در اوايل دوره پلئيستوسن ( پلیستوسن (Pleistocene) از دوره های زمین‌شناسی که بازه‌ی زمانی آن از حدود دو و نیم میلیون سال پیش تا ده هزار سال پیش می‌باشد.) انسان های اولیه با استفاده از سنگ ها می‌توانستند از خود حفاظت کنند و برای تأمین معیشت از آن‌ها بهر ببرند. با استفاده از شواهدی که از بعضى از سنگ‌ها مانند کوارتز در غار چکوتين، در چين، در حوالى پکن، به‌دست آمده ثابت شده که این افراد با تسلط بر آتش می‌توانستند ابزارهای سنگی بسازند. در این مقاله قصد داریم بیشتر با کاربرد این عنصر طبیعی در زمان انسان های اولیه آشنا شویم. اگر از دسته افرادی هستید که به موضوعات باستان‌شناسی علاقه‌مند هستید تا پایان این مقاله با من همراه باشید.
در ابتدا تعریفی از ابزار سنگی داشته باشیم. ابزار سنگی، به هر ابزاری که به صورت کامل یا صرفاً بخشی از آن از سنگ ساخته شده باشد، گفته می‌شود. این سازه‌ها ممکن است از سنگ ساییده شده، تراشه سنگی یا «سنگ لپه» (پریده) ایجاد شوند. به فردی که ابزاری را با به‌کارگیری سنگ لپه‌ها (تیغه‌های سنگی) می‌سازد، «سنگ‌پیرا» می‌گویند. جالب است که بدانید این ابزارها صرفا از انسان های اولیه به یادگار نمانده است. امروزه جوامع و فرهنگ‌های بسیار زیادی وجود دارند که تا به الان وابستگی بسیار زیادی به این عنصر طبیعی دارند. اما اکثریت ابزارهای سنگی متعلق به دوره‌ی پیش از تاریخ به خصوص دوره‌ی عصر سنگ (حدود 2.6 میلیون سال پیش) می‌باشد که بسیاری از آن‌ها منقرض شدند. اگر تحقیقات باستان شناسان را بررسی کرده باشید از ابزارهای سنگی در دوران پیش از تاریخ به عنوان تجزیه و تحلیل خطی (Lithic analysis) یاد کردند.
افراد قبل از اینکه محصولات سنگی را بسازند به این مسئله پی بردند که چه سنگ‌هایی مفيدتر هستند و کاربرد بيشترى دارند. کسب آگاهی نسبت به این مسئله به شناخت محیط و ابزار کمک بسیاری کرد. به همین خاطر به تدریج درک کردند که چه سنگ هایی در چه موقعیت‌هایی پیدا می‌شوند و چه طور می‌توان با ایجاد تغییرات از آن‌ها بهره گرفت.
اولین ابزار ساخته شده با استفاده از سنگ مشته گرسنگی بود. این ابزار به کمک یک قطعه سنگ ساخته شده بود که از یک سمت تیز و نوک‌دار بود و از طرف دیگر به صورت مدور بود. این شکل کمک می‌کرد تا به راحتی بتوان آن را در مشت دست نگه داشت. با تغییراتی که در مشته گرسنگی ایجاد شد وسایلی از جمله چکش، تبر، قيچى کاردواره ارائه شد. روز به روز انسان با علم و دانشی که کسب می‌کرد می‌توانست محصول جدیدتری ارائه دهد. تا اینکه با استفاده از سنگ طیف وسیعی از ابزارهای مختلف را در طول تاریخ ساختند. از جمله این ابزارها عبارتند از: سر پرتابه‌ها، سرنیزه سنگی و آسیاب سنگی.
دگرگونی زندگی بشر از سبک ابتدایی خود، شناخت محیط اطراف، ساخت ابزارآلات دستی، به خدمت گرفتن سنگ به عنوان المانی مستحکم برای ایجاد سرپناه و در پی آن پیدایش معماری مسائل مهممی بودند که در ایجاد تحول عظیم در زندگی انسان های اولیه نقش داشتند. همین موضوع در مدت زمانی به پیدایش «دلمن‌ها» «من هیرها»، «تریلیت‌ها» و «استون هنج‌ها» در معماری روزگار قدیم کمک کرد.
