یادداشت زیر ترجمه مقاله ای با عنوان «Why ‘Landscape Architecture’ is a Neglected Discipline» از وبسایت landarch.org است. اصل مقاله از طریق لینکی که در انتهای مطلب هست قابل دستیابی است.
اخیرا به واسطه حضور در چند نشست و محفل معماری متوجه شدم شناخت از معماری منظر در جامعه حرفه‌ای متولیان ساخت‌وساز چقدر اندک و مغفول مانده است. متاسفانه جامعه حرفه‌ای شناخت و تعریف درستی از معماری منظر و حوزه فعالیتی معماران منظر ندارد. مصادف با همین مشغولیت‌های ذهنی به یادداشتی دز وبسایت «landarch.org» برخوردم که همین دغدغه رو در کشورهای توسعه یافته هم مطرح می‌کرد. گفتم شاید بد نباشه ترجمه ش کنم و به اشتراک بگذارم.
چرا «معماری منظر» دیسیپلینی مغفول مانده است؟
در رقابت ساخت جنگل‌های شهری و ایجاد خط آسمان‌های نمادین، یک رشته در سکوت اما عمیق محیط پیرامون ما را شکل می‌دهد: معماری منظر. (البته در ایران همچنان اندک پروژه‌های معماری منظر به معماران منظر واگذار می‌شود). برخلاف تصور رایج حوزه فعالیتی رشته معماری منظر فراتر از زیباسازی فضاهای خارجی است. معماری منظر راه‌حل‌های نوآورانه‌ای برای برخی از مهم‌ترین چالش‌های امروز ارائه می‌دهد. چالش‌هایی چون تغییرات اقلیمی، شهری‌شدن و تخریب‌های محیط‌زیست. با این حال، باوجود پتانسیل‌های گسترده این دیسیپلین، معماری منظر، مورد کم‌توجهی قرار گرفته و بودجه اختصاص یافته به آن نیز کم است.
معماری منظر چیست؟
معماری منظر[1] هنر و علم طراحی فضاهای خارجی در راستای ایجاد محیط‌های زیبا، عملکردی و پایدار است. برخلاف طراحی منظر[2]، که در درجه اول بر عناصر زیباشناختی باغ‌ها و فضاهای کوچک تمرکز دارد، معماری منظر در تقاطع حوزه‌های دانشی اکولوژی، مهندسی، فرهنگ، و برنامه‌ریزی شهری عمل می‌کند. معمار منظر پارک‌های عمومی، سبزراه‌ها، سیستم‌های مدیریت سیلاب‌ها، و پروژه‌های بزرگ مقیاس مرمت‌های محیط‌زیستی را طراحی می‌کند که پیونددهنده نیازهای انسانی و محیطی است.
به‌عنوان نمونه، پروژه‌هایی مانند پارک هزاره شیکاگو[3]، های‌لاین نیویورک[4]، مثال‌هایی از توانایی این رشته در بازآفرینی فضاهایی شهری با تاثیرگذاری بر محیط‌زیست و اجتماع هستند. معماران منظر با هم‌آهنگ کردن طبیعت و زندگی شهری، فضاهایی می‌آفرینند که نه‌تنها از جنبه بصری جذاب اند، بلکه تاب‌آور[5]، انطباق‌پذیر[6]و فراگیر هستند.
رابطه میان معماری منظر و معماری
گرچه، معماری و معماری‌منظر اغلب به‌عنوان رشته‌های جداگانه در نظر گرفته می‌شوند، اما هم‌زیستی عمیقی دارند. معماری بر طراحی ساختمانها، ایجاد سازه‌هایی برای فعالیت‌های انسانی تمرکز دارد. در مقابل معماری‌منظر با فضاهای پیرامون و میان این سازه‌ها سروکار دارد و محیط‌هایی را طراحی می‌کند که ساختمانها را با بستر فرای آن‌ها متصل می‌سازد.
طراحی‌شهر را به‌عنوان مثال در نظر بگیرید: درحالی‌که معماران ممکن است یک آسمان‌خراش نمادین بسازند، معماران منظر میدان‌ها (پلازاها)، مناظر خیابان‌ها، و فضاهای سبز را ایجاد می‌کنند که به آن آسمان‌خراش معنا و قابلیت دسترسی می‌دهد. شکست در ادغام این رشته‌ها اغلب منجر به توسعه‌های بی‌روح می‌شود- ساختمان‌هایی منزوی که در میان فضاهای بایر، متخاصم یا غیرقابل استفاده احاطه شده‌اند. با این‌حال، در کنار هم می‌توانند محیط‌هایی ایجاد کنند که نیازهای انسان را با سیستم‌های اکولوژیکی هم‌آهنگ کند، جامعه، ارتباطات و اتصالات زیرساختی و پایداری را ارتقا بخشد.
