در دنیای امروز، وایرال شدن محتوا به یکی از شاخصهای مهم موفقیت در فضای آنلاین تبدیل شده است. یک ویدئو، تصویر یا متن میتواند در عرض چند ساعت از یک صفحه کوچک محلی به دست میلیونها نفر برسد و در فضای عمومی، سوژه گفتوگو شود. اما در ایران، این پدیده ویژگیهای خاص خود را دارد که آن را از سایر کشورها متمایز میکند.
وقتی یک ویدئوی کوتاه از یک رفتار عجیب در خیابان، یک سوتی تلویزیونی یا حتی یک تبلیغ خلاقانه در ایران منتشر میشود، واکنش مخاطبان اغلب سریع، گسترده و همراه با بازتولید طنز و میمهای اینترنتی است. این واکنشها نه فقط ناشی از الگوریتمهای شبکههای اجتماعی، بلکه ریشهدار در ساختار فرهنگی و اجتماعی ما هستند.
وایرال شدن محتوا در ایران، بیش از هر چیز تحتتأثیر زمینه فرهنگی است. جامعه ایران ترکیبی از سنت و مدرنیته را در خود دارد؛ تضادی که باعث میشود برخی موضوعات بهسرعت حساسیتبرانگیز یا جذاب شوند. برای مثال، محتوایی که به شکلی غیرمستقیم به خطوط قرمز اجتماعی یا سیاسی نزدیک شود، به دلیل حس کنجکاوی و عطش مخاطب برای محتوای متفاوت، با سرعت بیشتری دستبهدست میشود.
طبق گزارش یک پژوهش داخلی در سال ۱۴۰۱، ۶۲ درصد کاربران ایرانی شبکههای اجتماعی تمایل دارند محتوایی را به اشتراک بگذارند که «یا خندهدار باشد یا جنجالی». این آمار نشان میدهد که دو عامل شوخطبعی و شکستن قواعد، نقش پررنگی در وایرال شدن دارند.
در ایران، محتواهایی که محرکهای قوی احساسی دارند، بیش از سایر انواع محتوا شانس وایرال شدن پیدا میکنند. این محرکها میتوانند مثبت باشند، مثل یک عمل خیر یا موفقیت فردی الهامبخش، یا منفی، مثل یک حادثه غیرمنتظره یا بیعدالتی آشکار.
تحقیقات انجامشده در سال ۲۰۲۲ توسط موسسه DataReportal نشان میدهد که محتوایی که واکنش شدید احساسی ایجاد میکند، ۷۰ درصد بیشتر از محتوای خنثی بازنشر میشود. در ایران، این موضوع به دلیل تراکم بالای تعاملات اجتماعی در فضای مجازی، نمود بیشتری پیدا میکند.
یکی از ویژگیهای منحصربهفرد فرهنگ آنلاین در ایران، توانایی بالای کاربران در تبدیل رویدادها به میم و محتوای طنز است. این پدیده که ریشه در سنت شفاهی و شوخطبعی ایرانیان دارد، باعث میشود حتی محتوای جدی هم گاهی با لایهای از طنز بازتولید و منتشر شود. نمونههای آن را میتوان در واکنشهای طنزآمیز به تبلیغات تلویزیونی، مصاحبههای رسمی یا حتی وقایع ورزشی دید.
یک مثال شاخص، تبلیغ معروف یک برند مواد غذایی در سال ۱۴۰۰ بود که به دلیل لحن غیرمعمول گوینده، در مدت کوتاهی به سوژه صدها ویدئو و استیکر در تلگرام و اینستاگرام تبدیل شد. همین بازتولید طنزآمیز، عمر محتوای اصلی را چند برابر کرد.
البته نباید فراموش کرد که وایرال شدن محتوا در ایران، علاوه بر عوامل فرهنگی، تحت تأثیر شرایط خاص اینترنت و محدودیتهای دسترسی هم هست. به دلیل فیلترینگ و محدودیت برخی پلتفرمها، کاربران ایرانی بیشتر روی چند پلتفرم مشخص مثل اینستاگرام، تلگرام و اخیراً روبیکا متمرکز شدهاند. این تمرکز باعث میشود سرعت انتشار محتوا در این بسترها بالاتر رود.
طبق دادههای StatCounter در سال ۲۰۲۳، بیش از ۷۰ درصد ترافیک شبکههای اجتماعی در ایران مربوط به اینستاگرام است. این تمرکز کاربران، شانس دیدهشدن یک محتوا را چند برابر میکند، البته به شرطی که با قواعد الگوریتمی این پلتفرم هماهنگ باشد.
وایرال شدن محتوا در ایران ترکیبی از عوامل فرهنگی، روانشناختی و تکنولوژیک است. از شوخطبعی و عطش مخاطب برای محتوای متفاوت، تا نقش پررنگ الگوریتمهای شبکههای اجتماعی و شرایط خاص دسترسی، همه در کنار هم باعث میشوند برخی محتواها ظرف چند ساعت به یک پدیده ملی تبدیل شوند.
درک این فرآیند برای بازاریابان، تولیدکنندگان محتوا و حتی فعالان اجتماعی اهمیت زیادی دارد. هرچند وایرال شدن همیشه قابل پیشبینی نیست، اما شناخت فرهنگ و جامعه هدف میتواند شانس موفقیت را به شکل قابل توجهی افزایش دهد.
