نگارش پایان‌نامه‌ای علمی، معتبر و باکیفیت مهمترین دغدغه دانشجویان دوره کارشناسی ارشد و دکتری است، اما حقیقت این است که مهمتر از این کار، دفاع از پایان‌نامه است؛ از این‌رو لازم است از نحوه دفاع و نکات مهم در برگزاری جلسه آن به‌خوبی آگاه شویم و با اعتمادبه‌نفس و مسلط به نتیجه دلخواه برسیم.
پس از اتمام نگارش پایان‌نامه تحصیلات تکمیلی نوبت به دفاع از آن می‌رسد؛ دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا دفاع از پایان‌نامه دکتری؛ برای انجام دادن این مرحله، دانشجو باید یک نسخه از پایان‌نامه‌اش را به دانشگاه محل تحصیلش تحویل دهد تا پس از تعیین داوران، در جلسه‌ای رسمی درباره پایان‌نامه خود گزارشی شفاهی ارائه دهد. دانشجو در این گزارش 30 تا 45 دقیقه فرصت دارد درباره پژوهش خود و مراحل تکمیل آن توضیح دهد تا همه حاضران در جلسه از روند تحقیق و چالش‌های مسیر تهیه و نگارش آن آگاه شوند. همچنین موظف است با صبر و حوصله به پرسش‌های داوران به‌طور دقیق و کامل پاسخ دهد تا چنانچه کاستی یا نقصی در پژوهش وی باشد، مشخص شود و او بتواند در نسخه نهایی پایان‌نامه آن را اصلاح یا تکمیل کند. جلسه دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا دفاع از پایان‌نامه دکتری برای دانشجویان از اهمیت بسیاری برخوردار است، چراکه از یک پژوهش علمی دفاع می‌شود؛ دستاوردی که ممکن است در پیشرفت تکنولوژی و صنعت کشور کمک کند و از طرفی در ادامه مسیر تحصیل او موثر است. استادان در این جلسه با محک زدن سطح علمی دانشجو به میزان تسلط وی پی می‌برند و با طرح سوالات مختلف مطمئن می‌شوند که انجام پایان نامه توسط دانشجو تهیه و تدوین و کاملا درک شده و از آثار دیگران کپی یا سرقت نشده است.
برای جلسه دفاع از پایان نامه کارشناسی ارشد یا دفاع از پایان‌نامه دکتری باید به چند نکته مهم توجه کرد که ما این نکات را به دو دسته تقسیم کرده‌ایم: الف. نکات مهم پیش از دفاع ب. نکات مهم هنگام دفاع
پیش از برگزاری جلسه دفاع از پایان نامه کارشناسی ارشد یا دفاع از پایان‌نامه دکتری لازم است دانشجویان موارد زیر را رعایت کنند:
1. برنامه‌ریزی: همچنان که در همه زندگی برنامه‌ریزی و مدیریت زمان ضروری است، برای برگزاری یک جلسه دفاع موفق و جذاب، که نمایانگر قدرت علمی و تسلط دانشجو بر نتیجه ماه‌ها مطالعه و پژوهش است، نیز باید طبق برنامه پیش رفت تا پیش از روز دفاع همه کارها انجام شود و با آمادگی کامل و آرامش جلسه را برگزار کرد.
2. آگاهی از قوانین دانشگاه: هر دانشگاهی قوانین خاصی برای نگارش پایان‌نامه و دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا دفاع از پایان‌نامه دکتری دارد. دانشجو باید بداند که چه کسانی در جلسه دفاع او شرکت می‌کنند، داوران جلسه چه کسانی هستند و آیا استاد راهنما یا مشاور در جلسه خواهد بود؟
3. انتخاب زمان مناسب برای جلسه دفاع: صبح بهترین زمان برای جلسه دفاع پایان نامه است، اما نه خیلی زود؛ بهتر است پس از ساعت ده صبح جلسه برگزار شود.
4. دقت در جزئیات: تسلط بر همه فصول و اطلاعات پایان‌نامه الزامی است، چراکه استادان با دقت پایان‌نامه را می‌خوانند. حتی بهتر است دانشجو درباره موضوع پایان‌نامه مطالعه کند و از آخرین پژوهش‌های انجام‌شده در آن حوزه مطلع شود و کاملا به‌روز باشد.
