یکی از مهم ترین و کلیدی ترین عواملی که شما به هنگام نوشتن پایان نامه باید آن را درنظر بگیرید “داده” می باشد. شما برای این که پایان نامه خودتان را به بهترین وجه بنویسید نیاز به یکسری داده دارید که این داده ها را باید از منابع مختلف جمع آوری کنید. از این رو هنر جمع آوری کردن داده یکی از مهمترین هنرهایی است که افرادی که می خواهند پایان نامه خود را بنویسند باید داشته باشند. یک دانشجو باید بتواند شیوه‌های مختلف جمع آوری داده ها را مورد بررسی قرار دهد و از میان این شیوه ها مناسبترین روش را انتخاب کند و سپس سعی نماید تا بر این اساس به جمع آوری داده ها بپردازند. البته ممکن است در برخی از موارد برای جمع آوری داده ها به بیش از یک شیوه نیاز داشته باشید که در این صورت باید از دو یا چند شیوه برای جمع آوری کردن داده ها به صورت تلفیقی استفاده کنید. پایان نامه هایی که در آنها از روش های مناسبی برای جمع آوری کردن داده ها استفاده شده است به نتیجه های منطقی و محکمی رسیده اند و توانسته اند تا کیفیت کار نتیجه گیری و تجزیه و تحلیل و به طور کلی کیفیت کار پایان نامه را بالا ببرند و برعکس؛ در پایان نامه هایی که در آنها از روشهای مناسبی برای جمع آوری کردن داده ها استفاده نشده است این ضعف خودش را در جای جای پایان نامه نمایان میسازد.
شما قبل از این که داده هایی را برای پایان نامه خودتان جمع آوری کنید باید برای خودتان مواردی را مشخص کنید که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:
شما برای این که بتوانید پایان نامه را آن طور که می خواهید بنویسید باید مشخص کنید که داده هایی که جمع آوری می کنید دقیقا مربوط به چه موضوعی هستند. به عنوان مثال در صورتی که پایان نامه شما درباره ادبیات است مسلماً شما باید داده هایی را جمع آوری کنید که در زمینه ادبیات می باشند و این که به سراغ داده هایی بروید که مربوط به رشته زیست شناسی هستند کاری بی معنی می باشد! شما باید بررسی کنید که حوزه کاریتان دقیقاً چیست و سپس سعی کنید تا بر این اساس داده هایتان را مشخص کنید. به عنوان مثال، در همان مثال رشته ادبیات در صورتی که پایان نامه شما در رابطه با تاثیرات تغییرات سیاسی بر روی شعر فارسی است شما باید داده هایی را که مربوط به شعر فارسی در دوران های مختلف می باشد جمع آوری کنید در غیر این صورت با مشکل مواجه می شود.
نکته دیگری که باید به آن توجه کنید این است که مشخص کنید که هدفتان از جمع آوری کردن این داده ها چیست. شما باید مشخص کنید که به چه منظوری این داده ها را جمع آوری می کنید و بعد از این که این داده ها را جمع آوری کرده اید قرار است به چه نتیجه ای برسید. این نکته بسیار مهم است چون وقتی که شما می خواهید برای پایان نامه خود داده جمع آوری کنید در صورتی که ندانید که از جمع آوری کردن داده ها چه هدفی دارید احتمال این که داده هایی را جمع آوری کنید که اصلاً به دردتان نمی خورد زیاد می شود. بنابراین قبل از هر کاری شما باید مشخص کنید که هدفتان از این که می خواهید این داده ها را جمع آوری کنید چیست و سعی کنید تا بر این اساس کار جمع آوری را شروع کنید.
نکته مهم دیگری که شما در زمینه گردآوری کردن داده ها باید به آن توجه کنید این است که مشخص نمایید که به چه شیوه ای این داده ها را جمع آوری میکنید. شما باید تلاش کنید که تا جایی که میتوانید روش های مختلفی را که محققان برای جمع آوری کردن داده ها مورد استفاده قرار داده اند بررسی کنید و سعی کنید از میان این روشها روشی را که به نظرتان بهترین می باشد را انتخاب کنید و بر این اساس کارتان را شروع کنید. انجام دادن این کار میتواند برای شما کمی زمانبر باشد ولی باید به خاطر داشته باشید که در صورتی که نتوانید این مرحله را به خوبی بگذارنید شانستان برای جمع آوری درست داده ها خیلی کم میشود و همین مشکل منجر می شود که کل ساختار پایان نامه تان با ایراد مواجه شود.
