انتخاب موضوع رساله دکتری یکی از مهمترین و سخت‌ترین مراحل انجام رساله دکتری است و دانشجویان در این مرحله باید بیشترین دقت، پشتکار، هوشمندی و تلاش خود را به کار ببندند تا انتخابی درست و جذاب داشته باشند. البته پیش از هر چیز بهتر است دانشجویان این مقطع از همان روزهای نخست با ساختار رساله دکتری و اصول نگارش استاندارد و نکات مهمش آشنا شوند و همچنین در این مسیر از تجربیات استادان و دانشجویان سال‌های قبل استفاده کنند. ما در این مطلب مراحل انتخاب موضوع تز دکتری را توضیح می‌دهیم، اما پیشنهاد می‌کنیم حتما مطالب زیر را که در همین سایت منتشر شده، با دقت مطالعه کنید و از نکات و ترفندهای آن استفاده کنید:
داشتن علاقه و اشتیاق به هر کاری یکی از اصلی‌ترین عوامل موفقیت در آن است و موضوع رساله دکتری نیز از این قاعده مستثنا نیست و چه بسا مهمتر هم باشد، چراکه انجام رساله دکتری پروسه‌ای طولانی و سخت است و علاقه‌مندی دانشجو به موضوع رساله می‌تواند با ایجاد انگیزه محرکی قوی برای ادامه این مسیر دشوار باشد. جذابیت موضوع برای دانشجو به او انگیزه تلاش بیشتر برای رسیدن به نتیجه‌ای عالی می‌دهد و از خستگی و دلزدگی او جلوگیری می‌کند.
ده نکته ضروری برای انتخاب موضوع پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری
شناسایی منابع و مراجع معتبر علمی و مطالعه آن‌ها از مقدمات مهمی است که باید برای آن به حد کافی وقت گذاشت. پژوهشگران باید با خواندن کتاب‌ها، مقالات، مطالب مختلف مجلات و جستجوی اینترنتی درباره موضوع تز دکتری خود لیستی از منابع اصلی و تخصصی‌شان را تهیه کنند تا در طول تحقیقات‌شان بتوانند به‌راحتی به آن‌ها استناد کنند. خواندن رساله‌های دانشجویان سال‌های گذشته نیز در یافتن منابع بهتر کمک‌کننده است. البته پیشنهاد ما این است که نخست چکیده مقالات و رساله‌ها را مطالعه کنید و اگر موضوعش مناسب بود، مقاله را به طور کامل بخوانید و با این ترفند سرعت خود را افزایش دهید. همچنین یکی از راه‌های جستجوی سریع و آسان استفاده از وبسایت بزرگ و معتبر Google Scholarاست؛ در Google Scholar با جستجوی کلمات کلیدی به‌سرعت می‌توان به نتایج مورد نظر رسید. گفتنی است پیگیری اخبار روز و همایش‌ها و سمینارهای مرتبط با حوزه تحقیقاتی دانشجو برای به‌روز نگه داشتن داده‌های مورد استفاده او در رساله‌اش بسیار مفید است. نکته مهم دیگر این‌که هنگام مطالعه و جستجوی منابع کاربردی حتما یادداشت‌برداری کنید و موضوعات و مسائلی را که به ذهن‌تان خطور می‌کند، یادداشت کنید تا بعدا به بررسی و ارزیابی آن‌ها بپردازید و از موارد ارزشمند و جذابش استفاده کنید.
هفت نکته مهم در پروپزوال‌نویسی برای دانشجویان ارشد و دکتری
یکی دیگر از مواردی که پیش از انتخاب موضوع رساله دکتری باید در نظر گرفت، بررسی و شناخت محدودیت‌ها و شرایط پژوهش درباره آن موضوع است. به هر حال هر رشته و گرایش تحصیلی ویژگی‌های خاص خودش را دارد و دانشجویان باید با دقت شرایط خود را در تحقیقات بسنجند و بر اساس آن برنامه‌ریزی کنند؛ مسائلی مانند فرصت تحویل رساله به دانشگاه، میزان گستردگی منابع و اطلاعات، حجم مد نظرشان برای نگارش رساله، شرایط دسترسی به منابع اطلاعاتی و… البته استفاده از تجربیات استادان و مشاوران متخصص می‌تواند به بررسی این موارد و در نهایت، انتخاب سریع‌تر موضوع تز دکتری بسیار کمک کند.
