اولین سوالی که خانواده‌ها هنگام خرید فرش با آن مواجه می‌شوند، این است که دستباف بخریم یا ماشینی؟ اگرچه بیشتر افراد موافق گزینه اول هستند ولی هزینه تهیه یک یا چند تخته فرش دستباف، بالاست و آنها را از خرید منصرف می‌کند. اما در دنیای هزار رنگ فرش با انبوهی از طرح‌ها و نقش‌ها، راه بن بستی وجود ندارد.
فرش‌های ماشینی ریزبافت هم در ظاهر، تداعی گر ظرافت فرش دستباف است.
استقبال خریداران از فرش ۱۲۰۰ شانه کاشان در سال‌های اخیر این موضوع را تایید می کند که مشتریان ترجیح می دهند اگر قادر به خرید فرش دستباف نیستند، حداقل بهترین نوع فرش‌های ماشینی یعنی فرش‌های دارای شانه و تراکم بالا را تهیه کنند، فرش‌هایی که در اصطلاح آنها را فرش دستباف گونه نیز می‌نامند.
تراکم فرش و شانه فرش چیست؟
تراکم و شانه از ویژگی‌هایی است که پیش از خرید فرش لازم است اطلاعات مختصری درباره آنها داشت. شانه به تعداد ریشه (گره رنگ) که در عرض فرش به کار رفته گفته می‌شود و آن را بر حسب تعداد در واحد متر بیان می‌کنند. تراکم نیز شامل ریشه‌هایی (گره رنگ) است که در طول فرش استفاده شده و اندازه آن نیز بر حسب تعداد در واحد متر مشخص می‌شود.
برای نمونه فرش ۷۰۰ شانه یعنی در هر متر عرض آن ۷۰۰ ریشه یا گره بافته شده و فرشی با تراکم ۱۰۰۰ یعنی در هر متر از طول آن تعداد ۱۰۰۰ گره کار شده است. به این ترتیب حتی اگر در پشت یک فرش برچسب مشخصات وجود نداشته باشد با شمارش تعداد گره‌ها در طولی به اندازه یک دهم متر یا هر اندازه‌ای دیگر، می‌توان تعداد آنها را در یک متر محاسبه کرده و به این ترتیب تراکم و شانه فرش را بدست آورد.
شانه را تراکم عرضی و تراکم را تراکم طولی نیز می‌گویند. هرچه تعداد شانه فرش بیشتر باشد، ریزبافت‌تر و شلوغ‌تر بوده و شباهتش به فرش دستباف افزایش خواهد یافت. هر چقدر تراکم فرشی بالاتر باشد بدین معناست که استحکام و در نتیجه دوام آن بیشتر خواهد بود چرا که در این صورت فرش سفت‌تر و سنگین‌تر می‌شود. در گذشته مواردی چون تراکم و شانه مطرح نبود اما با گذشت زمان و پیشرفت دستگاه‌هایی بافنده فرش امکان تولید فرش‌هایی با تراکم و شانه بالاتر فراهم آمد.
امروز شانه‌های رایج در بازار ایران ۳۵۰، ۴۴۰، ۵۰۰، ۷۰۰، ۱۰۰۰، ۱۲۰۰ و ۱۵۰۰ و تراکم‌های رایج ۸۰۰، ۹۰۰، ۱۰۰۰، ۲۵۵۰، ۳۰۰۰ و ۳۶۰۰ است. برای مثال فرش ۷۰۰ شانه می‌تواند تراکمی بین ۲۱۰۰ تا ۳۰۰۰ گره داشته باشد که رایج‌ترین آنها ۲۵۵۰ است یا فرش ۱۰۰۰ شانه تراکمی حدود ۳۰۰۰ گره دارد. فرش ۱۲۰۰ شانه نیز با تراکم ۳۶۰۰ عرضه می‌شود. پس منظور از فرش ۱۲۰۰ شانه کاشان با تراکم ۳۶۰۰ فرشی است که در هر متر از عرض آن ۱۲۰۰ و در هر متر از طولش ۳۶۰۰ گره وجود دارد، به عبارت دیگر در هر مترمربع از آن ۴,۳۲۰,۰۰۰ گره وجود دارد.
نکته دیگری که در این میان وجود دارد وابستگی اندازه خاب (ارتفاع زمینه) فرش به تعداد شانه و تراکم آن است، در کل ارتفاع خاب فرش با اندازه شانه و تراکم نسبت عکس دارد، هرچه شانه و تراکم بالاتر رود، از ارتفاع خاب کاسته می‌شود، به طور معمولی ارتفاع خاب یک فرش ۱۲۰۰ شانه حدود ۸ میلی متر است، کاهش خاب فرش به معنی کم شدن ضخامت آن و در نتیجه سبک‌تر شدن فرش است.
ضخامت کم می‌تواند به نوعی یک نقص برای فرش ۱۲۰۰ شانه شمرده شود، زیرا این امر مانع استفاده از آن در مکانی است که تردد در آن زیاد باشد. هرچه رفت و آمد و به اصطلاح پا خوردن فرش بیشتر باشد، عمر آن نیز کاهش خواهد یافت. علت کاستن از ارتفاع خاب وضوح بیشتر نقش و نگارهای فرش است زیرا با تراکم بالای این فرش اگر ارتفاع خاب نیز بلندتر درنظر گرفته شود، نقوش در هم پیچیده می‌شوند و زیبایی فرش کاهش خواهد یافت.
