شکی نیست که برای آگاهی از حال و روز هر بازاری، ناگزیر از بررسی تغییرات قابل ملاحظه در سطح کلان جامعه هستیم. امروزه قطعا بهترین ابزار برای تحلیل روندهای کلان، استفاده از تحلیل داده های بزرگ (Big data) است البته مشروط به وجود دسترسی به چنین اطلاعات ارزشمندی!
به همین منظور قصد دارم برای تشریح حال و هوای بازار محتوای دیجتالی کشور از داده های پردازش شده کافه بازار بعنوان بزرگترین اپ استور فارسی زبان جهان استفاده کنم. ولی ابتدا بهتره دلیل استناد به داده های آماری کافه بازار را مورد اشاره قرار بدم؟
دلیل اول اینکه کسب و کار کافه بازار، حدود 10 سال هست که داره مبتنی بر داده های دقیق کاربران و توسعه دهنگان برای تسهیم درآمد روزانه و ماهانه کار میکنه و در چند سال اخیر کافه بازار بصورت منظم اقدام به انتشار گزارش های کلان از رفتار کاربران و وضعیت بازار اپلیکیشن ها منتشر کرده که بسیاری از اون گزارشات قابل انطباق و مقایسه با معیارهای جهانی هستند و این نشان دهنده دقت و قابلیت اطمینان نهفته در این گزارشات هست.
همچنین با عنایت به اینکه کافه بازار بیش از 60% سهم بازار کاربران اندروید کشور را در اختیار دارد، لذا بهترین جامعه آماری برای بررسی رفتار مصرف کنندگان محتوای دیجتالی از نوع موبایل اپلیکیشن را می توان روی این فروشگاه نرم افزاری جستجو کرد. علاوه بر اینکه، بغیر از این روش، تجمیع داده های بی شمار وب سایت یا عرضه کننده محتوای دیجیتالی تقریبا کاری محال است، لذا با تکیه بر داده های آماری منتشر شده در آخرین گزارش اسلانه کافه بازار (گزارش سال 99) و همچنین داده های آنلاین قابل دریافت از سایت بینش کافه بازار، به بررسی حال و روز بازار مصرف محتوای دیجیتالی می پردازم:
طبق نمودار فوق، از فروردین 99 تا آذر 1400، سهم برنامه های فروشنده در مهمترین دسته های فروش محتوا در کل اپلیکیشن های کافه بازار به شدت نزولی بوده است! یعنی فروش درون برنامه این اپلیکیشن ها ماه به ماه درحال کاهش بوده است!
نکته قابل توجه در این نمودار این هست که برخلاف جهش تعداد برنامه جدید آموزشی در تابستان 1400، در اغلب دسته بندی ها به ویژه در دسته کودک، تعداد برنامه های جدید منتشر شده روی کافه بازار بسیار کم است به نحویکه نشان از عدم فعالیت و یا خروج توسعه دهندگان این بخش ها از فضای بازار است.
این نمودار نشان دهنده دو واقعیت مهم در بازار است:اول اینکه حتی در دسته های موضوعی بسیار پرمخاطب همچون کتاب و سرگرمی هم 98% اپلیکیشن های کافه بازار کمتر از 10.000 نصب فعال دارند که این درصد درباره برنامه های حوزه کودک در بهترین حالت 90% می باشد. و نکته دوم اینکه در یک سال و نیم گذشته تقریبا اپلیکیشن های بزرگی به بازار ورود نکرده اند و ن احتمالا بازیگرهای بزرگ رقیب جدی ندارند.
این نمودار نشان می دهد کمتر از 8% کل کاربران کافه بازار در طول سال 99 خرید انجام داده اند! و این یعنی حداقل 92% از کاربران موبایل اپلیکیشن های ایرانی هیچ یک از مصادیق محتوای دیجتال را نخریده اند! و این یکی از مهمترین نکات این مقاله است که کارآفرینان و توسعه دهندگانی که قصد سرمایه گزاری در تولید اپلیکیشن های محتوایی دارند باید به آن توجه کنند که کاربران ایرانی مقاومت شدیدی در مقابل خرید درون برنامه دارند!
نکته قابل توجه اینجاست که علی رغم شیوع کرونا که منجر به رشد چند صد درصدی استفاده کاربران از اینترنت در همه ابعاد و زمینه ها به ویژه از ابتدای سال 1399 گردیده، این افت خرید محتوای دیجتال بسیار تامل برانگیز تر از حالت عادی به نظر می رسد. همچنین آمار رشد دو برابری مصرف پهنای باند کشور در کنار رشد 50% ضریب استفاده کاربران از تلفن های هوشمند همه و همه حاکی از وجود مانعی جدی و غیر معمول در بازار فروش محتوای دیجتال دارد که متاسفانه توجیه اقتصادی این حوزه را برای کارآفرینان و فعالان این صنعت روز به روز کمتر می کند.
