نوشتن رساله دکتری یکی از دشوارترین و گاه طولانی‌ترین مراحل تحصیلات دانشگاهی است که در این مقطع تحصیلی باید انجام شود. دانشجویان این مقطع برای انجام رساله دکتری حداکثر تا چهار سال، معادل هشت ترم تحصیلی، فرصت دارند و باید برای آن برنامه‌ریزی کنند. همچنین آنها باید بر ساختار نگارش رساله دکتری کاملا مسلط شوند و از نکات مهم در به ثمر رسیدن پروژه و البته موثر در کسب نمره عالی و موفقیت در اخذ مدرک دکتری خود آگاه باشند تا بتوانند درست و بجا از آنها استفاده کنند.
ساختار رساله دکتری بر اساس اصول و قواعد استانداردی تعریف و تعیین شده است و طبق آن قوانین، در نگارش رساله دکتری باید تقسیم‌بندی زیر مد نظر قرار گیرد:
• صفحات مقدماتی (صفحات بسم الله، عنوان، اصالت و مالکیت، تقدیم و سپاسگزاری، چکیده فارسی و انگلیسی و فهرست مطالب)
• فصل اول یا مقدمه (شامل بیان مسئله، ضرورت انجام تحقیق، اهداف کلی و جزئی، پرسش‌ها و واژگان کلیدی پژوهش است.)
• فصل دوم یا پیشینه تحقیق (شامل سابقه تحقیقات، تاریخچه، مبانی نظری، فرضیه‌ها، مستندات و مشکلات سر راه محقق و پیشبینی یافته‌های احتمالی می‌شود.)
• فصل سوم یا روش تحقیق (حاوی شرحی کامل از نحوه مطالعات، معرفی ابزارها و نرم‌افزارهای مورد استفاده، جامعه آماری، متغیرها، آزمونها و آنالیز داده‌هاست.)
• فصل چهارم یا مباحث و نتایج تحقیق (درباره دستاوردهای پژوهش و تجزیه و تحلیل آنها به کمک جداول و نمودارها و نیز مقایس‌هاش با نتایج تحقیقات دیگر است.)
• فصل پنجم یا نتیجه‌گیری و پیشنهادها (جمع‌بندی تحقیق و نتیجه نهایی آن و نیز پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده درباره این موضوع را شامل می‌شود.)
• فهرست منابع (منابع فارسی و انگلیسی به ترتیب الفبا)
❖ برای آگاهی از جزئیات بیشتر درباره ساختار رساله دکتری توصیه می‌کنیم با ساختار رساله دکتری آشنا شوید.
دانستن برخی نکات برای نوشتن رساله دکتری بسیار ضروری است که ما در اینجا به تعدادی از مهمترین‌هایشان می‌پردازیم.
● توانمندی
پیش از آغاز نگارش رساله دکتری از میزان توانمندی خود مطمئن شوید، چراکه نوشتن رساله دکتری فقط گردآوری اطلاعات یا کپی پیست کردن آنها نیست. شما باید بتوانید اطلاعات معتبر را استخراج و سپس تجزیه و تحلیل کنید و نظریهای علمی ارائه دهید. از طرفی، رویاپردازی هم نکنید و در دام کمالگرایی گرفتار نشوید. پژوهش شما شاهکار علمی دنیا نیست! سعی کنید منطقی پیش بروید و بر توان فکری و تمرکزتان بیفزایید تا نتیجه بهتری به دست آورید.
● استاد راهنما
در تمام مراحل انجام رساله دکتری از استاد راهنما مشاوره و راهنمایی بگیرید؛ در پایان هر فصل نظر و بازخوردهایش را دریافت و اصلاحات لازم را انجام دهید و سپس نگارش فصول بعدی رساله را ادامه دهید. تمام نکاتی را که استاد راهنمایتان به شما می‌گوید، رعایت کنید و هیچ موردی را پشت گوش نیندازید. ارتباط و مشاوره نزدیک با استاد راهنما از عوامل اصلی موفقیت دانشجویان در نوشتن رساله دکتری قوی و باکیفیت است.
● انتخاب موضوع
انتخاب موضوع رساله دکتری از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، زیرا نمایانگر اعتبار علمی شماست. سعی کنید برای انتخاب موضوع وقت بگذارید و از مشورت با استادان و متخصصان غافل نشوید. موضوعی انتخاب کنید که هم کاربردی باشد و مسئله‌ای مهم را در جامعه حل کند و هم به رشد علمی شما و کشور بینجامد.
مطلب ده نکته ضروری برای انتخاب موضوع پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری به شما در زمینه انتخاب موضوع کمک بسیاری خواهد کرد؛ حتما آن را مطالعه کنید.
● برآورد هزینه
برخی از پروژه‌های تحقیقاتی مستلزم صرف هزینه‌های زیادی است و تامین آن با مشکلات فراوانی همراه است. بهتر است برای تامین مالی این نوع پژوهش‌ها سراغ موسسات مطالعاتی و پژوهش‌محور بروید تا در طول پروژه دردسری ایجاد نشود. اگر موفق به یافتن تامین‌کننده مالی نشدید، بهتر است موضوع تحقیق خود را تغییر دهید.