«دلمن‌ها» تخته سنگ‌های مسطحی بودند که معمولا موقعیت آن‌ها بر روی چند پایه، یا «من هیر» بود. بعضی از افراد از دلمن‌ها به عنوان «میز سنگی » یاد کرده‌اند. افرادی دیگر معتقدند که محل آسایش مردگان هستند. عده‌ای هم گمان می‌کنند که از این نوع سنگ‌ها به منظور بقایای قربانگاه یا پرستشگاه استفاده می‌شد. این بناهای قدیمی از زمان قدیم تا به الان مورد توجه باستان‌شناسان هستند. به گفته‌ی دانشمندان «دلمن‌ها» متعلق به عصر «نئولتیک » هستند. همچنین دلمن‌ها را زمینه‌ی تحول و ظهور انسان های اولیه می‌دانند.
بقایای استخوانی حیوانات که از آن روزگار به دوران ما رسیده است به خوبی روایتگر این موضوع می‌باشد که انسان های اولیه با دست سازه‌های سنگی، استخوان حیوانات را می‌شکستند و پوست و گوشت آن‌ها را می‌بریدند. در طی زمان درک کردند که می‌توانند با استفاده از سنگ ها اسلحه‌های متفاوتی بسازند. در دوران پارینه‌سنگی قدیم یا زیرین نوعی ادوات خشن و ساده سنگی بخصوص تبرهای دستی سنگی ساخته شدند. در همین زمان اولین تلاش‌ها برای شکار و گردآوری خوراک آغاز شد. به تدریج انسان های اولیه شروع به ساخت تیغه‌های تیزی مثل چاقو از قطعات سنگی کردند. برای ساخت سلاح ها معمولا از استخوان حیوانات و شاخ های گوزن الگوبرداری می‌کردند.
تکنیک تولید دست سازه‌های سنگی بهبود یافت. به طوری که انواع جدیدی از آن‌ها مثل پیمایش های سنگی و دسته های دسته بندی برای حفاری و سوراخ ساخته شد. انسان های اولیه با استفاده از سنگ زمین را برای پیدا کردن ریشه‌ی گیاهان می‌کنند. به تدریج آموختند با حفاری مردگان خود را در غارها دفن کنند. نمونه از این اجساد در غار کوچکی در بیستون، نزدیک کرمانشاه کشف شد.
اطلاعات معتبری در ارتباط با این که انسان های اولیه چطور موفق به روشن نمودن آتش و استفاده از آن شدند وجود ندارد. اما از آنجایی که با برخورد صاعقه ها به درختان آتش به وجود می‌آمد احتمالا قبل از اینکه راه روشن کردن آتش را متوجه شوند روش بکار بردن و استفاده از آن را می‌دانستند. انسان های اولیه دریافتند با ساییدن یک چوب روی چوب دیگر یا برخورد دو سنگ به یکدیگر (سنگ چخماق) و ایجاد گرما می‌توانند آتش درست کنند. بنابراین با استفاده از روش اصطکاک با استفاده از سنگ ها انسان های اولیه به آتش تسلط پیدا کردند و برای حفاری و ساخت ظروف از آن بهره بردند.
در اواخر دوران پارینه‌سنگی، انسان های اولیه برای اولین بار اثر هنری خلق کردند. این هنرها شامل هنر صخره‌ای و ساخت اشیا و نقاشی درون غارها بود. یکی از بزرگ‌ترین آثار انسان های اولیه، کنده کاری‌هایی است که بر روی سنگ‌های درون غار و موقعیت‌های دیگر ایجاد می‌کردند. این آثار بیشتر در جنوب مرکزی فرانسه، شمال اسپانیا، منطقه دانوب و دره سند دیده می‌شوند. کهن‌ترین اثر باقی مانده مربوط به حدود بیست هزار سال پیش می‌باشد. این اثر در برگیرنده‌ی دو هنر کنده کاری و نقاشی غار می‌باشد که در انتها و عمق غارها بر دیوار و سقف آن‌ها پیاده شدند.
