جیره نویسی گاو شیری یک دانش پیچیده ی چندوجهی است که توسط کارشناسان متخصص تغذیه نشخوارکنندگان انجام می شود. یک جیره غذایی عبارت است از فرمولی از مواد خوراکی قابل استفاده در دام که به تناسب در کنار یکدیگر موجب عملکرد بهینه دام می شوند. در این مقاله قصد داریم آشنایی اولیه درباره دانش جیره نویسی دام و برخی اصطلاحات رایج در آن داشته باشیم. با ما همراه باشید.
گاوهای شیری به دلیل تولید شیر خوش طعم و با حجم زیاد، از جمله دام های پرورشی محبوب در سطح جهان هستند. فرایند اصلاح نژاد، باعث شده است آن ها احتیاجات غذایی دقیق و حساسیت بالایی داشته باشند. از این رو برنامه تغذیه ای آن ها باید توسط یک متخصص تغذیه دام نوشته شود. در هنگام تنظیم جیره گاو شیری باید به نکاتی از جمله موارد زیر توجه کرد:
تامین احتیاجات دام در مقطع تولیدی خاص،
ابعاد مختلف تغذیه ای مواد غذایی،
اثرات متقابل خوراک ها در شکمبه و بدن دام،
شرایط اقتصادی تولید
پیش از این در راهنمای اصول تغذیه دام مفاهیم ابتدایی در رابطه با تغذیه دام را مطرح نمودیم که پیشنهاد می شود پیش از شروع مطالعه این مقاله آن را به دقت مرور نمایید.
امروزه نرم افزارهای مختلفی برای جیره نویسی گاوهای شیری طراحی و ارائه شده اند. اساس کار این نرم افزارها داده های برآمده از کارهای تحقیقاتی است که مدل سازی شده اند. هر یک از این نرم افزارها شیوه کار مربوط به خود را دارند که می توان با شرکت در دوره های اختصاصی یا مطالعات بیشتر کار کردن با آن ها را آموخت. نرم افزار های NRC،ARC، Spartan، AMTS، UFFDA، Amino Cow، FAO، CNCPS و … از جمله نرم افزارهایی هستند که می توان با آن ها جیره های گاو شیری را تنظیم نمود.
احتیاجات غذایی گاو شیری میزان نیاز روزانه گاو به هر یک از مواد مغذی از قبیل آب، منابع انرژی، پروتئین ها، ویتامین ها و مواد معدنی است. همچنین گاوهای شیری (و به طور کلی دام ها) احتیاجات فیزیکی خوراک را نیز دارند. چرا که شکل فیزیکی خوراک نقش مهمی در عملکرد گوارش، هضم و جذب و به طور کلی سلامت گاو شیری دارد. در واقع گاوهای شیری باید روزانه میزان مشخصی از خوراک خود را به شکل فیبری یا خشبی تامین کنند؛ چرا که طبیعت آن ها نشخوارکننده است.
تولید شیر با کیفیت بالا از گاوهای شیری سالم با تغذیه و مدیریت گوساله شروع می شود. از طریق تغذیه و مدیریت صحیح، تلیسه شیری به یک گاو شیری با تولید بالا تبدیل می‌شود که می‌تواند پتانسیل ژنتیکی خود را تولید کند. با ارائه یک جیره خوراکی ثابت به گاوها بر اساس عملکرد آنها همراه با آسایش و تولید شیر کافی، رشد و عملکرد کلی باید بهینه شود. بهینه سازی تولید شیر منجر به تبدیل کارآمدتر خوراک به شیر، در نتیجه افزایش استفاده از مواد مغذی، کاهش ضایعات و کمک به حفظ یک صنعت گاو شیری پایدار می شود. جهت اطلاع بیشتر در زمینه جیره نویسی گاو شیری پر تولید میتوانید به مطلب زیر مراجعه نمایید.
آنالیز خوراک های دام به طور تقریبی در جداول و منابع علمی وجود دارد. اما با توجه به اینکه بسته به شرایط کشت، نوع واریته، روش های عمل آوری و… امکان تغییر در آنالیز خوراک ها وجود دارد، لازم است قبل از خرید، آنالیز مواردی نظیر رطوبت، پروتئین، انرژی، خاکستر، کلسیم و…، علاوه بر موارد بهداشتی از تامین کننده گرفته شود. در غیر این صورت بهتر از قبل از گنجاندن اقلام در جیره آنالیز مواد مغذی انجام شود.
اگرچه آب سهم زیادی در عملکرد مناسب بدن هر موجود زنده ای دارد، اما در جیره نویسی، خوراک ها باید بدون احتساب رطوبت در فرمول قرار بگیرند. چرا که آنالیز ترکیبات بر اساس ماده خشک خوراک اندازه گیری می شود.