چرا معماری منظر نادیده گرفته می‌شود؟
برخلاف این نقش کلیدی، معماری منظر اغلب در سایه‌ی هم‌تای معماری خود قرار دارد. عوامل متعددی در این غفلت نقش دارند:
تصورات غلط و دیده‌شدن
بسیاری از مردم معماری‌منظر را با محوطه‌سازی برابر می‌دانند، تصور اشتباهی که پیچیدگی و قلمرو رشته معماری‌منظر را تقلیل می‌دهد. برخلاف معماری که اغلب ساختارهای واضح و نمادین ایجاد می‌کند، کار معماران منظر اغلب ظریف‌تر است، به‌جای اینکه خودنمایی کند با محیط پیرامون ادغام می‌شود.
فقدان آگاهی عمومی
درحالی‌که معماران ستاره‌ای چون زاحا حدید[7] یا فرانک گری[8] بر افکار عمومی تسلط دارند، تعداد اندکی افراد مبتکری چون فردریک لاالمستد[9] (طراح سنترال پارک[10]نیویورک) یا کورنلیا هان اوبرلندر[11]، که کارهایش عمیقا محیط‌های شهری را متاثر ساخته‌است، را می‌شناسند.
اولویت‌های سرمایه‌گذاری و سیلست‌گذاری
سیاست‌های برنامه‌ریزی شهری اغلب ساختمانها را بر زیرساخت‌های سبز ارجح می‌دانند. فضاهای باز را به‌عنوان امری ثانویه در نظر می‌گیرند.کاهش بودجه پارک‌ها و فضاهای عمومی نشان‌دهنده ارزش‌گذاری اندک سیستماتیک در این حوزه است.
نظارت آموزشی
این رشته در نظام آموزشی طراحی و رسانه‌ها کم‌تر ارائه شده است. درحالی‌که دانشکده‌ها و نشریه‌های معماری غالب هستند، برنامه‌های معماری منظر کم‌تر هستند و کم‌تر تبلیغ می‌شوند که نمایش پتانسیل کلیدی آن را با محدودیت مواجه می‌سازند.
قابلیت‌های گسترده معماری‌منظر
چشم‌انداز معماری منظر وسیع است و پیوسته در حال تکامل می‌باشد و اصولی را در بر می‌گیرد که به چالش‌های دنیای امروز می‌پردازد و در عین حال رفاه انسان را افزایش می‌دهد.
بهترین تجربیات در زمینه معماری منظر هر سال در جوایز ASLA مطرح می‌شوند.
طراحی مسکونی
معماران منظر فضاهای مسکونی خلق می‌کنند که زیبایی و عملکرد را ترکیب می‌کند. طراحی‌ها شامل گیاهان بومی، مدیریت پایدار آب، و فضاهای زیست خارجی است که کیفیت زندگی را افزایش می‌دهد درحالی‌که هزینه نگهداری و مصرف منابع را کاهش می‌دهد. پروژه‌های تقدیرشده‌ای چون خانه درختی سیدنی نشان می‌دهد مناظر مسکونی می‌توانند زندگی شهری را با هم‌آهنگی طبیعت متعادل سازند.
برنامه‌ریزی و طراحی جوامع
معماران منظر نقش اساسی در ایجاد جوامع زیستی دارند. طراحی‌های متفکرانه، قابل دسترس بودن، هویت فرهنگی و فضاهای سبز را در اولویت قرار می‌دهند و ارتباطات اجتماعی قوی‌تری ایجاد می‌کنند. برای مثال، مفهوم دهکده احیاکننده با یکپارچه‌سازی سیستم‌های غذایی، مدیریت سیلاب و کریدورهای سبز، تابآوری جامعه را ارتقا می‌دهد.
