یکی از شگفت‌انگیزترین اختراعات توسط بشر برای بشری که میل به ثبت و جاودانه‌کردن لحظات خود دارد، دوربین عکاسی است. بشر از زمان انسان‌های اولیه تاکنون همیشه به دنبال راهی بوده تا نشانه‌ای از خود در طول تاریخ به‌جای بگذارد. دوربین عکاسی این امکان را برای بشری که به‌دنبال ثبت وقایع و لحظات خود است تنها با فشاردادن یک دکمه فراهم می‌کند؛ اما همیشه و از ابتدای اختراع دوربین عکاسی، عمل ثبت وقایع به این آسانی نبود. دوربینی که اکنون در دست‌های من و شماست در طول تاریخ سیر تکاملیِ طولانی‌ای را طی کرده است و طی دهه‌ها و توسط افراد زیادی تکامل پیدا کرده است.
من در این سری مقاله‌های سریالی قصد دارم که شما را با دنیای عکاسی آشنا کنم؛ پس اگه به عکاسی علاقه‌مند هستید، در این سفر با من همراه باشید.
تاریخچه عکاسی و اتاق تاریک، اولین دوربین عکاسی
تاریخچه دوربین عکاسی در جهان توسط یک شخص کشف و تکمیل نشده است؛ بلکه اشخاص زیادی در طول تاریخ بوده‌اند که در این راه تلاش کرده‌اند و اکنون نتیجه تلاش‌های تمامی آن افراد در اختیار شما قرار گرفته است.
یونانیان باستان براین عقیده بودند که اجسام نور را بازتاب می‌دهند و دیده‌شدن این بازتاب توسط چشم باعث دیده‌شدن آن‌ها می‌شود. ارسطو، اقلیدس و موزی با استفاده از تئوری سوراخ سوزنی و اتاق تاریک تلاش کردند که این عقیده را رد کنند.
اتاق تاریک چیست؟
اتاق تاریک، اتاقی بدون پنجره بود که فقط روی یکی از سطوح این اتاق روزنه‌ای ریز وجود داشت. با عبور نور از این روزنه تصویری واضح اما به‌صورت وارونه روی سطح مقابل ایجاد می‌شد. استفاده از اتاق تاریک منجر به اختراع اولین دوربین عکاسی و شروع تاریخچه عکاسی در جهان شد.
ابن میثم از دوربینِ سوراخ سوزنی و اتاق تاریک برای مشاهده خورشیدگرفتگی استفاده کرد. او برای نخستین‌بار از این وسیله در آزمایش‌هایش درباره بررسیِ خواص نور استفاده کرد و این وسیله را به جهان معرفی کرد. بسیاری از افراد ابن هیثم را بنیان‌گذارِ عکاسی در تاریخ می‌دانند.
سال‌ها بعد، یک ریاضی‌دان به نام "کاردان" یک عدسی محدب روی روزنه اتاق تاریک نصب کرد. با این کارِ او وضوحِ تصاویر ثبت شده افزایش پیدا کرد؛ اما هم‌چنان تصاویر ثبت شده قابل چاپ‌شدن نبودند.
کشف کاغذ حساس به نور، تحولی در تاریخچهی عکاسی
تاریخچه عکاسی در جهان با پیدایش کاغذِ حساس به نور تحولات زیادی پیدا کرد. این کشف بزرگ، مانند بسیاری از کشف‌های بزرگ دنیا، اتفاقی بود.
یوهان هاینریش شولتسه، شیمیدان آلمانی در طی آزمایش‌هایی که روی نیترات نقره و نقره کلرید داشت، متوجه شد که املاح نقره در اثر تابشِ نور، رنگ خود را از دست می‌دهند و سیاه می‌شوند. این اتفاق جرقه‌ای شد برای پیداکردن موادی که به نور حساس‌اند.
ثبت اولین عکس در تاریخچه ی عکاسی
اولین تصویر لیتوگرافی در سال 1822 در فرانسه و توسط شخصی به نام ژوزف نیسه فور نیپس ثبت شد؛ اما در هنگام رونوشت‌برداری این تصویر از بین رفت.
