تاریخچه عکاسی در ایران

اتاقک تاریک ، عبارت بود از جعبه یا اتاقکی که فقط بر روی یکی از سطوح آن روزنه ای ریز ، وجود داشت. عبور نور از این روزنه باعث میشد که تصویری نسبتا واضح اما به صورت وارونه در سطح مقابل آن تشکیل شود. این وسیله ، طی جنگهای صلیبی به اروپا راه یافت. لئوناردو داوینچی نقاش و نابغه قرن شانزدهم ، در یادداشتهای خود خواص اتاقک تاریک را شرح داده است.هم چنین وی آن را کامرا آبسکورا (Camera Obscura) و روزنه ریز آن را نیز پین هول (Pine Hole) نامید.این وسیله به شدت مورد توجه نقاشان قرار گرفت و تمامی نقاشان بخصوص نقاشان ایتالیایی قرن شانزدهم از آن برای طراحی دقیق منظره ها و ملاحضه دورنمایی صحیح به کار می بردند.( فروش دزدگیر منزل )به این ترتیب که کاغذی را بر روی سطح مقابل روزنه قرار می دادند و تصویر شکل گرفته را ترسیم می کردند.

در حدود سال 1505 میلادی نیز ژرم کاردان (Jerome Cardan) ریاضی دان ایتالیایی یک عدسی محدب بر روزنه اتاقک تاریک نصب کرد، این کار باعث شد تا تصویر وضوح بیشتری پیدا کند.اما سیاه شدن املاح نقره در اثر تابش نور به وسیله شیمیدان آلمانی ، شولتز(Schulze) وبه طور اتفاقی کشف شد. ماجرا از این قرار بود که روزی وقتی شولتز وارد آزمایشگاه شد ، متوجه شد برگ درختی بر روی کاغذی که به نیترات نقره و آهک آغشته بود افتاده ، بعد از اینکه برگ را از روی کاغذ برداشت متوجه شد که قسمتی که برگ روی آن بوده مثل سایر بخش های کاغذ سیاه نشده است.این پدیده باعث آغاز فعالیتهای جدیدی برای شناسایی مواد حساس به نور شد.و اینکه در سال 1819 سرجان هرشل(Sir John Fedric William Herschel) انگلیسی محلول ثبوت را کشف کرد.

ماده ای که هرشل به عنوان ماده ثابت کننده تصویر معرفی کرد هیپوسولفیت دوسود نام داشت.(در رابطه با ماده ثبوت در بخشهای بعدی توضیح خواهم داد)کار مهم دیگری که هرشل انجام داد به کاربردن الفاظ Negative (منفی) و Positive (مثبت) درمورد تصاویر بود.تا اینکه سرانجام بین سالهای 1822 و 1826 یک مخترع فرانسوی به نام نیسفور نی یپس (Joseph Nicephore Niepce) توانست اولین عکس دنیا را ثبت کند. وی این عکس را در املاک شخصی خود واقغ در دهکده ای به نام سن لودووارن در چند کیلومتری شالن سورسن تهیه کرد.نی یپس در واقع برای اولین بار مواد حساس را در اتاقک تاریک به کار برد.عکسی که وی تهیه کرد حدود 8 ساعت بوسیله خورشید نور دیده بود. وی این روش را هلیوگرافی(Heliography) یا ترسیم بوسیله خورشید نامید.

نی یپس در سال 1829 با یک فرانسوی دیگر به نام لویی ژاک مانده داگر آشنا شد. داگر نقاش مرفه و صاحب گالری در پاریس بود و ضمنا تجربه های با ارزشی نیز در زمینه عدسیها و جعبه تاریک داشت.پس از مرگ نی ئپس ، داگر کار وی را ادامه داد و او پس از چند سال روشی را ابداع کرد که آن را (داگرئوتیپ) نامید.( دزدگیر اماکن )سالها بعد کلمه فتوگرافی که بوسیله سرجان هرشل و از ترکیب دو کلمه یونانی فتوس (Photo) به معنی نور و گرافوس به معنای رسم کردن ابداع شده بود جای آن را گرفت.در آن زمان عکاسی برای مردم سحر و جادو تلقی می شد تا جایی که تصاویر به دست آمده را آینه حافظه دار نامیده بودند.

