برای انجام پروپوزال دکتری قواعد و دستورالعمل‌های مشخصی وجود دارد که همه دانشجویان ملزم به رعایت آن‌ها هستند، اما بسیاری از دانشگاه‌ها علاوه بر این قواعد کلی، آیین‌نامه داخلی ویژه‌ای برای نگارش پروپوزال دکتری تدوین کرده‌اند و دانشجویان هر دانشگاه لازم است پیش از نوشتن پروپوزال دکتری آن‌ها را نیز با دقت مطالعه کنند. در تمام مراحل انجام پروپوزال دکتری از مشورت با استاد راهنمای‌تان غافل نشوید و از تجربیاتش بهره ببرید.
پروپوزال، که پیش‌نویس یا طرح توجیهی رساله دکتری است، اجزای مختلفی دارد و برای به تایید رساندن موضوع و طرح تحقیق، نوشته و به دانشگاه ارائه می‌شود، از این‌رو نوشتن پروپوزال قوی و باکیفیت از اهمیت بسیاری برخوردار است. هر چه پروپوزال رساله جامع‌تر و دقیق‌تر باشد، کار پژوهش در طول زمان راحت‌تر و سریع‌تر انجام خواهد شد. بخش‌های اصلی پروپوزال عبارت‌اند از: مقدمه، طرح مسئله، ابزار و منابع گردآوری و تحلیل اطلاعات، پیشینه تحقیق، اهداف تحقیق، پرسش‌های تحقیق، فرضیات تحقیق، روش تحقیق، نتیجه‌گیری و فهرست منابع.
در نگارش پروپوزال دکتری پیش‌نیازهایی لازم است و باید مراحلی را طی کرد که عبارت‌اند از:
• انتخاب موضوع
موضوعی انتخاب کنید که نیاز جامعه باشد و مشکلی را در زندگی مردم حل کند. موضوع باید دقیق، روشن، به‌روز و جدید و جذاب باشد. برای اطمینان از تکراری نبودن موضوع مد نظرتان می‌توانید به سایت ایرانداک مراجعه کنید.
در مطلب چرا باید در ایرانداک به جستجوی مقاله بپردازیم؟ درباره سایت ایرانداک و نحوه جستجو در آن اطلاعات بیشتری ارائه شده است.
همچنین دقت کنید که منابع کافی برای تحقیق درباره موضوع مورد نظرتان وجود داشته باشد تا به‌راحتی و سریع بتوانید به آن‌ها دسترسی داشته باشید. موضوعی کاربردی و عملی انتخاب کنید و مهمتر این‌که به آن علاقه‌مند و مشتاق باشید تا از تحقیق درباره آن در مدت طولانی نوشتن پروپوزال دکتری لذت ببرید و خسته و دل‌زده نشوید. بدیهی است که موضوع باید در حوزه تخصصی‌تان باشد و با گرایش تحصیلی‌تان همخوانی داشته باشد. هزینه انجام پروپوزال دکتری هم مسئله مهمی است و پیش از انتخاب موضوع با برآورد دقیق هزینه‌ها مطمئن شوید که می‌توانید از عهده آن برآیید یا حامی مالی پیدا کنید.
• بررسی موضوع
سعی کنید موضوعی را که انتخاب کرده‌اید، همه‌جانبه و کامل بررسی کنید؛ مثلا این‌که اهمیت موضوع چه-قدر است؟ یا هدف اصلی این موضوع چیست و چه اهداف دیگری را دنبال می‌کند و به چه پرسش‌هایی پاسخ خواهد داد؟ باید بدانید چه تحقیقاتی پیش از این در مورد آن یا پیرامونش انجام و چه نظریه‌ها و فرضیه‌هایی درباره‌اش مطرح شده است و انواع متغیرهای پژوهش و تعریف‌های نظری و عملیاتی آن‌ها را مشخص کنید. بهتر است بررسی کنید که از چه روش‌ها و ابزاری می‌توان برای گردآوری اطلاعات و انجام پژوهش در حوزه موضوع‌تان استفاده کرد و چه اسناد و منابعی در دسترس وجود دارند و ممکن است با چه محدودیت‌ها و موانعی روبه‌رو شوید. مشخص کردن جامعه تحقیق و ملاک‌های انتخاب آن نیز مهم و ضروری است. همچنین ارزیابی کنید که موضوع و حواشی و جزئیات آن حتما در حیطه تخصصی شما باشد و بر علوم مرتبط با آن اشراف لازم را داشته باشید. در بررسی موضوع بهتر است با استادان و متخصصان آن رشته علمی مشورت کنید و همه جوانب کار را با کمک تجربیات آن‌ها بسنجید. به امکان انجام دادن نوآوری و خلاقیت در روش تحقیق و موضوع‌تان فکر کنید و با مطالعه بیشتر ضمن آشنایی با زاویه دید سایر محققان و استادان ایده-پردازی کنید. در نهایت، با جمع‌بندی نتایج بررسی‌تان زمان لازم برای انجام رساله خود را پیش‌بینی کنید تا بر اساس زمان‌بندی‌تان بتوانید برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای نگارش پروپوزال دکتری و سپس سایر مراحل تا دفاع از رساله‌تان داشته باشید.