4 سال بعد، یعنی در سال 1826 ژوزف نیسه فور نیپس توانست عکسی دائمی را با استفاده از به‌کارگیری موادِ حساس به نور در اتاق تاریک از طبیعت ثبت کند. او این عکس را اصطبل و کبوترخانه نامید.
جالب است بدانید که عکسی که او با این روش ثبت کرده بود 8 ساعت توسط خورشید نور دیده بود. مشکلِ دیگری که این نوع از ثبت تصاویر و عکاسی داشت این بود که تصاویر ثبت شده به‌صورت نگاتیوی بودند.
اختراع روش داگرئوتایپ، تحولی دیگر در عکاسی
آن روزها این اختراع جدید هنوز اسمی نداشت تا این‌که در سال 1837 داگر، همکار نیپس موفق شد روش داگرئوتایپ را اختراع کند.
در این روش، به یک صفحه نقره‌ای برای مدتی بخار داده می‌شود تا صفحه نسبت به نور حساس شود. سپس آن صفحه داخل یک دوربین جعبه‌ای گذاشته می‌شود، با برداشتن عدسی به مدت 15 الی 30 دقیقه، نور به صفحه نقره‌ای می‌تابد. سپس برای ظهور عکس، صفحه در محلول جیوه با درجه حرارت 65 قرار می‌گیرد تا با چسبیدن ذرات نقره و جیوه به هم تصویر عکس به وجود بیایید. در این مرحله برای پایدار شدن تصویر در سطح نقره، صفحه در آب سرد قرار می‌گیرد و در آخرین مرحله برای ثبت تصویرنهایی، صفحه در آب‌نمک قرار می‌گیرد.
ابداع روش کالوتایپ در تاریخچه ی عکاسی
روش کالوتایپ در سال 1835 میلادی توسط تالبوت، فیزیکدان و دانشمند انگلیسی ابداع شد و در سال 1840 توسط خود او به همگان معرفی شد.
در روش کالوتایپ، به‌جای صفحات فلزی از کاغذ حساس شده به نیترات نقره استفاده می‌شود. با استفاده از روش کالوتایپ، نسخه‌های دائمیِ فراوانی در اندازه‌های مختلف به‌وجود آمدند. تا قبل از این روش، عکاسان صفحات را به اندازه شیء موردنظر می‌ساختند و امکان تغییر سایز برای آن‌ها وجود نداشت.
شما فکر کنید که با آن شرایط عکاسی از یک فیل چقدر سخت می‌شد!
سرانجام و در سال 1860 این روش به شکل کامل منسوخ شد و عکاسی با استفاده از نگاتیو جای آن روش را گرفت.
پایه‌گذاری عکاسی رنگی در تاریخچهی عکاسی
ماکسول فیزیکدان انگلیسی در سال 1855، نظریه عکاسی رنگی به‌وسیله سه رنگ را پیشنهاد داد. براساس این نظریه، نور مرئی از سه لایه رنگِ قرمز، سبز و آبی تشکیل شده است.
ماکسول فیلمی را با استفاده از این سه لایه ساخت که هرکدام از این لایه‌ها به یکی از این سه رنگ حساس بود. به این ترتیب اولین عکسِ رنگی جهان، در سال 1861 و توسط ماکسول ثبت شد.
با ابداع فیلم عکاسی ژلاتینی توسط ریچارد مادوکس فیزیکدان و عکاسی انگلیسی در سال 1874 میلادی، نقطه عطفی در تاریخچه عکاسی در جهان به وجود آمد. با استفاده از فیلم عکاسی ژلاتینی در صنعت عکاسی، زمان ثبت تصاویر کوتاه شد و جابه‌جایی فیلم‌های عکاسی هم راحت‌تر شد.
سرانجام با اختراع دوربین‌های عکاسی جعبه‌ای در سال 1888میلادی توسط جورج ایستمن، عکاسی برای عموم مردم آسان‌تر شد و تحولِ مهمی در تاریخچه عکاسی در جهان به وجود آمد.