شما باید مشخص کنید که این داده هایی را که قرار است جمع آوری کنید چگونه مورد توصیف قرار می‌گیرید. این موضوع اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا در صورتی که شما ندانید که چگونه این داده ها را توصیف کنید این امکان وجود دارد که در انجام دادن مراحل بعدی کار دچار سردرگمی شوید و لذا فراموش نکنید که شما قرار است داده ها را بررسی کنید (و یا این که تغییراتی بر روی آنها انجام دهید) تا بتوانید آن ها را توصیف کنید. بنابراین در صورتی که ندانید این داده ها را به درستی توصیف کنید کارتان با مشکل مواجه میشود.
به طور کلی شما برای این که برای پایان نامه خودتان داده هایی جمع آوری کنید نیاز به طی کردن سه مرحله کلی دارید. این سه مرحله به صورت زیر هستند:
در این مرحله شما داده های خام را جمع آوری میکنید. این داده ها باید با دقت تمام و با بهره گیری از روش‌هایی که مناسب دانسته اید جمع آوری شوند.
شما باید داده‌های جمع آوری شده را به صورت کاملاً مرتب و منظم در کنار هم قرار دهید و سعی کنید تا چند بار داده هایی را که جمع آوری کرده‌اید را مرور کنید. مرور کردن داده های جمع آوری شده موضوع بسیار مهمی است زیرا ممکن است دچار اشتباه شوید. یک نکته بسیار مهم دیگر این است که شما برای پاسخ دادن به پرسشهای اصلی پایان نامه، داده جمع آوری میکنید که مرتبط با این پرسشها باشند. به عبارت دیگر شما در کار جمع آوری اولیه داده ها باید سعی کنید که تا جایی که می توانید برای تمام این پرسش ها داده های متناظر را فراهم کرده باشید. یک نکته دیگر این است که ممکن است داده هایی که شما در این بخش جمع آوری کرده اید به گونه ای باشند که نسبت به چند پرسش که داده ها متناظر با آنها جمع آوری شده اند متناقض باشند. در چنین شرایطی شما باید سعی کنید که علت این تناقض را پیدا کنید و سپس سعی کنید تا بر این اساس پرسشهای جدیدی را مطرح کنید.
در این مرحله شما وظیفه دارید تا داده‌های جمع آوری شده را بر اساس خواسته‌هایتان و بر اساس کاری که قرار است با آنها انجام دهید تفکیک کنید. این مرحله خیلی مهم است به این دلیل که شما قبل از این که بخواهید به سراغ پردازش کردن این داده‌ها بروید باید با داده‌های طبقه بندی شده ای روبرو شوید و لذا باید سعی کنید که برای این که کار پردازش راحت تر انجام شود این طبقه‌ها را کوچک و کوچکتر کنید. به عنوان مثال در صورتی که شما داده های مربوط به گروه های سنی مختلف مانند گروه بزرگسالان، جوانان، کودکان و خردسالان را دارید وقتی که می خواهید عملیات مربوط به گروه بزرگسالان را انجام دهید از آن جایی که این داده ها را تفکیک نکرده اید مجبور می شوید که تمام داده های مربوط به گروه های فوق را مورد بررسی قرار دهید تا گروه بزرگسالان را پیدا کنید و کار پردازش را انجام دهید. بنابراین تفکیک کردن داده ها بر اساس پارامترهای مختلفی که در ادامه پژوهش به کارتان می آیند یکی از نکته های مهمی است که شما باید حتماً به آن توجه کنید.
مرحله سوم و آخرین مرحله تجزیه و تحلیل داده ها میباشد. در این مرحله باید سعی کنید که داده هایتان را مورد پردازش قرار دهید و برای پردازش کردن داده ها می توانید از دو روش معمولی (روش دستی) و روش کامپیوتری استفاده کنید. استفاده کردن از روش معمولی برای پردازش کردن داده ها معمولاً مرتبط با افرادی می شود که حجم این داده های آنها خیلی کم باشد. در صورتی که در روش پردازش داده ها به روش کامپیوتری داده هایی مورد پردازش قرار می گیرند که دارای حجم بالایی می باشند. شما برای این که داده های با حجم بالا را پردازش کنید به هیچ عنوان نمیتوانید از روش معمولی استفاده کنید (به این دلیل که استفاده از این روش بسیار زمانبر است!) و استفاده از روش معمولی تنها زمانی می تواند به شما کمک کند که داده ها کم حجم باشند.
