یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های محققان و دانشجویان یافتن منابع معتبر و استفاده از مقالات و نشریات برتر برای استناد بر اطلاعات آن‌هاست؛ از این‌رو باید ملاک سنجش و مرجع موثقی برای ارزیابی سطح کیفی محتوای علمی و درجه اعتبار ژورنال‌ها وجود داشته باشد تا امکان انتخاب گزینه مورد نیاز محققان با استناد به آن و براساس رتبه‌بندی ژورنال‌ها میسر شود. برای آگاهی از اعتبار ژورنال‌ها لازم است نخست با رتبه‌بندی و نحوه تشخیص اعتبار آن‌ها آشنا شویم. رتبه‌بندی ژورنال‌ها و نشریات براساس تفاوت‌های اصلی آن‌ها، یعنی ایندکس (نمایه)، انجام می‌شود. ایندکس‌ها به عرضه اطلاعات کتاب‌شناختی مقالات مهم و اثرگذار کمک می‌کنند و براساس آن‌ها مقالات را از لحاظ کمی و کیفی ارزیابی کامل‌تری می‌کنند. این کار علاوه بر این‌که به اعتبار مقالات می‌افزاید، قابلیت دسترسی سایر نویسندگان و محققان به این مطالعات و مقالات را ممکن می‌کند.
در جامعه تحقیقاتی دنیا چهار مرجع معتبر بین‌المللی در رشته‌های گوناگون علمی و فنی برای ایندکس ژورنال‌ها وجود دارد که عبارت‌اند از:
1. شرکت تامسون رویترز (Thomson Reuters)
2. موسسه اسکوپوس (Scopus)
3. پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)
4. پاب مد (PubMed)
اکنون به صورت کوتاه و موجز به معرفی هر یک از این چهار مرجع مهم می‌پردازیم:
1. شرکت تامسون رویترز
این شرکت چندملیتی چندین زیرمجموعه دارد که یکی از آن‌ها پایگاه Web Of Scienceاست که به اختصار WOS گفته می‌شود؛ یک نمایه استناد علمی که امکان جستجوی استنادی جامع را فراهم کرده است و مقالات نمایه‌شده آن به ISI معروف‌اند. مقالات WOS دو نوع است:
1. ژورنال‌های JCR یا Journal Citation Reprts که ضریب تاثیر یا Impact Factor دارند.
2. ژورنال‌های ISI Listed که ضریب تاثیر ندارند.
ضریب تاثیر، که با علامت اختصاری IF مشخص می‌شود، شاخصی کمی برای رتبه‌بندی و ارزیابی ژورنال‌ها در رشته‌های گوناگون علمی در مقایسه با سایر ژورنال‌های بین‌المللی است. این شاخص نمایانگر تعداد استنادها به مقاله‌ای چاپ‌شده در یک مجله در طول بازه زمانی معین است. بنابراین هر چه میزان ضریب تاثیر یک مجله بیشتر باشد، آن مجله از درجه اعتبار بالاتری برخوردار است. دقت کنید که IF برای نشان دادن رتبه ژورنال‌ها در گروه تخصصی‌شان به کار نمی‌رود و روش امتیازدهی در آن از یک‌هزارم تا 30 متغیر است، اما رتبه‌بندی کیفی با Quartiles انجام می‌شود؛ در حقیقت Q امتیاز عملکردی هر ژورنال در Category خودش است.
گفتنی است ژورنال‌های JCR به دلیل چاپ مقالات باکیفیت و مدیریت قوی در بررسی محتوای آن‌ها ارزش و اعتبار علمی بالایی نسبت به ژورنال‌های دیگر دارند.
2. موسسه اسکوپوس (Scopus)
اسکوپوس از نمایه‌های استنادی معتبر و معروف دنیاست که اطلاعات کتاب‌شناختی آن شامل حدود 25 میلیون سند است. این مجموعه دیتاهای محصولات حدود پنج هزار ناشر علمی و 16 هزار و 500 مجله علمی پژوهشی جهان را گردآوری کرده که البته استفاده از آن مستلزم پرداخت هزینه و اشتراک در آن است.
. پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) سامانه اطلاع‌رسانی علمی کشورهای اسلامی است که بر پایه معیارهای معتبر اسلامی به تجزیه و تحلیل و سنجش علمی ژورنال‌ها می‌پردازد و 57 کشور در آن مشارکت دارند.
4. پاب مد (PubMed)
پاب مد (PubMed) مهمترین ابزار برای جستجوی پایگاه داده‌های آزاد (دیتابیس) در زمینه پزشکی است و اطلاعات پژوهشی همه رشته‌های علوم پزشکی و زیست‌شناسی را در بر می‌گیرد. این مجموعه اطلاعات کیفی مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری و دیگر نهادها و سازمان‌های دولتی حوزه سلامت آمریکا را با بیش از 17 میلیون عنوان از سال 1865تا 2008 شامل می‌شود و رایگان است.