موضوع رساله دکتری باید ویژگی‌های مهمی داشته باشد تا موفقیت آن تضمین شود؛ موضوع رساله باید ارزشمند باشد و در جامعه علمی داخلی و خارجی جزء موضوعات با ارزش بالا باشد. موضوع رساله هر چه جدیدتر باشد، جذاب‌تر خواهد بود و ارزش بیشتری دارد، بنابراین، از پرداختن به موضوعات تکراری جدا خودداری کنید. موضوع رساله باید کاربردی و منطقی باشد؛ یعنی هم به حل معضلی در جامعه کمک کند و هم قابلیت انجام دادن و به نتیجه رسیدن را داشته باشد، به عبارت دیگر، موضوع باید منابع تحقیق کافی و در دسترس داشته باشد و مشکلات غیرعادی بر سر راه پژوهش آن وجود نداشته نباشد. همچنین موضوع باید مسئله‌ای مهم را شامل شود و سوالاتی قابل توجه و اساسی را در بر بگیرد تا محقق بتواند با طرح فرضیات مختلف در پی یافتن پاسخی مناسب و راه‌حل‌هایی علمی باشد و مسیری روشن و هدفمند را در مراحل پژوهش آشکار کند. یادآوری می‌شود که دانشجویان لازم است حوزه تخصصی خودشان را دقیق مشخص کنند؛ حوزه‌ای که بر آن تسلط کافی داشته، اطلاعات لازم در آن زمینه تخصصی را داشته باشند و بتوانند از عهده تجزیه و تحلیل مسائل مختلفش برآیند تا از اتلاف وقت جلوگیری کنند و زمان‌شان برای آشنایی اولیه با مقولات گوناگون آن حوزه تحقیقاتی از دست نرود.
در این مرحله، دانشجو فهرستی از موضوعات مختلف و منابع معتبر در اختیار دارد که باید آن‌ها را مرور و ارزیابی کند و به ترتیب مواردی را که در اولویتش نیستند، حذف کند. گرچه این مرحله کمی دشوار به نظر می‌رسد، با دقت و واقع‌بینی و با کمک استاد راهنما می‌توان به‌سرعت از آن عبور کرد.
تعیین مسیر تحقیقات بلافاصله پس از انتخاب موضوع رساله دکتری ضروری است. دانشجو باید مسائل مهم این پروسه را به طور منطقی و دقیق مشخص کند؛ مسائلی مانند روش تحقیق، جامعه پژوهشی، روش نمونه‌گیری، ابزار جمع‌آوری داده‌ها، روش‌های آماری و آزمون‌ها، شیوه اجرای مرحله عملی، تدوین گزارش تحقیق و نتایج آن با آنالیز نهایی، نوشتن مشکلات و محدودیت‌های پژوهش و ارائه پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده.
راهنمای گام به گام نوشتن پروپوزال دکتری
در این مرحله باید دامنه موضوع رساله را از منظر زمان، مکان، ماهیت و جامعه آماری محدود کرد. دانشجو باید با مطالعات وسیع فضاهای خالی برای پژوهش درباره موضوع مد نظرش را بیابد و با مشورت با استادانش و انجام دادن اصلاحات لازم و نوشتن فهرست پرسش‌ها و فرضیه‌های تحقیق زیر نظر استادان موضوع رساله‌اش را نهایی کند و سپس عنوانی مناسب برای آن برگزیند. لازم به ذکر است دانشجو باید همه‌جانبه‌نگر باشد و اگر در هر مرحله متوجه شود که موضوعی که انتخاب کرده، کیفیت و جذابیت لازم را ندارد و نمی‌تواند به نتیجه مطلوب برسد، بدون فوت وقت موضوعش را تغییر دهد.
توجه داشته باشید که نوآوری و خلاقیت دانشجو به ارتقای کیفیت محتوای رساله و همچنین راحت‌تر و جذاب‌تر شدن مسیر تحقیقات کمک شایانی می‌کند.