۱- زمانی که با استفاده از تصویر جانوران را محدود می‌کردند در زمان شکار راحت‌تر می‌توانستند بر آن‌ها غلبه کنند.
2- با تکرار تصاویر قصد داشتند تعداد جانوران را بیشتر جلوه دهند و نسل آن‌ها را بارورتر کنند.
این آثار معمولاً به شکل انتزاعی ارائه می‌شدند. تندیس‌های انسانی معمولا به صورت انتزاعی، نمادین و ساده ساخته شدند. اما جالب است بدانید که تندیس حیوانات بسیار طبیعی ساخته شدند. المان‌های به کار رفته در آثار از ترتیب و ترکیب‌بندی خاصی پیروی نمی‌کنند. معمولا تناسبی بین تصاویر یافت نمی‌شود و گاهی هم بر روی یک دیگر کشیده شده‌اند. موضوعات تصاویری که از آثار غار لاسکو و فون دوگوم در فرانسه و غار آلترامیرا در اسپانیا ۱۵۰۰۰- ۱۰۰۰۰ق م به نظر می‌رسد:
۱- پیکره آدم که در حال شکار جانوران است
۲- رقص دسته جمعی مردان و زنان
۳- گله های چهارپایانی چون گاومیش و بزکوهی و گوزن
انسان های اولیه معمولا کنده کاری روی سنگ را به کمک دوده زغال یا سوخته استخوان مخلوط با پیه جانوران و یا با رنگ‌دانه‌های کانی مثل گل اخرا و خاک سرخ انجام می‌دادند.
یکی از مهم‌ترین ویژگی دوره‌ی عصر سنگ نو که بخشی از دوران سنگ می‌باشد کشاورزی است. در این دوران انسان های اولیه به این شغل روی آوردند. به تدریج با گسترش کشاورزی، نیاز به خرمن و فرایند کاشت، ساخت و تراش ابزارهای سنگی که برای تیز کردن، ساطوری کردن، بریدن و تیشه زدن کاربرد داشتند، گسترش یافت. همچنین در این دوران با تسلطی که افراد بر آتش داشتند موفق به ساخت ظروف سفالی و سنگی شدند. اولین ویژگی‌های فرهنگ‌های نوسنگی در ۸۰۰۰ ق. م در هلال بارور دیده شد. از همان منطقه بود که کشاورزی به کرانه مدیترانه، دره‌ی سِند، چین و جنوب شرقی آسیا گسترش یافت. یک نمونه‌ی عالی از دهکده‌های عصر نوسنگی اسکارا بری در جزیره‌ی اورکنی در اسکاتلند می‌باشد. در این منطقه بسترهای سنگی، طاقچة سنگی و حتی آبریزگاهی خانگی پیوسته به یک جوی دیده شده است.
در این قسمت از مقاله قصد داریم به قدیمی‌ترین موقعیت‌هایی که دستسازه‌های سنگی در ایران کشف شدند اشاره کنیم. گفته شده که انسان های اولیه اکثرا در کنار رودخانه‌ها سکونت داشتند. به این دلیل که می‌توانستند به آب دسترسی بهتری داشته باشند و هم اینکه با استفاده از صخره‌ها و سنگ های بزرگ کنار رودخانه وسایل مورد نیاز خود را بسازند. به همین خاطر جای شبهه‌ای باقی نمی‌ماند که قدیم‌ترین دست سازه‌های سنگی در حاشیه‌ی رودخانه‌ها قرار دارند. موقعیت‌های باستانی مثل «کشَف‌رود» در خراسان، «گنج‌پَر» و «غار دربَند» در گیلان، «شیوه‌تو» در مهاباد و «لادیز» در سیستان و بلوچستان، از جمله مکان‌هایی هستند که باستان‌شناسان موفق شدند این نوع دست سازه‌ها را کشف کنند.
در این مقاله کمی به بررسی مطالب باستان شناسی پرداختیم. امیدواریم مطالب این مقاله برای شما مفید و جذاب واقع شده باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در ارتباط با سنگ‌ها می‌توانید سایر مقالات وبسایت بوتیک ساختمانی هارونی را مطالعه کنید.
