(ادامه از قبل)
در این مقاله، از منظر اسلام شیعی و حکمت متعالیه به دفاع از سنت می پردازیم گو اینکه اصول و سرشت اصلی این تحلیلها در هر مکتب سنتی اصیلی کم و بیش قابل طرح است. اسلام شیعی پس از ملاصدرا ظرفیتهایی بی نظیر پیدا کرده است (نصر، 1387ب، 152) که در قله ی سنت های اصیل، به زمینه سازی برای یک تمدن اسلامی نزدیک شده است و دفاع از این نوع از سنتگرائی در واقع دفاع از بنیانِ همه سنتهای اصیل است و به گرایش بیشتر سایر سنتگرایان به مکتب تشیع منجر می شود. البته در این مقاله، نمی توان به تمام تفصیلات مرتبط به این موضوع پرداخت. نحوه ورود و خروج و تبیین مطالب، بیشترین جنبه نوآوری در این تحقیق است؛ اگرچه در اصل پاسخها نیز نکات جدیدی که نگارنده در منبعی دیگر نیافته وجود دارد. به بیان روشنتر، تبیین منسجم و جامعترِ دیدگاههای دکتر نصر که در آثار متعدد ایشان پراکنده شده ولی در یک خوانش منظم بر اساس دیدگاهی که ایشان در خصوص اصل سنتگرائی دارد، جلوه و وجهه قویتری می یابند، یکی از نوآوریهای این مقاله است. تحولخواهی و پویایی، ابعاد مختلف و متفاوتی دارد که با تحلیل معنایی دیدگاههای ایشان، میتوان یک عرضه نظامواره تر نسبت به آنچه تاکنون نگارنده یافته است، به دست داد. در عین حال، طرح ابعادی از موضوع که خصوصاً شامل تحلیل بنیادینِ ماهیت پدیده ی تحولخواهی است، در تکمیل دیدگاههای ایشان، به عنوان جنبه ی دیگری از نوآوریهای این مقاله قابل ذکر است.
روش تحقیق در این مقاله از جهت گردآوری مدارک، کتابخانه ای همراه با استفاده از سامانه های رایانه ای و اینترنتی است و از لحاظ ماهیت روش، ترکیبی است ( توصیفی نقلی و تحلیلی عقلی ).
در فرِآیند پژوهش و استخراج مقاصد دکتر نصر از منابع، نظریه بنیادین روش شناختی، که گاهی در ادبیات جدید از اصطلاح "روش شناسی پژوهش" برای آن استفاده می کنند، بر هیچ کدام از روشهای رایج به طور کامل تطبیق نمیکند گو اینکه عمده این روشها مبانی معرفت شناسی، نوکانتی دارند ولی تاحدودی بر نظریه های: تأویل گرائی کلاسیک( که چندان رایج نیست و مربوط به دوره های متقدم غرب بعد از رنسانس و امثال شلاین ماخر است و در واقع شیوه بیش از هزار سال تحقیق در متون نقلی در جهان اسلام نیز به این شیوه نزدیک است)، پدیدراشناسی هوسرلی (بر اساس تفسیری از آن که مقصود و معنای مطلوب را برای همیشه اپوخه نکرده(= در پرانتز قرار ندهد، خارج از دسترس ادراک پژوهنده قرار ندهد)؛ نه پدیدارشناسی تفسیری-هایدگری) و خصوصاً روش تحلیل محتوای کیفی قابل تطبیق است. (البته بدون پذیرش برخی مبانی هرمونوتیک جدید و با توجه به این نکته که این روش قابل جمع با روش پدیدارشناسی نیز هست و فرمت و شیوه کاملا مشخصی نداشته و انعطاف پذیری و خلاقیت زیاد، از شاخصه های آن است. (ر.ک: طیبی ابوالحسنی، 1398، 81 و 82) اگرچه تنوع این نظریه ها تاحدود زیادی متاثر از تنوع مکاتب معرفت شناسی رایج در غرب است ولی حتی بر اساس مبانی معرفت شناسی اسلامی نیز، نیاز به تحقیق در خصوص روش شناسی های کیفی و ترکیبی کاملا احساس میشود ولی چندان مورد توجه واقع نشده است.
در خصوص پیشینه این تحقیق در ابتدا باید از آثاری از خود دکتر نصر نام برد که به نسبت، بیشتر در آنها به موضوع مورد نظر مقاله پرداخته شده است، اگرچه در سایر آثار ایشان نیز مطالبی در این خصوص به طور پراکنده موجود است.[1]
معرفت و معنویت، اسلام سنتی در دنیای متجدد، اسلام و تنگناهای انسان متجدد[2]، جوان مسلمان و دنیای متجدد[3].