جمع آوری کردن داده ها به روش های مختلفی انجام می شود که البته از میان این روشها چهار روش از همه بهتر هستند که در ادامه به بررسی کردن آنها می پردازیم:
یکی از آسان ترین روش های جمع آوری داده ها این است که از مدارک و اطلاعاتی که موجود است استفاده کنید. در این روش شما نیازی به تلاش زیادی برای جمع آوری کردن داده ها ندارید و به راحتی می توانید این کار را به اتمام برسانید. شما باید تمام تلاشتان را بکنید که داده هایی را که به این روش جمع آوری میکنید (و از پیش آماده هستند) دقیق و مرتبط با کار خودتان باشد و این یک نکته کلیدی است که باید درنظر داشته باشید. این روش معمولاً برای تحقیقاتی مورد استفاده قرار می گیرد که در آنها نیاز به داده های از پیش تعیین شده وجود دارد. به عنوان مثال، فرض کنید که شما تحقیقی را در زمینه یکی از بیمارستان ها انجام داده اید و می خواهید تا اطلاعات مختلف این بیمارستان را داشته باشید. در چنین حالتی کار شما خیلی آسان می شود! زیرا شما شیوه های انجام دادن تحقیق و همچنین شیوه‌های جمع آوری کردن اطلاعات را به خوبی می دانید و لذا به این شیوه و روش جمع آوری اطلاعات روش “استفاده از اطلاعات موجود” می گویند. شما برای جمع آوری کردن اطلاعات مربوط به این تحقیق تنها کاری که باید بکنید این است که به مراکز اطلاعاتی این بیمارستان مراجعه کنید و خودتان را معرفی کنید و به آنها بگویید که دارید درباره این بیمارستان تحقیق می کنید و سپس سعی کنید که تا جایی که میتوانید آن دسته از اطلاعاتی را که به نفعتان است را جمع آوری کنید. همچنین یکی از مهم ترین و کلیدی ترین مزیت این روش ارزان بودن آن است. شما در این روش برای این که اطلاعاتی را جمع آوری کنید به هیچ عنوان نیازی به صرف هزینه اضافی ندارید و همچنین نیازی به تلاش کردن بیش از حد برای انجام این کار نیز ندارید و لذا میتوانید به راحتی کار را انجام دهید.
اما نکته منفی که در این روش وجود دارد این است که ممکن است برخی از اطلاعاتی که این منابع در اختیار شما قرار می دهند غلط باشد و شما دچار سردرگمی شوید. همچنین نکته دیگر این است که ممکن است اطلاعاتی که به صورت آماده در زمینه مورد نظر در اختیار شما قرار می گیرند قدیمی و تاریخ گذشته باشند و شما برای این که بتوانید یک تحقیق دقیق بنویسید مجبور بشوید که از توجه کردن به این اطلاعات تاریخ گذشته خودداری کنید.
یکی دیگر از شیوه هایی که شما می توانید برای جمع آوری کردن اطلاعات در پایان نامه های خودتان استفاده کنید روش مشاهده است. شما در این روش باید سعی کنید که با مشاهده کردن پدیده هایی که قرار است اطلاعات را از آن ها بدست آورید به جمع آوری اطلاعات بپردازید. به عنوان مثال فرض کنید که شما می خواهید اطلاعاتی را درباره یکی از مدرسه هایی که در اطرف محل زندگیتان وجود دارد بدست آورید. برای این که این اطلاعات را بدست آورید شما به این مدرسه مراجعه میکنید و متوجه میشوید که مسئولین این مدرسه اطلاعاتی را که شما می خواهید را ندارند. از این رو شما سعی می کنید تا خودتان این اطلاعات را بدست آورید. بنابراین به این مدرسه می روید و سعی می کنید که با مشاهده کردن وضعیت این مدرسه اطلاعات را بدست آورید. به عنوان مثال می خواهید درباره وضعیت بهداشتی این مدرسه اطلاعات کسب کنید. بنابراین به محوطه مدرسه می روید و بررسی می کنید که وضعیت بهداشتی حیاط این مدرسه به چه شکلی است و یا این که مشخص کنید که تعداد سرویس های بهداشتی و مواردی مانند آن چقدر هستند و لذا در این صورت میتوانید انتظار داشته باشید که اطلاعات دقیقی را بدست آورده اید که به این روش “جمع آوری اطلاعات به شیوه مشاهده” می گویند.
یکی دیگر از روش های جمع آوری اطلاعات برای پایان نامه روش مصاحبه می باشد. در این روش شما باید سعی کنید که از طریق مصاحبه کردن با افراد خبره و متخصص، اطلاعات مورد نظرتان را بدست آورید. شما برای این که بتوانید این مصاحبه را به خوبی انجام دهید باید چند نکته مهم را درنظر داشته باشید:
خیلی مهم است که شما به عنوان فردی که قرار است با دیگران مصاحبه کند روشن و واضح حرف بزنید تا آنها شما را به خوبی درک کنند. شما همچنین باید سعی کنید از بکار بردن کلمه‌ها و جملات گنگ که منجر به ایجاد ابهام در آنها می شود پرهیز کنید و سعی کنید که تا جایی که میتوانید با آنها روشن و شفاف صحبت کنید.
