هزینه فرصت به ارزشی اشاره دارد که از دست می‌رود وقتی یک فرصت را برای استفاده از یک فرصت دیگر کنار می‌گذاریم. منابعی که در اختیار داریم موارد استفاده متعددی دارند.
برای مثال، فرض کنید شما مبلغی معادل با ۱۰۰ میلیون تومان در اختیار داشته باشید و گزینه‌های زیر جهت سرمایه‌گذاری در پیش روی شما باشد:
الف) بتوانید این مبلغ را در بانکی تجاری برای یک سال پس‌انداز کنید و مبلغ ۱۸٪ سود سالیانه بر روی آن کسب کنید.
ب) همچنین بتوانید آن را در پروژه ساختمان‌سازی سرمایه‌گذاری کنید و در طی یک سال سودی معادل با ۲۱٪ کسب کنید.
ج) نهایتاً، بتوانید آن را در صندوق سرمایه‌گذاری مشترک سرمایه‌گذاری کنید و سود سالانه ۱۹٪ به دست آورید.
فرض کنید که ریسک تمامی گزینه‌های فوق یکسان باشد. هرچه ریسک گزینه سرمایه‌گذاری بیشتر باشد، نرخ بازگشت و سود انتظاری نیز بالاتر خواهد بود. اما در اینجا چون هدف فقط معرفی مفهوم نرخ هزینه فرصت است، ریسک را برای تمامی گزینه‌ها یکسان در نظر می‌گیریم یا به عبارت دیگر، اثر آن را در بحث وارد نمی‌سازیم.
کدام یک از گزینه‌های فوق را برای سرمایه‌گذاری انتخاب خواهید کرد؟ طبیعتاً گزینه‌ای را که بالاترین بازگشت را برای شما به دست دهد، به عبارت دیگر، گزینه انتخابی شما سرمایه‌گذاری در پروژه ساختمان‌سازی با نرخ سود یا بازگشت انتظاری ۲۱٪ خواهد بود.
حال اگر به شما پیشنهاد شود تا سرمایه خود را به جای موارد فوق در طرح تولید پوشاک سرمایه‌گذاری کنید، نرخ بازگشت انتظاری شما از مشارکت در این طرح چه مقدار خواهد بود؟ به عبارت دیگر، حداقل نرخ بازگشتی که انتظار دارید از مشارکت در این طرح به دست آورید تا شما را ترغیب به سرمایه‌گذاری در آن کند چه مقدار خواهد بود؟ آیا حاضرید با سود ۱۵٪ وارد این طرح شوید؟ با نرخ ۲۰٪ چطور؟
می‌دانید که اگر سرمایه‌تان را در طرح تولید پوشاک سرمایه‌گذاری کنید، دیگر قادر نیستید از آن در هر یک از سه طرح دیگر سرمایه‌گذاری در بانک، پروژه ساختمان‌سازی یا صندوق سرمایه‌گذاری مشترک استفاده کنید. به عبارت دیگر، با سرمایه‌گذاری در طرح تولید پوشاک، سایر استفاده‌های جایگزین و به طور خاص بهترین استفاده جایگزین از سرمایه‌تان را که پروژه ساختمان‌سازی با نرخ سود سالانه ۲۱٪است، از دست داده‌اید.
بنابراین، نرخ سود انتظاری شما از سرمایه‌گذاری در تولید پوشاک حداقل ۲۱٪ خواهد بود. در غیر این صورت و اگر نرخ سود این طرح کمتر از ۲۱٪باشد، شما از سرمایه‌تان به بهترین نحو استفاده نکرده‌اید.
به طور خلاصه، اگر شما هر یک از گزینه‌های فوق را انتخاب کنید، سایر گزینه‌های جایگزین یا به عبارتی ساده‌تر بهترین گزینه جایگزین را از دست داده و از آن صرف نظر کرده‌اید.
به بهترین گزینه و فرصت جایگزینی که به خاطر استفاده از منابع در طرحی از آن صرف نظر کرده‌ایم، هزینه فرصت اطلاق میشود؛ به بیانی دیگر، اگر از میان چندین گزینه متفاوت یکی را انتخاب کنیم، هزینه فرصت ما معادل است با بازگشت مربوط به بهترین انتخاب ممکن از بین سایر گزینه‌های باقی‌مانده که از آن صرف نظر شده است.
برای روشن‌تر شدن مفهوم هزینه فرصت، آن را در هر یک از مثال‌های زیر مشخص سازید. برای ساده‌سازی، در تمامی مثال‌های زیر، ریسک سرمایه‌گذاری را برای تمامی گزینه‌ها یکسان در نظر بگیرید.