در سال 1838 شیمیدان انگلیسی به نام ویلیام هنری فوکس تالبوت(William Henry Fox Talbot) با تهیه تصویر نگاتیو در ابعاد کوچکتر ،بزرگسازی تصویر و به دست آوردن تصویر پوزتیو یا مثبت دو مرحله اصلی را در ظهور عکس تکمیل کرد.قبل از این عکاسان مجبور بودند سطح حساس را به اندازه شی مورد نظر بسازند.( فرض کنید اگر قرار بود از یک فیل عکس بگیرند چه دوربینی با چه اندازه ای می خواستند!!)در آن زمان برای گرفتن عکس مدت و هزینه زیادی صرف میشد . لابراتوارها سیار بودند و حمل و نقل شیشه ها (که عکس ها روی آنها ظهور میشه) بسیار سخت بود.از طرفی سوزه باید در طول زمان گرفته شدن عکس بدون حرکت میماند! که برای سوژه های جاندار مثل انسان از آپولو (وسیله ای برای شکنجه انسان) استفاده میکردند.

با اختراع امولسیون تر یا کلودیون این زمان به 2-3 ثانیه تقلیل یافت.که بعدها با اختراع امولسیون ژلاتین دار یا امولسیون خشک توط ریچارد مادوکس (Richard Maddox) این زمان به 1/25 ثانیه کاهش پیدا کرد.
و اما اشخاص زیادی برای ارتقاء عکاسی تلاش کردند که یکی از معروفترین این افراد جرج ایستمن (George Eastman) بود که تلاش کرد تا عکاسی را در اختیار همگان قرار دهد وی هم چنین بنیانگذار موسسه کداک است...

تاريخچه عكاسي در ايران:

ناصر الدین شاه را از جمله اولین عکاسان ایرانی می دانند. آنچه از یادداشت های شخصی او به دست آمده نشانگر آن است که وی با روش های علمی و فنی عکاسی و طرز کار دوربین های مختلف آشنا بوده و اغلب ، از دوربین های بزرگ با سه پایه استفاده می کرده است . آغاز عکاسی در ایران به دوران قاجار و سلطنت ناصرالدین شاه باز می گردد از عکس های موجود این دوران می توان به بخشی از راه و رسم زندگی آن زمان پی برد. تصاویری که از ابنیه و عمارات آن دوران به جا مانده، برای مطالعات ایران عهد قاجار ارزشی مستند دارد و در ضمن اطلاعاتی از نظام حکومتی آن دوره را فراهم می کند.

عکاسان دوره ی قاجار را سه دسته تشکیل می دادند:
1- عکاسانی که برای مؤسسات کاوش های علمی و جغرافیایی اروپایی کار می کردند
2- عکاسان بومی که برای سر گرمی به عکاسی می پرداختند
3- عکاسان حرفه ای که از این راه امرار معاش می کردند

اولین دست اندر کاران عکاسی در ایران، اروپائیانی ازکشورهای فرانسه، اتریش و ایتالیا بودند که در مدرسه ی دارالفنون تهران به تدریس مشغول بودند.مدرسه فنی حرفه ای دارالفنون برای تربیت افسران، مهندسان، غیر نظامی، پزشکان و مترجمان توسط امیر کبیر تأسیس شد. احتمالاً اولین شخص خارجی که در ایران عکس چاپ کرد، «ژول ریشار» فرانسوی بود که در حدود سال های 1844-1846 . م به ایران آمد و در دارالفنون به تدریس زبان فرانسه پرداخت.

اولین مجموعه ی عکس از آثار تاریخی ایران توسط لوئیجی پشه (Luigi Pesce ) سرهنگی از اهالی ناپل درسفر به ایران تهیه شد. نسخه دومی نیز از این مجموعه در همان سال تهیه و برای ویلیام اول، پادشاه پروس فرستاد شد.آلبوم دیگری نیز به موزه متروپولیتن نیویورک اهدا شده که شامل 75 قطعه عکس است و احتمالاً همان آلبومی است که برای پادشاه پروس ارسال شده بود. این آلبوم دراصل متعلق به اردشیر میرزا، نوه ی فتحعلی شاه بود.