طراحی تاب‌آور
هم‌زمان با شتاب‌گرفتن تغییرات اقلیمی، معماران منظر در حال طراحی فضاهایی برای کاهش اثرات آن هستند. آن‌ها زیرساخت‌های سبز را در راستای مدیریت راوان‌آب‌ها، احیای تالاب‌ها برای مبارزه با سیل و ایجاد جنگل‌های شهری برای خنک‌کردن شهرها، ترکیب می‌کنند. پروژه‌هایی مانند New York’s Big U و Living Breakwaters in Staten Island، نشان می‌دهند چگونه طرح‌های تاب‌آور از مردم و اکوسیستم‌ها حفاظت می‌کنند.
زیرساخت‌های سبز
در راستای مدیریت پایدار روان‌آب‌ها وسیلاب‌ها معماران منظر، باغ‌های بارانی[12] ، گودال‌های زیستی[13]، و پیاده‌راه‌های نفوذپذیر را طراحی می‌کنند. چنین جنبه‌هایی نه‌تنها سبب کاهش سیلاب‌های شهری می‌گردند، بلکه کیفیت آب را نیز بهبود می‌بخشند. پروژه Civitas’ RiverFirst که حاشیه بالایی رودخانه مینیاپولیس را احیا کرده‌است، بیانگر این امر است که چگونه زیرساخت‌های سبز می‌توانند فضاهای متروک را به اکوسیستم‌های پررونق تبدیل سازند.
طراحی جهانی[14]
طراحی جهانی تضمین می‌کند که فضاهای بیرونی برای افراد با هر میزان توانایی در دسترس است. معماران منظر پارک‌ها، مسیرهای رفت‌وآمد، و فضاهای شهری ایجاد می‌کنند که نیازهای متنوع کاربران را برآورده می‌کند. پروژه‌هایی مانند Dilworth Park در فیلادلفیا، بر دسترسی‌پذیری، تاکید دارند و حفاظت تاریخی را با عملکردپذیری مدرن ترکیب می‌سازد.
احیای اکولوژیکی
فرای مناطق شهری، معماران منظر برای بازسازی اکوسیستم‌های تخریب‌شده فعالیت می‌کنند. آن‌ها با معرفی مجدد گونه‌های بومی و ترمیم فرایندهای طبیعی، محیط را برای نسل‌های آینده زنده نکه می‌دارند. به‌عنوان نمونه پارک هوتان شانگهای[15]، یک سایت صنعتی را به تالابی شکوفا تبدیل کرد که ضمن تصفیه آب، پشتیبان تنوع زیستی نیز هست.
مناظر فرهنگی و میراثی
حفظ و تجلیل از میراث فرهنگی از دیگر نقش‌های کلیدی معماری‌منظر است. با حفاظت از پارک‌های تاریخی، باغ‌ها، و مناظر شهری، این رشته تضمین می‌کند که گذشته بخشی از آینده باقی بماند. باغ آقاخان در کانادا، سنت‌های طراحی اسلامی رابا اکولوژی محلی ترکیب می‌کند. ضمن احترام به تاریخ میان فرهنگ‌ها پیوند ایجاد می‌نماید.
معماری منظر و تغییر اقلیم
هم‌زمان با تشدید بحران آب‌وهوا، معماری منظر در خط مقدم طراحی راه‌حل‌هایی برای آینده پایدار قرار دارد:
ترسیب کربن[16]: پروژه‌های دربرگیرنده جنگل‌ها، تالاب‌ها و مراتع برای جذب و ذخیره کربن، انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دهند.
تعدیل سیل: طرح‌هایی که شامل پارک‌های سیلابی، و تالاب‌های احیا هستند – مانند پارک ساوت واترفرانت[17] در نیویورک- که امواج طوفان را جذب می‌کنند و در عین‌حال فضایی برای تفریح ارائه می‌دهند.
کاهش گرما: بام‌های سبز، جنگل‌های شهری، و پلازاهای سایه‌دار، جزایرگرمایی شهری را تعدیل کرده، دمای شهر را کاهش می‌دهند.
ارتقا تنوع زیستی: معماران منظر زیستگاه‌هایی طراحی می‌کنند که گرده افشان‌ها، پرندگان و حیات‌وحش بومی را پشتیبانی می‌کند.
جوامع تاب‌آور: فضاهای عمومی مانند کرسنت پارک در نیواورلئان، راهکارهای مقابله با سیل را با امکانات رفاهی ترکیب می‌کند. از این طریق تابآوری اکولوژیک و اجتماعی را تقویت می‌نماید.
