شبه علم چیست؟
شاید در نگاه اول تصور کنید که شبه علم (pseudoscience) چیزی شبیه به علم است اما در واقع شبه علم کلمه ای ایست که با پوششعلم خرافاتی را ارائه می کند که پایه و اساس علمی ندارد و صرفا کلمات علمی را یدک می کشد.
با وجود اینکه در دنیای امروز تقریبا اکثریت افراد در جوامع مختلف علم و مطالب علمی را به رسمیت می شناسند اما با ورود شبه علم و سو استفاده ی برخی از افراد سود جو به عرصه ی علم، برخی از افراد دنباله رو شبه علم و مطالب غیر واقعی شدند و روش علمی و یا نگرش علمی را به رسمیت نمی شناسند.
چرا نمی توان شبه علم را به رسمیت شناخت؟
برای اینکه علمی بودن موضوعی ثابت شود چند معیار وجود دارد که این معیارها برای یک موضوع شبه علم بررسی نمی شوند :
ابتدایی ترین معیار علمی بودن یک موضوع امکان راستی آزمایی آن است. در نظر بگیرید کهکسی به شما بگوید که داخل هر «تخم‌مرغی» قبل از آنکه شکسته شود یک «قورباغه» وجود دارد که به محض به وجود آمدن نخستین ترک روی پوسته، به ماده‌ی لزج سفید و زرد رنگی تبدیل میشود! شما به هیچ وجه روشی برای راستی آزمایی این حرف ندارید. کافی است تخم مرغ را بشکنید و بگویید در آن «قورباغه» ندیده‌اید. طرف مقابل توضیح خواهد داد که با نخستین ترک روی پوسته، قورباغه تغییر ماهیت داده است! شما می‌گویید می‌توانم از X-Ray استفاده کنم؟ طرف مقابل می‌گوید: نه!! اثر X-Ray دقیقاً مانند «اثر ترک» است. ممکن است ادعای «قورباغه‌ی داخل تخم مرغ»، درست یا نادرست باشد. اما حتی اگر این ادعا درست باشد، علمی نیست.
از نگاهی دیگر علم پدیده ای قابل اندازه گیری و محسوس است و در دنیای علم برای هر فرضیه ای بارها آزمایش و بررسی انجام می شود و در نهایت فرضیه مورد نظر به نظریه تبدیل می شود. اما در دنیای شبه علم فرضیات بر اساس واقعیت مطرح نمیشوند و بدون انجام آزمایشات کافی به نظریه های بدون پایه و اساس تبدیل می شوند.
معیار دوم برای اثبات علمی بودن یک موضوع تکرارپذیری آن است. زمانی که در مورد یک فرضیه آزمایشات مختلف انجام میشود شرط اثبات آن به عنوان ک نظریه ثابت نتایج نسبتا مشابه در دفعات مکرر است. پس برای اثبات علمی بودن یک فرضیه حتی با یک بار انجام یک آزمایش نمی توان ادعا کرد که در واقعیت درست است چه بسا که در شبه علم فرضیه های مطرح شده بر اساس مشاهدات اتفاقی مطرح می شوند و به عنوان یک نظریه به کل جامعه تعمیم داده می شود. به طور مثال در علم تغذیه شبه علم در بعضی جوامع مطرح می کند که لبنیات برای انسان بسیار مضر است در حالی که مطالعات علمی زیادی روی افراد مختلف انجام شده که نشان می دهد لبنیات اثرات مفید زیادی دارو و عدم مصرف آن می تواند عوارض جبران ناپذیری به همراه داشته باشد.
مباحث زیادی در علم هستند که مورد سو استفاده توسط شبه علم قرار گرفتند. کیهان، نظریه نسبیت، علوم تغذیه، نجوم، کوانتوم، استریوتایپ های جنسیتی از جمله مواردی هستند که دانشمندان حوزه های مختلف در جهت اثبات درستی آن ها سال ها تلاش و ممارست داشته اند و متاسفانه برخی افراد سودجو در صدد سو استفاده از این عناوین علمی که هر کدام دنیایی از واقعیات را در پس خود دارند.
بر خلاف علم در شبه علم عموما در شرایطی که امکان اثبات یک فرضیه وجود ندارد و به بن بست میخور به سراغ افسانه سرایی می رود.
سخن آخر
در عصر مدرن آگاهی در زمینه ی علم و شبه علم اصلی مهم ترین نکته برای عدم پذیرش بی چون چرا مطالب شبه علم می باشد.