• انتخاب استاد راهنما
استاد راهنمای خوب و حرفه‌ای در موفقیت دانشجویان برای انجام رساله دکتری قوی و عالی نقش بسیار مهمی دارد، بنابراین، اعضای هیات علمی دانشگاه‌تان را در رشته تحصیلی خود خوب بشناسید و با بررسی رزومه و علایق شخصی آن‌ها مناسب‌ترین و متخصص‌ترین‌شان در حوزه تخصصی موضوع انتخابی‌تان را انتخاب کنید و تا پیش از پر شدن ظرفیت او برای پذیرش رساله دانشجویی سراغش بروید، چراکه ظرفیت پذیرش رساله برای هر استاد تعداد محدودی است. به عبارت دیگر، تناسب زمینه کاری و تخصص استاد راهنما با موضوع شما اولین شرط پذیرفتن رساله‌تان توسط آن‌هاست.
همچنین بررسی کنید که استاد راهنمای شما بتواند به طور مستمر با شما کار کند، چون ممکن است برخی از آن‌ها به دلیل داشتن مشغله‌های فراوان در پروژه‌های تحقیقاتی یا پست‌های اجرایی دانشگاه و… زمان کافی نداشته باشند، که این مسئله ممکن است در روند تحقیقات‌تان وقفه و اختلال ایجاد کند. با توجه به روحیات و اخلاق‌تان استادی را انتخاب کنید که در مدت طولانی پژوهش بتوانید تعامل خوبی با او برقرار کنید و به مشکل نخورید، چون برخی استادان بسیار سختگیرند یا اخلاق و روش‌های خاصی دارند و بهتر است در مورد روش کار و ارتباط‌تان با او صحبت کنید.
• نگارش پروپوزال
نگارش پروپوزال دکتری شباهت بسیاری با پروپوزل کارشناسی ارشد دارد و تفاوت عمده آن در مفصل‌تر و گسترده‌‌تر بودن پروپوزال دکتری است، چون برای انجام پروپوزال دکتری به نکات و جزئیات بیشتری پرداخته و نظریه‌ها و فرضیات به طور کامل‌تر مطرح و بررسی می‌شود، به همین دلیل زمان بیشتری نیز برای این کار اختصاص می‌یابد.
در این باره خواندن مطلب پروپوزال نویسی برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری را به شما توصیه می‌کنیم و اگر راغب به کسب اطلاعات بیشتری هستید، مطالعه مطلب تفاوت پایان‌نامه ارشد و رساله دکتری چیست؟ در همین سایت می‌تواند راهگشا و مفید باشد.
همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، پروپوزال شامل قسمت‌های گوناگونی است که هر بخش بر اساس اصول مشخص و استانداردی نوشته می‌شود. در اینجا به طور اجمالی هر کدام را تعریف می‌کنیم:
هر پروپوزال با مقدمه‌ای کوتاه اما واضح و البته جذاب آغاز می‌شود تا خواننده را مجاب به ادامه مطالعه کند.
بخش طرح مسئله در پروپوزال مختص بیان معضل مورد بررسی و چگونگی حل آن در تحقیق است.
ابزارها و منابع گردآوری و تحلیل اطلاعات را در بخش بعدی توصیف می‌کنند.
نوشتن تاریخچه طرح موضوع و توضیح درباره پژوهش‌های همسو در گذشته تحت عنوان پیشینه تحقیق قسمت بعدی پروپوزال است.
اهداف تحقیق چه کلی و چه جزئی با استناد به منابع علمی در این قسمت تشریح می‌شود.
پرسش‌های تحقیق هم شامل سوالات اصلی و فرعی با در نظر گرفتن متغیرهای مرتبط است که در بخش بعدی بیان می‌شود.
فرضیات تحقیق به‌طور منطقی و واقع‌بینانه بر اساس نتایج قابل پیش‌بینی پژوهش در اینجا مطرح می‌شود.
روش تحقیق که ممکن است تلفیقی از روش‌های مختلف بر پایه انواع متغیرها باشد، در این قسمت باید توضیح داده شود.
نتیجه‌گیری در پایان تحقیق از بخش‌های مهم پروپوزال است که لازم است کاملا گویا و واضح و به طور کوتاه نوشته شود.
آوردن فهرست منابع علمی مورد استفاده در پژوهش نیز لازمه تکمیل پروسه انجام پروپوزال دکتری است و باید به شکل دقیق بیان شود.