5. شرکت در جلسات دفاع دیگران: دانشجو باید برای آشنایی با فرآیند برگزاری جلسات دفاع از پایان‌نامه و کسب تجربه، در جلسات دفاع دیگران شرکت کند و نکات مهم را به خاطر بسپارد.
6. تهیه وسایل مورد نیاز: تهیه یک نسخه از پایان‌نامه و مشخص کردن قسمت‌های مهم آن، بررسی کامل لپ‌تاپ برای پیشگیری از مشکلات احتمالی، آماده کردن فایل‌های پایان‌نامه و تهیه نسخه پشتیبان از آن‌ها، چک کردن پاورپوینت دفاع و سیستم‌های نمایش سالن جلسه، تهیه کاغذ و خودکار برای نوشتن نکات استادان، آب و کمی خوراکی مغذی شیرین برای مواقع لازم و… پیش از برگزاری جلسه دفاع ضروری است.
7. تهیه پاورپوینتی جذاب و کامل: معمول است که دانشجویان در جلسه دفاع از پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا دفاع از پایان‌نامه دکتری پاورپوینتی تهیه می‌کنند و با نمایش اسلایدهای آن در جلسه به توضیح مطالب خود می‌پردازند؛ البته مطالب باید اولویت‌بندی شوند تا نکته مهمی جا نیفتد.
8. متناسب‌سازی حجم مطالب براساس زمان جلسه: تنظیم زمان برای ارائه بخش‌های مختلف پایان‌نامه و تناسب حجم مطالب با زمان جلسه از موارد مهم دیگر است. معمولا برای دفاع دانشجو 30 تا 45 دقیقه زمان در نظر گرفته می‌شود، از این‌رو دانشجو باید برای توضیح هر بخش از پایان‌نامه زمانی مناسب اختصاص دهد.
9. تعیین نحوه روایت و بیان خود: به‌کارگیری مهارت‌های سخنرانی و سخنوری به جلب نظر داوران و حضار کمک می‌کند. برای تسلط بیشتر می‌توان از چکیده دفاع یادداشت‌هایی آماده و قبل از جلسه آن‌ها را مرور کرد.
10. تهیه فهرستی از پرسش‌های احتمالی: در طول جلسه داوران سوالاتی خواهند پرسید. نوشتن سوالات احتمالی و پاسخ‌هایی مناسب و قانع‌کننده بر تسلط دانشجو موثر است، اما نباید جملات پاسخ را حفظ کرد، درک مفاهیم و توضیحش در جلسه طبیعی و جذاب‌تر است.
11. تمرین کردن: دانشجو باید پیش از روز برگزاری جلسه چند بار به‌تنهایی و چند بار در جمع دوستان یا خانواده دفاع خود را تمرین کند تا کاملا بر اجرای خود مسلط شود. حتی می‌توان اجرای تمرینی را ضبط کرد و با گوش کردن به آن نقاط ضعف خود را پیدا کرد.
12. غلبه بر استرس: استرس داشتن تا حدی طبیعی است، اما با رعایت چند مورد باید از افزایش میزان آن جلوگیری کرد؛ مثلا روز قبل از جلسه دفاع حتما استراحت کافی و خواب راحت داشت. تغذیه کافی و مناسب به افزایش انرژی کمک می‌کند. همچنین آشنایی با داوران پیش از جلسه دفاع نیز از استرس می‌کاهد؛ برای شناخت بهتر داوران می‌توان از مقالاتی که آن‌ها نوشته‌اند، به‌ویژه مقالات مرتبط با موضوع خود اطلاعاتی جمع کرد. در نهایت، مراجعه به یک مشاور خوب نیز می‌تواند به رفع استرس بیش از حد کمک کند.
13. مشورت با استاد راهنما: مشورت کردن با استاد راهنما بسیار مفید است و باید یک هفته پیش از زمان جلسه دفاع نسخه‌ای از پایان‌نامه را برای او و داوران فرستاد.
