ترمه

ترمه، تار و پود هنر و ظرافت ایرانی که در هم تنیده شدن و طرح‌هایی پدید آوردن برای نوازش چشم‌های ما. اصالتی از دل شهر یزد، که زیبایی رو برای خونه‌های بسیاری از ما معنا کرده. این میراث گرانقدر که روزگاری تنها اعیان نشینان از عهده خرید اون برمیومدن؛ از نخ ابریشم خالص تهیه می‌شه. اغلب استفاده از کرک و پشم سفید هم رواج داره و رنگ‌های کاملا طبیعی به کار رفته در این محصول دست باف، بر ارزش اون اضافه می‌کنه.

درباره تاریخ پیدایش این صنایع دستی نقل قول‌های زیادی وجود داره و سند قطعی و معتبری که بشه به اون تکیه کرد؛ در دست نیست. برخی بر این باورن که ترمه در ارتفاعات کشمیر و آسیای مرکزی متولد شده و هنر دست هندوهایی‌ست که به سفارش ایران این پارچه ها رو تولید می کردن. اگر در نقش و نگارهای اون دقت کرده باشین، طرح هایی به شکل سرو نوک خمیده به نام بوته دیدین که الهام بخش نامگذاری این هنر دست هنرمندان خلاق شده.

ترمه، یک لغت هندیه و در این زبان به درخت سروی که نوک آن بر اثر نسیم خمیده شده باشه؛ معنی می‌شه. با این حال عده دیگری معتقدن که ریشه پیدایش ترمه، به سده‌های گذشته در یزد مربوط می‌شه و با مهاجرت زرتشتیان ترمه باف یزدی به هندوستان، به اون منطقه منتقل شده. متن یک سنگ نوشته تاریخی در دهلیز مسجد جامع یزد و عدم وجود اثراتی از فرهنگ و نمادهای هندوستان در نقش‌های ترمه، بر این صحت موضوع تاکید می‌کنن. علت دیگری که این گروه به اون استناد می کنن، کتاب تاریخ کشمیره که در بخشی از اون اومده : « منسوجات پشمی کشمیر اصل بیگانه دارند و اینک کشمیری‌ها آن را می‌بافند».

در ابتدای پیدایش، ترمه از کرک نوعی بز کوهی تهیه می‌شد. به مرور زمان با توجه به کمبود این کرک‌ها، از پشم سفید و سپس ابریشم استفاده شد. ابریشم با مقاومت بیشتری که نسبت به انواع دیگر الیاف داشت، بیشتر مورد استقبال قرار گرفت.

تولید ترمه در گذشته به این شکل بود که بعد از انتخاب پشم مرغوب و زدودن آلودگی‌، اون‌ها رو با پهن کردن در چمن زار به منظور جذب شبنم و تبخير اون یا به وسیله مشتقات گوگرد، سفید می‌کردن. در این مرحله، از رنگ روناس، حنا، ريشه‌ی توت، پوست گردو، زردچوبه، برگ مو، برگ توت، برگ چای، پوست انار، کنده‌ی درخت بقم، پوست بلوط، پوست خشخاش، برگ سماق و پوست درخت سيب برای رنگ کردن پشم‌ها استفاده می‌کنن. بعد از رنگ رزی به دلیل دوام کم رنگ‌های طبیعی خیلی مهمه که اون‌ها رو با دانه ­هایی به نام دندانه تثبیت کنن. رايج‌ترين دندانه‌ها در ايران، زاج سفيد، قلع، روی، كلر و سرب بودن.

با این‌که ترمه از مقاومت نسبی خوبی برخورداره اما حفظ کیفیت همیشگی مستلزم رعایت نکات ساده ای در نگهداریه. نور، رطوبت و بید دشمنان اصلی این سوغات نفیس‌اند؛ بنابراین باید توجه داشته باشین پس از شستن ترمه، اون رو باید به صورت افقی و به دور از نور خوشید خشک کنین. بهره گیری از نفتالن برای جلوگیری از بیدزگی و عدم استفاده از آب داغ و مواد شوینده قوی برای شست و شو، کلید موندگاری ترمه اند.

در مرور زمان به تنوع شکل‌های ترمه افزوده شد و امروزه شاهد انواع مختلفی مثل شال چهارقدی، شال راه‌راه، شال اتابكی، شال بندی (نقش آن شبيه به لانه‌ی زنبور با يك گل يا يك بته داخل هرکدام است)، شال كشميری (معروف ترين آن نقش بته جقه، نقشه‌ی شاخ گوزنی و نقشه‌ی درختی است)، شال زمردی (زمينه‌ی نيلی با نقشه‌ی بته جقه و رنگ‌های بسيار زنده به خصوص رنگ سبز زمردی)، شال اميری (از انواع درباری و اعلای شال‌های كشميری)، شال يزدی، شال محرمات و شال کرمان هستیم.

طی سالیان گذشته، شکل کاربرد ترمه هم دستخوش تغییراتی بوده و از لباس های فاخر، اشرافی، پرده، جانماز و خلعتی برای پادشاهان و ثروتمندان به استفاده در مبلمان، پشتی، رومیزی و کراوات تغییر کاربری داده.

نسل‌های پیاپی، استفاده از نقش و نگارهای پارچه ترمه مثل بته، جقه، طرح جام، بته كشميری، بته اژدری، رضا تركی، گلزار، قاب قرآن، خجسته، ‌تاجی، بته جقه، بته خرقه، بته بادامی، بته سروی و گل شاه‌عباسی رو حفظ کردن. در دوران قاجار و با ظهور تحولات سرمایه داری اون زمان و پیشرفت صنعت، تولید از حالت دستی دور شد و به صورت نیمه دستی ادامه پیدا کرد. در حال حاضر الیاف مورد استفاده هم طبیعی نیستن و به جای اون ویسکوز به کار گرفته می‌شه.

دوران صفویه بود که آوازه خوش ترمه در جهان پیچید و کشورهای زیادی تمایل به خرید ترمه‌های اصل و دستی ایرانی نشون دادن. ترمه، حاصل دست هنرمندان خلاق ایرانی، با وجود اینکه بین پیشینیان ما دارای جایگاه ویژه‌ای بود اما هنوز هم تشخیص ترمه دستی و صنعتی برای مردم کار دشواریه.

یکی از ساده‌ترین راه‌ها، سوزاندن قسمتی از ترمه‌ست که رسیدن بوی کاغذ به مشام، نشون دهنده صنعتی بودن اون پارچه‌ست. برای کسب اطمینان، بهتره به برندهای معروف تولید ترمه که سال­ها در این زمینه فعالیت دارن، اعتماد کنین تا جنسی مرغوب برای جلوه بخشیدن به منازل خودتون داشته باشین. فروشگاه مالمو افتخار همکاری با بهترین و با کیفیت‌ترین برندها در زمینه تولید ترمه رو داره و خریدی آسون و مطمئن به شما هدیه می‌ده.

اگه شماهم به این صنایع دستی خوش سیما و اصیل ایرانی علاقه دارین، برای مطالعه بیشتر می‌تونین به وبلاگ ما سر بزنید.

شما می‌دونید از ترمه در کدوم مناسبت‌های سنتی استفاده می‌شد؟

منابع: سایت ایران آنتیک، مجله باسلام، بلاگ ترمه کالا و سایت کارناوال