نکته دیگری که به عنوان یک فرد مصاحبه کننده باید حتماً درنظر داشته باشید این است که هدف هایتان را به خوبی بشناسید. شما باید سعی کنید که تا جایی که میتوانید مصاحبه ها را دقیق انجام دهید و برای این کار باید هدف هایی را که برای این مصاحبه برای خودتان تعیین کرده اید به خوبی بشناسید و سعی نمایید تا بر اساس این هدفها با این افراد صحبت کنید. فراموش نکنید که در صورتی که شما خودتان ندانید که هدفتان از انجام دادن این مصاحبه چیست و با انجام دادن این مصاحبه قرار است چه اطلاعاتی را جمع آوری کنید هرگز نمیتوانید آن طور که می خواهید اطلاعات مورد نیازتان را بدست آورید.
ایجاد کردن شرایط یکسان برای تمام افرادی که قرار است با آنها مصاحبه کنید نیز از دیگر نکته های بسیار مهمی است که شما باید حتماً به آن توجه کنید. وقتی که قرار است با عده ای از افرادی مصاحبه کنید تا اطلاعاتی را که می خواهید از آنها بدست بیاورید نیاز دارید که شرایط مصاحبه را برای تمام این افراد به صورت یکسان درنظر داشته باشید. همچنین شما باید سعی کنید که تا جایی که میتوانید به عنوان یک مصاحبه گر به صورت بی طرفانه و به شیوه ای یکسان با تمام این افراد برخورد کنید تا نتیجه هایی که از این مصاحبه می گیرید قابل قبول باشد.
جلب کردن اعتماد افرادی که قرار است با آنها مصاحبه کنید نیز از دیگر نکته‌های مهمی است که شما باید به آن توجه داشته باشید. شما باید سعی نمایید که تا جایی که میتوانید اعتماد افرادی را که قرار است از طریق مصاحبه اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهند جلب کنید. وقتی که شما بتوانید اعتماد این افراد را به خودتان جلب کنید میتوانید انتظار داشته باشید که نتیجه مصاحبه شما واقع گرایانه تر و دقیق تر شود.
یکی دیگر از روشهای جمع آوری اطلاعات برای پایان نامه روش پرسشنامه می باشد. شما از طریق این روش میتوانید اطلاعات قابل توجهی را در زمینه کارتان را از دیگران بگیرید. فرض کنید که شما می خواهید درباره میزان رضایت بیمارانی که در یکی از بیمارستان هایی که از محل زندگی شما دور است اطلاعاتی بدست آورید. در این صورت شما به هیچ کدام از سه روش بالا نمی توانید در این زمینه اطلاعاتی کسب کنید. بنابراین بهترین روش برای شما طرح کردن پرسشنامه و فرستادن این پرسشنامه ها برای آنها می باشد. همچنین به هنگام استفاده کردن از روش پرسشنامه باید به چند نکته زیر توجه داشته باشید:
نکته اول: برای پرسشنامه خودتان یک مقدمه ای جذاب بنویسید به گونه ای که افرادی که قرار است پرسشنامه شما را پر کنند بعد از دیدن این مقدمه جذاب میل بیشتری به پر کردن پرسشنامه داشته باشند. تحقیقات نشان داده است که پرسشنامه هایی که در مقدمه آنها مطالب جذاب نوشته شده است نسبت به پرسشنامه هایی که مقدمه هایی جذاب ندارند و یا اصلاً مقدمه ندارند موفق تر عمل می کنند و احتمال این که افراد بیشتری آنها را پر کنند افزایش خواهد یافت.
نکته دوم: پرسشهای این پرسشنامه را به شیوه ای قابل فهم و خالی از ابهام بنویسید! شما باید سعی کنید که تا جایی که میتوانید پرسشنامه هایی را بنویسید که خالی از ابهام باشند و به گونه ای نوشته شوند که افرادی که آن ها را میخوانند بتوانند به راحتی مفاهیم آنرا درک کنند و بتوانند به راحتی به پرسشهای آن پاسخ دهند.
نکته سوم: از نوشتن پرسشهای طولانی پرهیز کنید! نوشتن پرسشنامه های طولانی باعث می شود که میل و رغبت افراد برای تکمیل پرسشنامه‌ها کم شود. بنابراین شما باید سعی کنید که پرسشنامه ها را تا جایی که میتوانید مختصر و مفید بنویسید و از طولانی کردن پرسش ها و زیاد کردن تعداد آنها پرهیز کنید.
منبع: علمی جو