در ایران سه پایگاه مسئول اعتبارسنجی و تعیین درجه کیفی و علمی ژورنال‌ها هستند: 1. وزارت علوم، فناوری و تحقیقات 2. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی 3. حوزه علمیه
بر این اساس ژورنال‌های داخلی به سه دسته تقسیم می‌شوند: 1. ژورنال‌های علمی-پژوهشی 2. ژورنال‌های علمی-ترویجی 3. ژورنال‌های علمی-تخصصی
حرف اختصاری Q از کلمه Quartile گرفته شده و شاخصی برای معرفی جایگاه ژورنال‌ها در رده تخصصی‌شان است. این رده‌بندی به ترتیب زیر برای ارزشیابی ژورنال‌ها در Category خود به کار می‌روند:
Q1: مجله جزء 25 درصد نخست یک دسته یا Category قرار دارد.
Q2: مجله جزء 25 تا 50 درصد میانی یک دسته یا Category قرار دارد.
Q3: مجله جزء 50 تا 75 درصد میانی رو به پایین یک دسته یا Category قرار دارد.
Q4: مجله جزء 25 درصد انتهایی یک دسته یا Category قرار دارد.
با توجه به رنکینگ Q1 تا Q4 در رتبه‌بندی ژورنال‌ها جایگاه هر مجله در حیطه تخصصی‌اش و ضریب تاثیر آن مشخص خواهد شد.
به طور مثال ضریب تاثیرگذاری ACM Transactions On Sensor Networks رقم 1.938 است. بدین ترتیب این مجله جایگاه 32 را از 116 نشریه (Q2) به خود اختصاص داد برای موضوع علوم کامپیوتر و سیستم‌های اطلاعاتی در حالی در موضوع تل-کامیونیکیشن رده 11 از 76 مجله (Q1) را به خود اختصاص داد.
اما مسئله مهم دیگر این است که مقالات نمی‌توانند به‌راحتی به یک گروه موضوعی ISI تعلق داشته باشند (حداقل همیشه این‌طور نیست) و به همین دلیل باید چند رنکینگ یک ژورنال را در نظر گرفت. امتیاز چهارگانه به هر ژورنالی تعلق می‌گیرد که با ضریب تاثیرگذاری رده‌بندی شده و این کار با تقسیم مساوی تراکم در رنکینگ‌های چهارگانه ژورنالی که مقاله در آن به چاپ رسیده (برای آن سال) انجام شده باشد.
به‌طور مثال: مقاله‌هایی که در سال 2009 در IEEE Transactions منتشر شده‌اند، امتیاز [Q1=1, Q2=0, Q3=0 Q4=0] دارند، چون گروه موضوعی ژورنال رباتیک از 16 ژورنال در رده دوم قرار دارد. از سویی دیگر، به یک مقاله که در سال 2008 در Computer Methods and Programs in Biomedicine منتشر شده، امتیاز [Q1=0, Q2=1/2, Q3=1/4, Q4=1/4] داده شده، زیرا این ژورنال در 94 ژورنال رده 41 (Q2) را در علوم کاربردی بین‌رشته‌ای کامپیوتر دارد و از 84 ژورنال در رده 35 (Q2) در تئوری‌ها و روش‌های علوم کامپیوتر، 40 از 52 (Q4) در مهندسی بیومدیکال و 14 از 20 (Q3) در اینفورماتیک پزشکی. امتیازات چهارگانه می‌توانند در نهایت برای تمام مقالات منتشرشده برای یک سال جمع شوند تا گزارشی جامع به دست آید.
گفتنی است ژورنال‌هایی که در رده Q1 و Q2 قرار داشته باشند، پرامتیازند و کسانی که قصد دارند از دانشگاه‌های خارجی پذیرش بگیرند، باید پذیرش مقالات ISI در این دسته از نشریات چاپ کنند. همچنین برای افزایش شانس موفقیت در آزمون‌ها و مصاحبه‌های دوره دکتری یا استخدامی و گرفتن بورسیه تحصیلی نوشتن مقاله ISI و داشتن مقالات چاپ‌شده در ژورنال‌های معتبر در رزومه بسیار موثر است. بنابراین آگاهی از رنکینگ Q1 تا Q4 در رتبه‌بندی ژورنال‌ها به انتخاب درست محققان و مولفان برای چاپ آثارشان کمک فراوانی می‌کند.
ما درباره ژورنال‌ها و انواع آن‌ها و همچنین نکات مختلف چاپ مقاله مطالب گوناگون و مفیدی در سایت‌مان منتشر کرده‌ایم که توصیه می‌کنیم آن‌ها را با دقت بخوانید و از نکات و ترفندهای توضیح داده‌شده استفاده کنید. در صورتی که هر گونه ابهامی داشتید، با مشاوران تهران آموز تماس بگیرید. چند نمونه از مطالب ما عبارت‌اند از:
