مسابقه‌های معماری، از جمله رویدادهایی هستند که زمینه ظهور و بروز نقد معماری را فراهم می‌آورند. مسابقات معماری به ویژه مسابقات داخلی، اغلب مجادلات مفصلی در نحوه‌ی قضاوت و داوری آثار به دنبال دارند. امری که حاکی از حضور جدی نقد است. همانگونه که برگزاری مناسب مسابقات موجب ارتقاء و پیشرفت سطح معماری کشور می‌شود، ضعف در ساختار برگزاری، ضمن اتلاف هزینه و انرژی، می‌تواند آثار و تبعات منفی بیشماری در بستر معماری ایران داشته باشد.
اوایل بهار امسال «مجتمع مسکونی حسِ‌خوب» در زمینی به مساحت ده هزار مترمربع واقع در استان مازندران، منطقه هچیرود، توسط گروه کارفرما و مشاورانش –گروه توسعه آوان- و به میزبانی «پایگاه خبری فضای‌نو» به مسابقه‌ای محدود گذاشته شد. بر اساس معیارهای «پایگاه خبری فضای‌نو»، هفت دفتر معماری جوان از سوی علیرضا عظیمی برای شرکت در این مسابقه دعوت به همکاری شدند. «گروه توسعه آوان» برای ساخت این پروژه نیازمند تصمیم‌گیری سریع بود، از این‌رو، دفاتر منتخب کم‌تر از دو ماه فرصت طراحی داشتند. با توجه به ماهیت اجرایی پروژه، نیازهای کارفرما و شرح مسابقه، پروژه‌های پیشنهادی می‌بایست از حد ایده فراتر رفته تمامی موضوعات اجرایی پروژه را پاسخ گوید. در فرایند داوری کارفرما صاحب رای نبود اما طرح منتخب برای اجرا از سوی کارفرما انتخاب می‌شد.
زمین مورد نظر یک زمین سه نبش در کنار جاده ساحلی و پلاک دوم دریا قرار دارد. سطح اشغال مورد درخواست کارفرما 40 یا 50 درصد در ده طبقه بود. ده درصد بر اصلی ملک به کاربری تجاری اختصاص می‌یافت که می‌توانست دبل هایت باشد. یک طبقه منفی با سطح اشغال 95 درصد نیز مجاز بود. در کل از نظر کارفرما این پروژه یک پروژه اقتصادی با مشاعات چشمگیر تعریف شده بود. واحدها می‌بایست یک، دو و سه خوابه با تناسب 40، 40 ، 20 درصد می‌بودند و واحدهای سه‌خوابه در دو طبقه آخر تعریف می‌شدند. بهره‌مندی همه واحدها از دیدهای مطلوب به دریا یا جنگل، داشتن تراس قابل مبلمان شدن، توجه به ملاحظات اقلیمی و فنی و تعریف مشاعات فاخر از دیگر خواسته‌های مسابقه بود. خلاقیت و نوآوری در عین واقع‌بینی و عملیاتی‌بودن در تعریف و طراحی مشاعات نیز امتیاز ویژه داشت.
داوران مسابقه عبارت بودند از: جناب آقایان دکتر کوروش فتحی، دکتر بهروز منصوری، مهندس رضا نجفیان
و معماران مدعو: (1) محمدتقی باقری، (2) گروه شهربانو پارساکیان و دانیال شاملو، (3) گروه آرمتی رحمانی و محسن شریفی، (4) گروه سروش روغنیان و الهه موسوی، (5) محمدمهدی سعیدی، (6) مرجان فرضیان، (7) امیر نیکدل
سوم مردادماه نتیجه مسابقه طی یک جلسه دفاع با حضور معماران، داوران و کارفرمای محترم در نگارخانه دانشگاه تهران به میزبانی «پایگاه خبری فضای‌نو» مشخص شد و برنده مسابقه گروه آرمتی رحمانی و محسن شریفی اعلام شدند. ضمن تبریک به برنده مسابقه، از دید نویسنده نقدهای جدی به رویه داوری وارد است. شاید مکتوب‌کردن نقدهایی از این دست برای اتفاقاتی چنین بازدارنده باشد. جامعه معماری ایران می‌بایست در برابر اعمال خود مسئولانه رفتار کند و پاسخگو باشد. متن پیش رو بر مبنای آنچه در جلسه داوری اتفاق افتاد نوشته شده است. من در داوری این مسابقه با ترکیب واژگان جدیدی مواجه شدم که