سوره اخلاص چهار آیه دارد
در بعضی روایات آمده که این سوره ثلث قرآن است، به خاطر مفاهیم بلندی که دارد و اصل توحید که اثبات می کند.
این سوره وحدانیت خداوند را اثبات می کند و وثنیت یهودیان و تثلیث و اعتقاد مسیحیان به اینکه عیسی (ع) فرزند خداست را به کلی نفی می کند.
قل هو الله احد
کلمه احد از ماده وحدت گرفته شده، و در مورد کسی یا چیزی بکار میرود که قابل کثرت و تعدد نباشد.
معنی احد با واحد فرق دارد، واحد به معنی یک هست یک عددی که بعدش دو و سه و .. می آید، اما احد به معنی یک هست ولی نه یک عددی ،مثلا میگویند احدی نیامد یعنی نه یک نفر آمد و نه دو نفر یا سه نفر.. هیچ کس نیامد ولی وقتی می گوییم واحد نیامد یعنی یکی نیامد ممکن است دو و یا سه نفر آمده باشند.
احد در معنی منفی به کار می رود و تنها در مورد خدا به معنی ایجابی به کار می رود.
صمد و مصمود به معنی قصد و مقصود، یا قصد کردن با اعتماد است
صمد به معنی بزرگ و سیدی است که از هر سو برای رفع تمامی حوایجشان او را قصد می کنند یا به او مراجعه مبکنند. ولی خودش هیچ نیاز و حاجتی ندارد.
«معنی خدا صمد است این است که هر چیزی در ذات، صفات و آثار محتاج اوست و او منتهی المقاصد است.»
از طرفی وقتی ال و لام بر سر کلمه صمد آمده معنی حصر می دهد، یعنی تنها خداوند صمد علی الاطلاق است.
یعنی هر چیزی قصد کسی یا چیزی دیگر نمیکند برای رفع نیازش مگر اینکه در نهایت به خداوند قصد کرده است و منتهی می شود «(وَ أَنَّ إِلى رَبِّكَ الْمُنْتَهى)
بعضی گفته اند صمد به معنی تو پر و شی است که جوفش خالی نباشد، در این صورت نه بخورد نه بخوابد نه بچه بیاورد و نه از کسی متولد شود. یعنی وحدانیت داشتن، چون اگر چیزی مرکب باشد و جزء داشته باشد ، نیازمند جزءش هست.
آیه بعد هم توصیفی از این آیه است. او زاده نشده و فرزندی ندارد و هیچ کفو و شریکی ندارد. چون اگر فرزندی داشته باشد یعنی جزءی از او جدا شده یا زاده شده که بر اساس وحدانیت خداوند، او مرکب نیست و جزیی ندارد.
