبا، در ابتدا نزد مردمان ترکمن به عنوان هنر شناخته نمی‌شد؟ همراه این مقاله باشید تا دانستنی‌های بیشتری در مورد این نگین سرخ را یاد بگیرید.
جنس قالی‌های ترکمن از پشم گوسفند است و استفاده از پنبه و ابریشم کم در آن اتفاق می‌افتند.
ترکمن‌ها زمانی جزوی از قوم ترک بودند که بعد از فروپاشی اتحادی به نام گوک ترک‌ها، از ترک‌ها جدا شدند و در آسیای میانه و منطقه‌ای به نام سیر دریا مهاجرت کردند. بنابراین نباید ترکمن را با ترک اشتباه گرفت. آنها کوچ نشین بودند و زندگی خود را با پروررش دام و اسب و کشاورزی میگذراندند. محل زندگی اقوام ترکمن در در شمال شرق ایران شوروی سابق بود که خزرلی، نرزیم، چاوادار، اساری، گوکلان، سالیر، ساریق، تیکه، یموت از انواع طوایف ترکمن بودند. طایفه تکه، قدرتمندترین طایفه میان آنها بود. همچنین طایفه تکه بافندگان ماهرتری داشت که نقش‌های آنها معروف‌تر است. این اقوام تاثیر زیادی در تاریخ ایران داشته‌اند به حدی که برخی آنها همچنین موفق به برپایی حکومت‌هایی مانند قاجار و سلجوقیان شدند.
حتی نوع گره نیز در میان طوایف ترکمن متفاوت است. طایفه تکه گره‌های موسوم به ترکی برای بافتن فرش خود استفاده می‌کنند و طایفه یموت از گره فارسی استفاده می‌کنند.
رنگ در قالی ترکمن، محدود به سفید، مشکی، سبز و قرمز است و در سال‌های اخیر به تعدد رنگ‌های آن افزوده شده است. اما رنگ غالب در آن قرمز است که در ذهن مردم جاخوش کرده است. رنگ‌هایی که در فرش‌های ترکمن استفاده می‌شوند رنگ‌های طبیعی هستندکه باعث بالا رفتن ارزش آنها می‌شود. منظور از رنگ طبیعی منشا آنهاست در که طبیعت یافت می‌شود، مانند پوست انار و روناس، بر خلاف رنگ‌های صنعتی امروزی. در مورد طرح ترکمن، نکته‌ی جالبی وجود دارد. قالی ترکمن از خلاقیت و ذوق هنرمندان تشکیل شده است که از تکرار پی در پی یک الگو استفاده شده است. اگر فرش‌های ترکمن را تماشا کنید، متوجه می‌شوید که یک الگو مدام تکرار شده است. طرح‌هایی که در فرش‌های ترکمن مشاهده می‌کنید، همه ذهنی هستند که با خلاقیت بافنده همراه شده‌اند. بسیاری از این الگوها از الگوی با اصالت هستند. همچنین در هر طایفه طرح‌های مخصوص به خود وجود دارد. در ادامه به چند نوع از انواع الگوهای آنها اشاره شده است.
فقط زنان بودند که میان ترکمن‌ها نقش بافنده را ایفا می‌کردند.
عمده طرح‌های این نوع قالی اشکال هندسی هستند که تکرار شده‌اند. همچنین هر طایفه طرح و نام خاص خود را دارد که در ادامه به چند طرح آن اشاره خواهد شد.
این طرح یک هشت ضلعی که مدام تکرار شده است. این الگو متعلق به قوم تکه است که همانطور که گفته شد از طوائفی است که در ایران سکونت داشتند. همانطور که مشاهده می‌کنید، کناره‌های آن نیز تکرار شونده است. این طرح بیشترین استفاده را در میان طرح‌های دیگر دارد. گفته شده که این طرح تقلید شده از جای پای شتر است. این تقلید جایگاه شتر را در معیشت و زندگی زندگی طائفه تکه نشان می‌دهد.
الگویی متعلق به طایفه یموت است. در این طرح هشت ظلعی وجود دارد که درون آن پیچ در پیچ می‌شود. همچنین کناره‌های آن ساده است. اگر دقت کنید، در میابید که مرکز آن را میتوان انعکاس آینه وار قسمت رو به آن دانست.
این طرح الهام گرفته از قوچ است. اقوام ترکمن مردان را بسیار نیرومند تصور می‌کردند و برای نشان دادن قدرت آنها از نماد قوچ کمک گرفتند.
این طرح نیز بافته شده توسط طائفه یموت است. این الگو که به یاد دلاوری‌های طغرل سلجوقی بافته شده، نماد عقاب را با خود یدک می‌کشد که یادآور شجاعت‌های طغرل سلجوقی است.
ترکمن‌ها فرش را برای مقابله با سرما و همچنین تزئین زین استفاده می‌کردند. همانطور که گفته شد آنها کوچ‌نشین بودند بنابراین باید برای مقابله با سرما چاره اندیشی می‌کردند. فرش‌های بافته شده توسط ترکمن‌ها در ابتدا بدون ارزش هنری بوده که به مرور زمان ارزش هنری آن را دریافتند. عمده مبادلات آنها با شهرهای مانند بخارا و مرو انجام شد. در واقع در قرن نوزدهم از طریق راه آهن آسیای مرکزی فرش ترکمن به مناطقی مانند روسیه و اروپا صادر شد که نقش به خصوصی در اقتصاد آنها داشت. ترکمن‌ها به مرور زمان شروع به تبادل فرش با کالاهای موردنیاز خود مانند چای، نمک و شکر کردند. حتی اشراف زادگان اروپایی و روسی را مجذوب فرش‌های خود کردند. در ابتدا اشراف زادگان روس از طریق راه آهن تاشکند با این هنر آشنا شدند. کم کم فرش ترکمن به مناطق اروپایی نشین هم صادر شد و اشراف زادگان اروپایی هم زیبایی آن را تایید کردند و خرید و فروش این محصول شروع شد. به مرور زمان فرش ترکمن جای خود را در میان صنعت پیدا کرد. سپس رنگ‌های گیاهی کنار گذاشته شدند و به جای آن از رنگ‌های شیمیایی استفاده شد.
اگر کارگاه‌های قالی بافی را دیده باشید، می‌دانید که دارهای قالی به صورت عمودی هستند. اما جالب است بدانید دارهای بافندگی قالی‌های ترکمن به شکل افقی هستند تا در چادرهای کوچکشان به خوبی جا شوند. به همین علت است که فرش‌های کوچک از این نوع طرح فراوان‌اند. از آنجایی که محل زندگی ترکمن‌ها معمولا سرد بود، بافندگان از اجناسی استفاده می‌کردند تا گرمای قالی را بیشتر کنند.
نظر شما در مورد این نوع قالی چیست؟ آیا شما هم قبول دارید که فرش ترکمن از زیباترین قالی‌های حال حاضر است؟ به نظر شما فرش ترکمن طرح زیباتری برای ارائه دارد یا افشان؟ شاید هم ترنج دار؟ بی‌شک گرما، شور و حرارتی که این فرش به خانه می‌آورد غیر قابل انکار است. همراه این صفحه باشید تا درمورد طرح‌های با اصالت ایرانی بیشتر یاد بگیرید.