هیچ تعریف علمی از آن‌ها نمی‌شناسم. «تاچ مسابقه‌ای»، «تاچ معمارانه» و عباراتی از این دست. به عنوان مخاطب انتظار داشتم حداقل دسته‌بندی از معیارهای داوری از سوی داوران اعلام می‌شد و بر مبنای آن معیارها به هرگروه امتیاز می‌دادند. همانگونه که تمامی مسابقات معتبر خارجی و داخلی از چنین رویه‌ای پی‌روی می‌کنند. این رویداد در تعریف یک مسابقه کانسپت یا مسابقه دانشجویی نمی‌گنجید. بلکه با تعریفی حرفه‌ای و محدود قرار بود پس از اعمال داوری از میان سه طرح برتر طرح مورد نظر کارفرما انتخاب و اجرا شود، لذا توسعه ایده اولیه اهمیت به‌سزایی داشت. به غیر از گروه برنده که به اذعان طراح یک هفته بیشتر زمان نگذاشته بودند، باقی دفاتر معماری دو ماه شبانه‌روز بر کوچک‌ترین جزییات پروژه کار کرده بودند که ظاهرا از دید داوران در آخرین مرتبه اهمیت قرار داشت. هدف این نوشتار نقد ایده نفر اول نیست اما به هر دلیل طرح نفر اول از سوی داوران برخوردار از ایده‌ای جذاب و خلاقانه بوده است. قطعا ایده‌ای که توسعه نیابد صرفا می‌تواند تقدیر شود. اگر گروه داوری برای خود معیارهایی چون ارتباط مناسب طرح با نیازهای پروژه، پیوستگی فضایی، عملیاتی‌بودن پاسخ‌های طراحانه، نوآوری و اصالت طرح، فرم، ملاحظات محیط‌زیستی و مواردی از این دست داشت و برای هرکدام امتیاز قائل می‌شد، طرح برنده آنچه انتخاب شد نبود. گروه برنده حتی در توضیح پروژه‌اش ایده‌های محیط‌زیستی و بسترگرایانه گروه‌های دیگر را به سخره گرفت. با توجه به سایت پروژه که در معدود زیستگاه‌های جنگلی و سبز ایران واقع است. قطعا یکی از معیارهای جدی داوری می‌بایست پیرامون ملاحظات اقلیمی و زیست‌محیطی می‌بود.
پروژه برنده به نسبت سایرین برای بسیاری از مسائل پاسخی نداشت. هرچندداوران خام بودن ایده را متذکر شدند، در نهایت طرح ایشان در کمال تعجب برنده اعلام شد. شش گروه شبانه روز زحمت کشیدند تا ایده‌هایشان هرچند متوسط یا حتی ضعیف را توسعه دهند، مدارکشان در ارائه کامل بود، سر و ته کارشان مشخص بود اما داوران در اقدامی تعجب برانگیز باعنوانی چون داشتن تاچ مسابقه‌ای و جذابیت ایده، گروه آرمتی رحمانی و محسن شریفی را برنده اعلام کردند! بخش گسترده‌ای از مخاطبان چنین رویدادهایی دانشجویان و معماران جوان هستند. شایسته نیست داوران محترم که همگی عمر حرفه‌ای بالایی دارند و از اساتید حوزه معماری هستند، از چنین ادبیاتی در توصیف آثار استفاده کنند. سلسله مراتب شهری، معماری منظر، منظر شهری، پیوند با شهر، پیاده محور بودن، نشاط جمعی، زیرساخت‌های سبز، ملاحظات پایداری و سایر مفاهیم معماری قابل تعریف و واجد ارزش اند، شایسته است در مقام داور کارهایی که داوری می‌کنید را به صورت علمی و واقعی و روشن نقد کنید که هم حقی از دیگران ضایع نشود و هم مخاطبانتان از تماشای داوری شما توشه‌ای بردارند. مسابقات محدود معمولا این مزیت را دارند که داوری‌ها جدی‌تر برگزار می‌شوند، و می‌توانیم شاهد برنده شدن طرح‌هایی باشیم که به معنای واقعی راه حل کارآمدی برای مسئله‌ای حقیقی ارائه می‌دهند. اتفاقی که در مسابقه محدود مجتمع حس خوب نیفتاد.
پی‌نوشت:
تصویر جلد از ارائه کانسپت طرح ایده گرفته است. تحلیل رفتار حرکتی پنگوئن‌ها منبع الهام طرح برنده بود.