برای مطالعه بیشتر ن.ک به:
Designing for a Resilient Future: Architecture, Landscape Architecture, and Urban Design in Response to Flooding in the UK
آینده معماری منظر
آینده معماری‌منظر آماده رسیدگی به برخی از مهم‌ترین چالش‌های جهانی از جمله تغییر اقلیم، شهری‌شدن و از دست‌رفتن تنوع زیستی است. به‌عنوان رشته‌ای که هنر، اکولوژی و مهندسی را ادغام می‌کند، بر ایجاد محیط‌های پایدار و تاب‌آور تمرکز دارد. گرایش‌های آتی دربرگیرنده طراح‌های تاب‌آور در برابر تغییر اقلیم مانند پارک‌های سیلابی، و جنگل‌های شهری است که آثار تغییرات آب‌وهوایی شدید و بالارفتن سطح آب دریا را کاهش می‌دهد. پیشرفت‌های فن‌آوری، از جمله نقشه‌برداری‌های GIS، ابزارهای هوش مصنوعی و واقعیت مجازی، توانایی حرفه‌ای رشته را برای طراحی راه‌حل‌ای نوآورانه ارتقا می‌بخشد. علاوه‌براین، احیای اکوسیستم‌ها، ارتقا تنوع‌زیستی، و ترکیب اصول طراحی جهانی تضمین خواهد کرد که مناظر، فراگیر، کاربردی و پاسخگو از جنبه محیط‌زیستی باشند.
معماری‌منظر به‌عنوان یک حرفه، فرصت‌های متنوعی در زمینه‌هایی چون طراحی مسکونی، برنامه‌ریزی شهری، زیرساخت سبز، و احیای اکوسیستم ارائه می‌دهد. افراد حرفه‌ای می‌توانند در شرکت‌های خصوصی، سازمان‌های دولتی، دانشگاه‌ها یا به‌عنوان مشاور در پروژه‌های پایداری جهانی فعالیت نمایند. معماری‌منظر با اهمیت روزافزون خود در پرداختن به چالش‌های محیطی و اجتماعی، خلاقیت و علم را در شکل‌گیری فضاهایی سالم‌تر و عادلانه‌تر ترکیب می‌کنند. این موضوع معماری‌منظر را برای علاقه‌مندان به طراحی آینده بهتر برای مردم و کره زمین، به یک حوزه فعالیتی حیاتی فزاینده تبدیل می‌نماید. سازمان‌هایی مانند انجمن معماران منظر امریکا[18]همچنان به پروژه‌های نمونه در سراسر جهان توجه می‌کنند و نشان می‌دهند که چگونه معماری‌منظر می‌تواند مسیر پایداری و تابآوری و نوآوری را راهبری کند.
فراخوانی برای ارتقای دیسیپلین معماری‌منظر
حوزه فعالیتی معماری منظر فراتر از زیباسازی فضاهای خارجی است. معماری‌منظر رشته‌ای است که چالش‌های اکولوژیکی، اجتماعی و فرهنگی را به‌طور مستقیم مورد بررسی قرار می‌دهد. راه‌حل‌هایی ارائه می‌دهد که از سیاره‌زمین محافظت کرده، جوامع را اغنا می‌بخشد، و از آینده محافظت می‌نماید.
با سرمایه‌گذاری در معماری‌منظر و شناخت پتانسیل‌های آن، می‌توان فضاهایی ایجاد کرد که الهام‌بخش، محافظت‌کننده و پایدار باشند. اکنون زمان ارزش‌گذاری و ارتقای این کلیدی است. به‌خاطر شهرها، جوامع و اقلیم‌مان، معماری‌منظر نباید نادیده انگاشته شود.
پی نوشت:
[1] . Landscape Architecture
[2] . Landscape Design
[3] . Chicago’s Millennium Park
[4] . New York’s High Line
[5] . Resilient
[6] . Adaptable
[7] . Zaha Hadid
[8] . Frank Gehry
[9] . Frederick Law Olmsted
[10] . Central Park
[11] . Cornelia Hahn Oberlander
[12] . Rain Garden
[13] . Bioswales
[14] . Universal design
[15] . Houtan Park
[16] . Carbon Sequestration
[17] . Hunter’s Point South Waterfront Park
[18] . American Society of Landscape Architects (ASLA)
منبع:
Why ‘Landscape Architecture’ is a Neglected Discipline - Landscape Architecture, 2024. URL https://landarch.org/why-landscape-architecture-is-a-neglected-discipline/ (accessed 12.2.24).