پرسش ۱:
شما ساختمانی را در ده سال گذشته به مبلغ ۲۰۰میلیون تومان خریداری کرده‌اید. قیمت ساختمان در حال حاضر در بازار برابر با ۷۰۰ میلیون تومان است. از سوی دیگر، این ساختمان در حال حاضر بدون استفاده و خالی است. حال اگر بخواهید در طرح سرمایه‌گذاری ای از این ساختمان استفاده کنید، از چه مبلغی به عنوان رقم سرمایه‌گذاری مرتبط با این ساختمان در محاسبات مربوط به طرح سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنید؟ قیمت پرداخت شده برای خرید ساختمان در ده سال پیش؟ قیمت جاری ساختمان؟ یا اینکه با توجه به خالی و بدون استفاده بودن ساختمان در حال حاضر، رقمی برای آن در نظر نخواهید گرفت؟
پاسخ:
برای پاسخ به این سؤال تصور کنید که اگر ساختمان خود را در این طرح استفاده نکنید بهترین بهره برداری جایگزین از آن چه خواهد بود در بهترین حالت، میتوانید آن را با قیمت جاری ۷۰۰ میلیون تومان به فروش رسانید ،بنابراین هزینهٔ فرصت استفاده از این ساختمان در این طرح سرمایه گذاری قیمت جاری ساختمان در بازار خواهد بود.
پرسش ۲
بانک خصوصی ای با نرخ بهره سالانه ۲۴ به افراد وام اعطا میکند حال اگر شما بخواهید از این بانک وامی معادل با ده میلیون تومان دریافت کنید هزینه فرصت اعطای این وام به شما برای بانک چه مقدار خواهد بود؟
پاسخ:
این بانک اگر به شما وام ندهد میتواند این مبلغ را به فرد دیگری با نرخ بهره سالانه ۲۴ وام دهد. بنابراین با اعطای وام به شما در بهترین حالت جایگزین نرخ بهره سالانه ۲۴٪ را که می توانست از فرد دیگری بگیرد از دست خواهد داد. این بدان معنی است که در این مثال، نرخ هزینه فرصت از نگاه بانک همان نرخ بهره است.
پرسش ۳
شما از بانک خصوصی ای وامی معادل با ده میلیون تومان با نرخ بهره سالانه ۲۴ دریافت کرده اید میتوانید از این سرمایه در سه طرح سرمایه گذاری با نرخ های سود انتظاری زیر
استفاده کنید:
(الف) طرح تولید پوشاک با نرخ بازگشت سالانه ۱۹% ب طرح تولید لوازم الکتریکی با نرخ بازگشت سالانه ۲۹٪
ج) طرح تولید لوازم بهداشتی با نرخ بازگشت سالانه ۳۶٪
حال اگر به شما پیشنهاد شود تا این پول را در صندوق سرمایه گذاری مشترکی سرمایه گذاری کنید، نرخ هزینه فرصت این سرمایه گذاری چه مقدار خواهد بود؟ به عبارت دیگر، حداقل نرخ سود مورد انتظار شما از سرمایه گذاری در این صندوق چقدر است؟ آیا هزینه فرصت برابر با نرخ بهره وام دریافتی، یعنی ۲۴٪ است؟
:پاسخ با سرمایه گذاری این مبلغ در صندوق سرمایه گذاری مشترک شما عملاً از بهترین بازگشت جایگزین یعنی سود سالانه ۳۶٪ در تولید لوازم بهداشتی صرف نظر کرده اید. بنابراین، نرخ هزینه فرصت در این حالت ۳۶٪ است نه نرخ بهرۀ پرداختی بر روی این وام. به عبارت دیگر، شما حداقل نرخ سود ۳۶٪ از سرمایه گذاری در این صندوق انتظار دارید. در غیر این صورت و در حالتی که سود صندوق سرمایه گذاری کمتر از ۳۶ ،باشد بهتر است سرمایه خود را در تولید لوازم بهداشتی به کار اندازید.
دو نرخ هزینه فرصت نرخی خواهد بود که در تمامی مباحث مالی از آن استفاده میشود. این نرخ همان نرخی خواهد بود که به کمک آن اقدام به محاسبه ارزش حال جریان نقدی یا محاسبه ارزش آینده جریان نقدی خواهیم کرد از این رو به نرخ هزینهٔ فرصت اصطلاحاً نرخ تنزیل نرخ تجمیع و همچنین نرخ بازگشت یا سود انتظاری نیز گفته میشود بنابراین و از این پس هرکجا که به نرخ تنزیل نرخ تجمیع یا نرخ بازگشت انتظاری اشاره شد، تفاوتی وجود نخواهد داشت و منظور همان نرخ هزینهٔ فرصت سرمایه خواهد بود. در توابع مالی ،اکسل به نرخ هزینهٔ فرصت اصطلاحاً نرخ گفته میشود، که مجدداً به آن و به هنگام معرفی توابع مالی اشاره خواهد شد.
? امیدواریم از مقاله ما لذت برده باشید و اطلاعات ارائه شده برایتان مفید واقع شده باشد.
اگر علاقه به مطالعه‌ی بیشتر و آشنایی با روش‌ها، ابزارها و استراتژی‌های تازه در حوزه تجزیه و تحلیل کسب و کار (BI) دارید، ما را در کانال تلگرامی و وب‌سایت رسمی خود دنبال کنید.
? وب‌سایت رسمی ایران BI? کانال تلگرامی ما: ایران BI
با تشکر از همراهی شما،