Islam, Science, Muslims, and Technology[4]
اما از آثار دیگران در این باره می توان به این موارد اشاره کرد:
- بحران دنیای متجدد اثر رنه گنون
- نصر، سنت، تجدد (مجموعه مقالات) به کوشش عبدالله محمدی[5]
- در مسیر سنت گرایی، سیدحسین نصر و مسائل معاصر اثر سید مسعود رضوی[6]
- این مدرنیته شیطان صفت، نگاهی به تاملات دکتر سید حسین نصر در باب سنت و سنت گرایی اثر سروش هاشم زاده[7]
- نشست «مواجهه سنت گرایان با مسائل فرهنگ معاصر» با حضور رضا داوری اردکانی و دیگران[8]
- بررسی ابعاد معنای زندگی در رویکرد سنت گرایانه سید حسین نصر اثر منصوره توکلیان[9]
- ماهیت انسان معاصر و نیاز های او از دیدگاه سیدحسین نصر اثر علیرضا صالحی[10]
- راهکاری برای مواجهۀ صحیح با دنیای تکنولوژیک مدرن، در مقایسۀ آرای نصر و فینبرگ اثر سید مرتضی طباطبایی و غلامحسین توکلی[11]
- یک نظر و بیست و سه نقد، فلسفه سیدحسین نصر اثر سید حسین نصر و قدیر نصری[12]
- بررسی مقایسه ای مفهوم اومانیسم در اندیشه سید حسین نصر و محمد مجتهد شبستری اثر مهدی فدایی مهربانی[13]
- تمدن نوین اسلامی از دیدگاه سید حسین نصر و سید احمد فردید اثر یحیی عبد اللهی [14]
- A critique of the negative nature of Traditionalism In Seyed Hossein Nasr’ thought by Mohammad Nejairan[15]
به طور کلی در باب تقابل سنت و مدرنیته و دیدگاه های جریان سنت گرایی و به خصوص دکتر نصر، آثار بسیار زیادی به حلیه طبع آراسته شده است. در گوشه و کنار این آثار، معمولا کم و بیش به موضوع مورد بحث ما نیز اشاره شده است لکن کمتر دیده شده که در پاسخ به چالش های فراروی انسان معاصر، به بازتبیین دیدگاه های رایج منسوب به سنت گرایی پرداخته و غبار سوء تفاهم ها را برطرف و با نگاهی نو از دید انسان معاصر، به تشریح جلوه های جذاب سنت، همت گمارده شده باشد.
قلب سنت، شهود امر قدسی است که حقیقت حکمت خالده نیز می باشد. این شهود، وقتی بُعد نظری پیدا می کند یک حکمت ذوقی ایجاد می کند.(ن.ک: نصر،1380، 8 ) . فلسفه شرق که نمونه عالی حکمت خالده است بخش نظری یک طریقت معنوی کامل است که با روشی برای متحقق شدن به حقایق، گره خورده است و از وحی یا سنتی که مولد و موجد روش مورد بحث است لا ینفک است. (نصر،1389، 77) حکمت خالده یا جاویدان را از این جهت جاویدان می نامند که در نتیجه اتصال یافتن به یک حقیقت ازلی و جاویدان ایجاد می شود. (نصر، 1380، 140) فرهنگی که در یک جامعه ی سنت گرا جاریست هیچ غایت و آرمانی جز بازتولید مکرر و دائمی این شهود و تقویت کمی و کیفی آن ندارد. هجوم فرهنگ مدرنیته به جهان سنت گرائی و به خصوص اسلام، تاحدی به تضعیف این شهود و در نتیجه حکمت خالده در بین مسلمانان معاصر منجر شده است. سنتگرایان ضمن نفی عوامل این تضعیف که بخش مهمی از آن، رواج تدریجی فرهنگ مدرنیته در سبک زندگی جوانان است، جایگزین های ایجابی نیز دارند که به احیاء و امتداد حکمت خالده در جوامع سنتی چه در سطح توده های مردم، در قالبِ زنده دلی معنوی که جلوه حضور حکمت حقیقی است و چه در سطح نخبگان، در قالب ظهور حکیمان و حکمت اشراقی، کمک می کنند.[16]
ادامه دارد ...
پاورقی ها
[1] در استفاده از آثار ایشان، از ترجمه هایی استفاده شده که مورد تأیید ایشان بوده و بر آنها مقدمه نوشته اند و احیاناً در مواردی، اضافاتی به خود ترجمه نسبت به متن اصلی، توسط ایشان انجام شده است.
[2] این سه اثرِ ترجمه شده از انتشارات سهروردی است.
[3] ترجمه شده از انتشارات طرح نو
[4] لینک از متن وبسایت ویرگول حذف می شود. برای یافتن آن با همین نام به اضافه نام دکتر نصر به انگلیسی سرچ کنید.
[5] انتشارات کانون اندیشه جوان
[6] انتشارات علم
[7] نشریه خردنامه همشهری شماره 5
[8]به همت پژوهشکده فرهنگ معاصر پژوهشگاه علوم انسانی و با همکاری گروه فلسفه علوم اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران
[9] پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه خوارزمی، استاد راهنما قدرت الله قربانی و استاد مشاور عباس شیخ شعاعی
[10] نشریه نقد و نظر شماره 55
[11] نشریه الهیات تطبیقی شماره 17
[12] فصلنامه مطالعات ملی شماره 20
[13] فصلنامه تخصصی علوم سیاسی شماره 9
[14] دوفصلنامه اندیشه تمدنی اسلام شماره 1
[15] Jostarha- ye Falsafe- Ye Din, No11
[16] در تبیین دیدگاه های دکتر نصر پس از مشاهده بیانات ایشان و تحلیل آنها، آنچه را مطمئناً می توانستیم از مجموعه کلام ایشان و بازگشت متشابهات به محکمات و مجملات به مفصلات استخراج کنیم، عرضه کرده و آدرس منابع را در مواردی که عین مضمون، موجود است و تقریباً نیازی به تحلیل لوازم کلام ندارد، مستقیماً و در بقیه موارد به صورت (ن.ک:) آورده ایم.