آغاز تاریخچه عکاسی در تاریخ ایران
تاریخچه عکاسی در ایران در سال 1842 و تنها سه سال بعد از اعلام موجودیت آن در فرانسه آغاز شد. نخستین دوربینِ عکاسی در ایران، دوربینی بود که امپراتوری روسیه به محمدشاه قاجار هدیه داده بود. امپراتوری روسیه به همراه دوربین، دیپلمات خود را هم برای تعلیم عکاسی به ایران فرستاده بود. نخستین عکس در ایران در تاریخ 1842 میلادی (1221ه.ش) و توسط دیپلمات روس‌ها، نیکلای پاولوف ثبت شد.
هم‌زمان با روسیه، ملکه انگلستان هم دوربین اهدایی خود را به دربار ایران فرستاده بود.
این دوربین‌های عکاسی با استفاده از روش داگرئوتیپ تصاویر خود را ثبت می‌کردند که با دوربین‌های عکاسی امروزی بسیار متفاوت بودند.
پس از مرگ محمدشاه قاجار و با اختراع دستگاه فوتوگرافی صنعت عکاسی در ایران تحول بسیاری یافت و عکاسی در ایران وارد مرحله جدیدی شد.
بیشتر سوژه‌های عکاسی در آن دوره از تاریخ، بناها و عمارت‌های شاهی، افراد سلطنتی و به‌خصوص شخص ناصرالدین میرزا، شاه آینده ایران بودند.
البته تصاویری از آن زمان موجود است که به‌خوبی نوع پوشش افراد در آن دوران، سنت و آداب‌ورسوم مردمان دوره قاجار را نشان می‌دهد.
آغاز رسمی تاریخچه عکاسی در ایران
تاریخچه عکاسی در ایران به‌صورت رسمی در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار شروع شد.
شیفتگی و علاقه بسیار فراوان ناصرالدین میرزا به عکاسی و حمایت‌های گسترده او از این هنر و حرفه، به‌خصوص در طول دوران سلطنت طولانی‌مدت خودش، زمینه را برای گسترش عکاسی در ایران و آموزش آن در مدرسه دارالفنون ایجاد کرد. در مدرسه دارالفنون عکاسی توسط اساتید عالی‌رتبه اروپایی تدریس می‌شد.
همچنین در زمان سلطنت ایشان عده‌ای از افراد علاقه‌مند برای آموزش عکاسی به کشورهای اروپایی فرستاده شدند.
اولین متصدیان عکاسی در ایران
اولین دوربین‌ها در اختیار دربار قرار داشت و افراد بسیار کمی طرز کار با آن دوربین‌ها را بلد بودند که به آن‌ها عکاس‌باشی گفته می‌شد. عکاس‌باشی‌ها معمولا به عکاسی از درباریان می‌پرداختند. اولین عکاس حرفه‌ای دربار ناصرالدین شاه که در تمامی سفرها همراه او بود و از شاه قاجار عکس می‌گرفت، آقا رضا عکاس‌باشی بود.
براساس شواهد تاریخی، اولین عکس از ناصرالدین شاه قاجار در تبریز ثبت شده است.
ناصرالدین شاه قاجار خود از نخستین افرادی بود که به عکاسی علاقه‌مند شد و فوت‌وفن آن را به‌صورت حرفه‌ای یاد گرفت. پرتره‌ای که به‌صورت تمام‌رخ از مادر ناصرالدین شاه موجود است، اولین عکسی است که توسط او گرفته شده است.
عکاسی هم مانند هر تکنولوژی دیگری در طول تاریخ تکامل یافته است و دوربین‌های عکاسی که امروزه در دنیا وجود دارد تفاوت‌های بسیاری با دوربین‌های اولیه دارند و چه بسا که در آینده دوربین‌هایی در اختیار بشر قرار بگیرند که بسیار پیشرفته‌تر از دوربین‌های امروزی باشند. امری که خیلی دور از انتظار نیست!
در قسمت بعدی با انواع سبک‌های عکاسی آشنا خواهید شد؛ منتظر باشید!