14. انتخاب و تهیه پوششی مناسب: تهیه لباسی شیک و مرتب و البته ساده و داشتن ظاهری آراسته و موجه در جلسه، دید داوران و حضار را بهتر و مثبت می‌کند.
15. حضور در سالن دفاع یک ساعت پیش از جلسه: آماده‌سازی زودتر فضا و امکانات باعث راحتی خیال دانشجو خواهد شد تا تمرکز او فقط بر اجرای دفاعیه معطوف شود.
هنگام برگزاری جلسه دفاع از پایان نامه کارشناسی ارشد یا دفاع از پایان‌نامه دکتری نیز دانشجویان باید به نکات مهمی توجه کنند که عبارت‌اند از:
1. آغازی درست، پرانرژی و جذاب: بهتر است با نام خدا و معرفی خود و موضوع پایان‌نامه کلام را آغاز کرد، سپس به معرفی استاد راهنما و مشاور با ذکر لفظ استاد یا دکتر پرداخت و از آن‌ها و حضار تشکر کرد. یک مقدمه مناسب و محترمانه می‌تواند تاثیر خوبی بر حاضران در جلسه بگذارد و در نهایت به پایانی خوب ختم خواهد شد.
2. صحبت درباره موضوع پایان‌نامه: دانشجو باید براساس برنامه‌ریزی‌اش داستان پایان‌نامه خود را روایت کند و نکات مهم را طبق اولویت‌هایی که مشخص کرده توضیح دهد؛ دلایل انتخاب موضوع پایان‌نامه، اهداف پژوهش، اهمیت آن، ساختار کلی و روش تحقیق، چگونگی گردآوری اطلاعات، فراز و فرودهای فرآیند تحقیق، دستاوردهای پژوهش، مدت زمان پژوهش و… در این بخش می‌توان به متمایز و مفید و موثر بودن پژوهش اشاره کرد تا ارزش کار مشخص شود.
3. طرح سوالات و فرضیه‌ها: هر پایان‌نامه بر مبنای پرسش‌هایی شکل می‌گیرد و در هر فصل به یکی از آن‌ها با طرح فرضیه‌هایی پاسخ داده می‌شود. اینک باید به‌طور خلاصه به این سوال و جواب‌ها پرداخت، مگر این‌که استادان خواستار توضیح بیشتری باشند.
4. بیان نتیجه‌گیری: در بخش پایانی باید نتیجه‌گیری دانشجو از پژوهش بیان و پیشنهادهایی ارائه شود.
5. تشکر مجدد و قدردانی از استادان: در انتهای جلسه ضروری است از استادان دوباره سپاسگزاری کرد و یکی از روش‌های خوب آن اختصاص اسلاید پایانی پاورپوینت به ذکر نام استادان و تقدیر از آن‌هاست.
1. استادان را باید با لفظ استاد یا دکتر نام برد.
2. لازم است هنگام صحبت استادان ساکت ماند و به هیچ وجه کلام‌شان را قطع نکرد.
3. بحث کردن با استادان دور از ادب است و باید از این کار خودداری شود. همچنین لازم نیست در طول جلسه از سکوت داوران نگران شد.
4. دانشجو باید به همه پرسش‌های استادان مستند و با رفرنس پاسخ دهد.
5. در طول جلسه می‌توان هر از گاهی برای کاهش استرس به پایان‌نامه نگاهی انداخت.
6. برای این‌که جلسه خسته‌کننده نباشد، می‌توان با طرح سوالاتی ذهن حاضران در جلسه را درگیر موضوع کرد.
7. بهتر است دانشجویان از دوستان‌شان برای پذیرایی جلسه کمک بگیرند و خودشان را مشغول این کار نکنند.
8. در صورت بروز اتفاق‌هایی ناگهانی باید با حفظ خونسردی جلسه را مدیریت کرد، زیرا این‌گونه نقص‌ها متوجه دانشجو نخواهد بود.
امیدواریم شما نیز با رعایت موارد ذکرشده درباره برگزاری جلسه دفاع از پایان نامه کارشناسی ارشد یا دفاع از پایان‌نامه دکتری از فرصت تبادل اطلاعات تخصصی درباره پژوهش‌تان لذت ببرید و دفاعی جانانه و موفق داشته باشید.
بیشتر بخوانید:
