بافندگی از قدیمی ترین صنایع دستی بشر به شمار می رود. بشر اولیه از ابتدای شروع زندگی پس از رفع نیاز خوردن و آشامیدن به فکر پوشش خود افتاد تا علاوه بر پوشاندن بدن در مقابل تغییرات جوی نیز محفوظ بماند. این نیاز ابتدا با استفاده از پوست حیوانات شکار شده تأمین شد تا به مرور بشر با مشاهده پشم گوسفندان و سایر الیاف به فکر تابیدن الیاف و تولید نخ افتاد.
به دلیل خصوصیات فیزیکی الیاف و منسوجات و آسیب پذیری آنها از حشرات و آب و هوا، نمونه های ما قبل تاریخ منسوجات بسیار نادر است. اما دستگاه های اولیه بافندگی به دلیل چارچوب محکم ترشان ماندگاری بیشتری داشتند و محققان توانسته اند با بررسی این آثار به جا مانده به یافته های تازه ای از تاریخ پارچه و ریسندگی دست یابند.
قدیمی ترین آثار به جا مانده از بافندگی به عصر حجر یا سنگ در حدود 5 هزار سال قبل از میلاد مسیح می رسد. در مصر باستان پنبه، پشم، ابریشم و کتان به کار برده میشده است. پنبه سه هزار سال قبل از میلاد در هندوستان تولید و مصرف میشد و ابریشم نیز به استناد تقویم های چینی تقریباً در همین دوران ثبت گردیده است.
پیشینه بافت پارچه در ایران به هزاره های پیش از میلاد می رسد. نمونه های قدیمی بسیاری نیز در کاوش ها به دست آمده است.
دوک نخ ریسی اولین وسیله پارچه بافی است که الیاف را به نخ تبدیل می کند. تکامل این وسیله نقش مهمی در پیشرفت فن نساجی داشته و مقدمه پیدایش چرخ نخ ریسی بوده است. یافته ای باستان شناسی نشان دهنده استفاده دوک از دوره نوسنگی است.
در بسیاری از محوطه های باستانی عصر نوسنگی ایران دوک های متعددی یافت شده اند. مهری به دست آمده از محوطه چغامیشِ خوزستان متعلق به 3300 ق م که زنی را در حال نخ ریسی نشان می دهد. دستگاه بافندگی وسیله بعدی است که تاریخ ابداع آن به اوایل هزاره چهارم قبل از میلاد می رسد. بر روی مهری که از شوش به دست آمده است، دو نفر در کنار دستگاه بافندگی نقش شده اند که نشان دهنده وجود این حرفه در آغاز عصر شهر نشینی است.
این دستگاه یکی از دستاوردهای تاریخ تمدن است که تمدن های ایران، چین، سوریه و مصر در تکامل آن سهم بسزایی داشته اند. کار دستگاه بافندگی درهم تنیدن تار با پود است. دستگاه بافندگی تارها را به حالت کشیده نگاه می دارد تا پودها را به آن ببافند. نخستین بافته یافت شده از تپه یحیی در کرمان، متعلق به هزاره پنجم قبل از میلاد و از نخ هایی است که از الیاف حیوانی به دست آمده اند.
با اینحال علاوه بر دوره هخامنشیان که بافت پارچه های زربفت ایرانی مشهور بوده و در بافت آنها از الیاف ابریشمی و پشمی و… استفاده می شده است، دو دوره دیگر نیز در طول تاریخ گذشته ایران وجود دارد که هنر پارچه بافی به حد کمال خود رسیده بود و از برترین پارچه های تولیدی زمان خود محسوب می شد. که یکی بر می گردد به دوره ساسانیان که انواع پارچه های بافت ایرانی، شهره خاص و عام بود و امروز نمونه هایی هم از آنها باقی مانده که نشان از شکوه این صنعت در آن دوران می دهد. و دیگری در دوره صفویان در زمان حکومت شاه عباس کبیر است که بنا بر نظر بسیاری از محققین این حوزه، هنر نساجی ایران این دوره در جهان بی نظیر بوده است.
اما اگر بخواهیم از افول هنر پارچه بافی نام ببریم بر می گردد به دوره قاجاریه که این صنعت همچون اوضاع مملکت داری آن زمان حال و روز خوشی نداشت. با همه این احوالات هنر بافندگی در ایران از سابقه بسیار طولانی برخوردار بوده و البته فراز و فرودهای بسیاری را هم تجربه کرده است.
منبع: www.tshirtaram.com