اگر 30% سهم درآمد اپ استور را به مبلغ فوق اضافه کنیم، به این معنا است که کافه بازار ظرف مدت 10 سال (از 89 تا 99) توانسته است 1000 میلیارد تومان فروش نرم افزار موبایلی را به انجام رساند. این آمار برای رشد یک شرکت استارت آپی و موفقیتش در تحقق مدل درآمدی پیش بینی شده بسیار مطلوب به نظر می رسد ولی از زاویه بررسی پتانسیل بازار محتوای دیجیتال، باید این مبلغ را با شاخص دیگری هم مقایسه کنیم.
طبق آمار رسمی وزارت ارتباطات، درآمد اپراتورهای همراه اول و ایرانسل از سرویس های ارزش افزوده تلفن همراه که به نوعی درآمد از فروش محتوای دیجیتال محسوب می شدند، طی سال های 1390 تا 1398، چیزی بالغ بر 7500 میلیارد تومان تخمین زده شده است. اگر از منظر پتانسیل خلق ثروت از محتوای دیجیتال به این اعداد نگاه کنیم، درآمد حاصله از سرویس های ارزش افزوده در عین کیفیت و کمیت بسیار سطح پایین تر این قبیل سرویس ها نسبت به موبایل اپلیکیشن های عرضه شده روی کافه بازار، بیانگر وجود ظرفیت فروش 10 برابری محتوای دیجیتال در کشور نسبت به آنچه رخ داده می باشد.
این مقایسه می تواند نمایانگر این باشد که شاید یکی از موانع جدی فروش محتوای دیجیتال، مسئله پرداخت اینترتی است. به نوعی تجربه بازار خدمات ارزش افزوده تلفن همراه نشان داده که اگر کاربر به راحتی امکان خرید (پرداخت بهای استفاده از محتوای دیجیتالی) را داشته باشد سرانه خرید کاربر تا چندین برابر قابل افزایش خواهد بود. به بیان دیگر دغدغه پرداخت اینترنتی برای هر بسته محتوایی، به ویژه اگر کاربر کودک یا نوجوان باشد، با توجه به اینکه طبق قانون کودکان عملا امکان داشتن حساب بانکی را ندارند عملا یک مانع جدی در فروش اینترنتی محتوای دیجتال محسوب می شود.
همانطور که اغلب تولید کنندگان محتوای دیجیتال می دانند، بازار Value added services که به اختصار VAS نامیده می شد، به دلیل سوء استفاده برخی از بازیگران بزرگ فعال در آن (که اغلب از شرکت های وابسته به خود اپراتورها بودند) چندین بار مورد انتقاد و شبهات کلاه برداری و سوء استفاده از عدم آگاهی کاربران از مبالغ کسر شده از قبوش تلفن همراه قرار گرفت که البته در چندین مورد کاملا صحت داشت ولی علی رغم صرف وقت و هزینه های بسیار زیاد که با مشارکت سازمان تنظیم مقررات برای سامان دهی و پایش دقیق تر، به دلایل سیاسی و دعواهای جناحی در وزرات ارتباطات و علی رغم هشدارهای جدی فعالان این صنعت مبنی بر وارد شدن آسیب جدی به تولیدکنندگان محتوا و از بین رفتن بازار 2000 میلیارد تومانی سالانه در حوزه متوای دیجیتال، در سال 1398 بطور کامل متوقف گردید.
حال باتوجه به مشاهده آمار غیر قابل انکار افول اقتصاد محتوای دیجتال در کشور، و همچنین آسیب شدید اقتصادی که به شرکتهای تولید کننده محتوا (content provider) تحمیل شد و حتی منجر به مهاجرت بسیاری از نیروهای متخصص و مجرب این حوزه ازجمله کارآفرینان این صنعت گردید، نیاز به احیای راهکارهای کارآزموده و موثر گذشته بسیار بیشتر از پیش احساس می شود.
طبق آمار رسمی کشور، حدود 25% جمعیت کشور زیر 15 سال به سر می برند و تقریبا 20 میلیون نفر جمعیت بین 3 تا 15 سال در کشور وجود دارد که بازار اصلی مصرف انواع محتوای دیجتال در انواع دسته بندی ها به شمار می روند و هر نوع غفلت از رفع موانع پیش روی این صنعت به ویژه در عرصه فروش محتوا، قطعا منجر به پاسخ به این تقاضای عظیم روزانه محتوا از طرف تولید کنندگان محتوای غیر ایرانی خواهد شد و همچون امروز (دی ماه 1400) شاهد هجوم بی رویه کاربران کودک و نوجوان ایرانی به اپ استورهای خارجی و بدون فیلتر و قابلیت نظارت خانواده خواهیم بود.