اهدا کننده این آلبوم معتقد است که « پشه » یک از چندین عکاسی است که آثارشان در آن مجموعه گردد آمده است آلبوم متروپولیتن شامل موضوعات متعددیاست. قدیمی ترین عکس های این آلبوم بین سال های 1852 تا1855 .م گرفته شده اند.سه پرتره از ناصر الدین شاه در جوانی و یک عکس گروهی در این مجموعه وجود دارد، الیته بیشتر تصاویر این آلیوم نشان دهنده معماری آن روزگار است. در اواسط سلطنت ناصر الدین شاه (1300-1290 هـ . ق )، پس از صفر دوم شاه به فرنگ ، بعضی همراهان شاه مختصر اطلاعاتی راجع به عکاس کسب کردند.

ناصر الدین شاه را از جمله اولین عکاسان ایرانی می دانند. آنچه از یادداشت های شخصی او به دست آمده نشانگر آن است که وی با روش های علمی و فنی عکاسی و طرز کار دوربین های مختلف آشنا بوده و اغلب ، از دوربین های بزرگ با سه پایه استفاده می کرده است .قدیمی ترین عکس های ناصر الدین شاه عبارتست از پرتره ای که از خودش گرفته و پرتره ای تمام رخ ازمادرش. با توجه به قدیمی ترین عکس های موجود درآلبوم کاخ گلستان، می توان نتیجه گرفت که در آن زمان در باریان خود عکاسان چیره دستی بوده اند.

برای نمونه آقا رضا از پیشخدمتان مخصوص شاه که عکاسی را در دارالفنون فرا گرفته بود، به مقام نخستین عکاس باشی دربار منصوب رسید.در آن دوران تعدادی ازمحصلانمستعد دارالفنون برای کسب مهارت های فنی واطلاعات هنری به اروپا اعزام شدند. در ابتدا دوربین های عکاسی تنها در دسترس درباریانی خاص که آشنا به فن عکاسی بودند و بیشتر آنها لقب عکاس باشی داشتند قرار می گرفت.از عکاسان دربار به جز آقا رضا می توان از عبدالله میرزا قاجار نام برد. وی از دانش آموختگان دارالفنون بود که عکاسی را در فرانسه فرا گرفت و در آموزش عکاسی حرفه ای در ایران نقش مؤثری داشت.



از اوایل سلطنت مظفر الدین شاه در 1314 هـ . ق عبدالله میرزادر بالاخانه ی دارالفنون عکاسخانه دایر و فن عکاسی را متداول کرد.بسیاری از عکاس های بعدی از شاگردان وی بوده اند. این عکاسخانه تا اوایل مشروطیت هم دایر بود. عکاس دیگری که کارهای عکاسی دربار را انجام می داد، میرزا ابراهیم خان عکاس باشی است که از خدمتگزاران دربار مظفر الدین شه بود. معروف است که مظفر الدین شاه نیز سخت شیفته این هنر و خود عکاسی آماتور بوده است...

آنتوان روس
آنتوان سوریوگین از عكاسان معروف و هنرمند تبریز و تهران، از اهالی گرجستان بود كه در ایران به روس بودن شهرت یافت. او هم از اولین عكاسان معروف آن زمان بود و همزمان با ابراهیم میرزاخان، نقش مهمی در هنر عكاسی داشت. وی در دهه آخر سیزدهم هجری از قفقاز به تبریز آمده و عكاسخانه خود را در آن شهر دایر كرد. سپس بر اثر شهرتی كه به دست آورده بود، به دربار مظفرالدین شاه راه یافت. وی در سال ۱۴۹۵ هجری قمری، كتابی در فن عكاسی از (لیبر) از عكاسان مشهور پاریس به فارسی ترجمه و به ولیعهد تقدیم كرد كه نسخه‌ای از آن ترجمه به خط نستعلیق خوش در كتابخانه ملی تهران موجود است.


آنتوان گویا همراه مظفرالدین شاه یا كمی پیش از او رهسپار تهران شد. در این شهر در خیابان علاءالدوله (فردوسی) جنب در شرقی میدان، عكاسخانه خود را دایر كرد و در اندك زمان شهرت زیادی در میان مردم تهران به دست آورد.او سپس تابعیت ایران را پذیرفت و با یك زن ارمنی، البته ایرانی ازدواج كرد و صاحب چند فرزند شد اما از آنان بیش از یك دختر و یك پسر زنده نماند.او مردی آرام، گوشه‌گیر، خوش‌برخورد و گشاده‌رو و در عكاسی استاد بود. پرتره‌ها و عكس‌های هنرمندانه او در دست خانواده‌های ایرانی، فراوان دیده می‌‌شود. وی دارای نشان‌های زیادی از سوی ایران شد.