مصرف خوراک در گاو شیری، همانطور که گفته شد، به صورت ماده خشک بیان می شود. مصرف ماده خشک در گاو شیری تابع مسائل متعددی از قبیل وزن بدن، سن، مقطع شیردهی، جیره خوراک مصرفی، شرایط محیطی، سلامت عمومی بدن و… است. ممکن است یک گاو شیری در اوایل زایمان نتواند ماده خشک زیادی را مصرف نماید. در حالی که تولید شیر آن به طور فزاینده ای شروع شده است. در این میان جیره نویس باید بتواند خوراک را طوری تنظیم کند که دام بتواند احتیاجات مورد نیاز خود را تامین کند. اما در اواسط شیردهی مصرف ماده خشک گاو به حداکثر خود می رسد و پس از آن با افت تولید در اواخر شیردهی، مصرف خوراک نیز کاهش می یابد.
نسبت علوفه به کنسانتره در تغذیه گاو شیری یکی از اولین مفاهیم تنظیم جیره ها می باشد. کنسانتره به معنای مخلوطی از غلات و کنجاله های پروتئینی به علاوه مکمل ها و افزودنی های خوراک است و علوفه به معنی مواد خشبی و با اندازه فیزیکی بزرگ است. معمولا این مقدار به میزان تولید گاو، مصرف خوراک دام، مرحله شیردهی و کیفیت علوفه های در دسترس بستگی دارد. به عنوان مثال جیره گاوهای پرتولید و اوایل زایمان به ترتیب به علت احتیاجات غذایی بالا و مصرف خوراک پایین، کنسانتره سهم بالاتری (حتی تا حدود 70 درصد کل ماده خشک مصرفی) را به خود اختصاص می دهد. اما اگر تولید شیر پایین باشد یا گاو در مرحله خشکی قرار داشته باشد، ممکن است سهم علوفه بیشتر باشد.
تامین فیبر کافی برای دام های نشخوارکننده جهت سلامت دستگاه گوارش ضروری است. برای آشنایی کامل با مفاهیم این موضوع می توانید به مقاله نقش فیبر در تغذیه دام مراجعه نمایید.
گاو شیری یک حیوان نشخوارکننده است. این مسئله تنها به خاطر مصرف علوفه نیست، بلکه این دام توانایی خارق العاده ای در بازتولید مواد مغذی مورد احتیاج از مواد بی کیفیت از نظر تغذیه ای دارد. محیط شکمبه در واقع یک کارخانه میکروبی است که مواد وارد شده را تجزیه کرده و به ترکیبات به مراتب با کیفیت تر تبدیل می کند. بخش بیشتر مواد غذایی مختلف (کربوهیدرات ها و پروتئین ها) در شکمبه تجزیه شده و میکروارگانیسم ها جهت رشد خود از آن ها استفاده می کنند. لاشه میکروارگانیسم ها به عنوان ماده مغذی در روده جذب شده و بخشی از احتیاجات پروتئینی بدن دام را تامین می کنند. کربوهیدرات ها نیز پس از تخمیر تبدیل به اسیدهای چرب فرار نظیر استیک، پروپیونیک و بوتیریک شده که عمدتا از دیواره شکمبه جذب خون شده و نیازهای انرژی حیوان را تامین می کنند.
باید توجه داشت که راندمان بهینه در تولید پروتئین میکروبی، تخمیر و سلامت شکمبه دام مستلزم توجه به قابلیت هضم بخش های پروتئینی و کربوهیدراتی در شکمبه است. منبع انرژی باکتری های شکمبه کربوهیدرات ها و اسکلت کربنی پروتئین ها است. چربی ها به عنوان منبع انرژی توسط باکتری های شکمبه مورد استفاده قرار نمی گیرند؛ هرچند ممکن است بخشی از آن ها برای ساخت غشای سلولی باکتری ها مورد استفاده قرار گیرند.
برخی از ویتامین ها نظیر ویتامین K و ویتامین b12 نیز در شکمبه گاو توسط میکرو ارگانیسم ها تولید می شوند.
RUP و RDP که به ترتیب پروتئین عبوری و پروتئین قابل هضم در شکمبه هستند، در واقع ویژگی یک ماده خوراکی نیستند، بلکه شاخص اندازه گیری شده تقریبی بوده و تابع شرایط جیره، میزان مصرف خوراک دام، نوع دام، شرایط فراوری و… می باشند. پروتئین عبوری بخشی از پروتئین است که در شکمبه تجزیه نشده و به روده می رسد. پروتئین قابل هضم بخشی از پروتئین است که توسط میکروب های شکمبه تخمیر و تبدیل به پپتیدها، آمینواسیدها، اسکلت کربنی و آمونیاک می شود.
جیره نویسی گاو شیری، علمی پیچیده و تخصصی است که با هدف تامین نیازهای غذایی و حفظ سلامت دام‌ها توسط کارشناسان تغذیه دام انجام می‌شود. استفاده از نرم‌افزارهای جیره نویسی و رعایت اصول تغذیه‌ای، مانند نسبت علوفه به کنسانتره و اهمیت شکمبه، برای بهینه‌سازی تولید شیر و حفظ سلامت گاوهای شیری ضروری است. با بهره‌گیری از این دانش، می‌توان نیازهای تغذیه‌ای روزانه دام‌ها، شامل پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبر، را به بهترین نحو تامین کرد و به دستیابی به حداکثر بازده در تولید شیر کمک نمود.