همواره راه‌هایی برای کاهش هزینه‌های پژوهش و صرفه‌جویی در آنها وجود دارد که در مقاله چگونه هزینه نوشتن پروپوزال را کم کنیم؟ برخی از آنها توضیح داده شده است.
● منابع موثق
یافتن منابع معتبر علمی فقط جستجویی ساده در اینترنت نیست، چراکه هر چه در اینترنت می‌خوانید، الزاما درست و موثق نیست؛ بنابراین فقط از سایتهای معتبر مانند گوگل اسکولار استفاده کنید. همچنین باید روحیه جستجوگری خود را تقویت کنید و دقیق و موشکافانه و با حوصله به دنبال داده‌های به‌روز و معتبر علمی بگردید و برای جستجوی درست و کامل بیشتر وقت بگذارید.
برای آشنایی با سایتهای معتبر پرکاربردترین وبسایت‌های دانشجویی را مطالعه کنید.
● زمان‌بندی
نداشتن برنامه زمان‌بندی دقیق برای انجام رساله دکتری باعث می‌شود کار به تعویق بیفتد و از زمان ما کاسته شود، در نتیجه هر چه به تاریخ ارائه رساله نزدیکتر شویم، بر استرس ما افزوده خواهد شد. دقت کنید برای هر کار زمانی متناسب و منطقی در نظر بگیرید و برای این منظور حتما با استاد راهنمایتان مشورت کنید.
● پروپوزال قوی
نوشتن پروپوزال قوی و قابل قبول بسیار مهم است. پروپوزالی که بر پایه ساختاری اصولی و استاندارد نوشته شود، توانایی علمی و تسلط دانشجو بر موضوع رساله را نشان می‌دهد و نویدبخش ارائه رساله‌ای خوب و موفق است. به عبارت دیگر، پروپوزال ماکتی از رساله است و کیفیت بالای آن، ذهنیت مثبتی در استادان ایجاد خواهد کرد، به همین دلیل برای نوشتن آن همه توان خود را به کار ببندید.
پیشنهاد می‌کنیم حتما مطلب هفت نکته مهم در پروپزوال‌نویسی برای دانشجویان ارشد و دکتری و همچنین مقاله چگونه به بیان مسئله در پروپوزال بپردازیم؟ را مطالعه کنید.
● یادداشت‌برداری
همه نکات مهم را با ذکر دقیق منبع یادداشت کنید تا بتوانید در پایان مرحله گردآوری اطلاعات، آنها را دسته‌بندی و مرتب کنید. این کار به نظم و سرعت بیشتر شما در جمع‌بندی و چینش محتوا کمک می‌کند.
● نرم‌افزارهای کاربردی
امروزه نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های متنوع و کاربردی بسیاری طراحی و به بازار عرضه می‌شوند و هر روز بر تعداد و کارایی آنها افزوده می‌شود. نوشتن رساله دکتری مراحل مختلفی دارد و بر حسب نوع رشته و گرایش تحصیلی و البته موضوع انتخاب‌شده حتما نرم‌افزارهای خوبی وجود دارد که می‌توانند در بخش‌های گوناگون رساله مفید و کمک‌کننده باشند. با پرسوجو و راهنمایی استادان و متخصصان آنها را تهیه کنید و با استفاده از آنها راحتتر و سریعتر پیش بروید.
● پاسخگویی کامل
موضوع رساله معمولا مسئله و معضلی در جامعه است و اغلب با طرح پرسش‌هایی آغاز می‌شود. دقت کنید در رساله‌تان از هیچ پرسشی عبور نکنید؛ یا به آنها پاسخ دهید، یا پاسخ دادن به آنها را سوژه‌ای برای تحقیقات آتی معرفی کنید تا اعتبار رساله‌تان زیر سوال نرود.
● نظرخواهی
بهتر است از چند نفر از دوستان و همکاران قابل اعتمادتان بخواهید رساله‌تان را مطالعه کنند و نظر دهند. حواستتان باشد که به هر کسی اعتماد نکنید، چراکه رساله شما حاصل ایده‌ها و تفکرات شماست و سالها برایش زحمت کشیده‌اید، بنابراین حاوی اطلاعات منحصربه‌فرد و جدید ارزشمندی است و نیاز به مراقبت دارد.
● ویرایش
به فاصله یکی دو روز پس از تکمیل نگارش رساله دکتری آن را بازخوانی و با دقت ویراستاری کنید و اشکالات احتمالی را اصلاح کنید. اگر در کار ویرایش تخصصی ندارید، حتما از یک متخصص ویراستاری باتجربه کمک بگیرید. باید بدانید در این مقطع برخورد هیات داوران و استادان با اشتباه‌های دستوری و نگارشی بسیار جدیتر از دوره کارشناسی ارشد است و آنها از هیچ خطایی چشم‌پوشی نخواهند کرد.
