سفرهای فضایی! شاید هیجان انگیزترین و عجیب ترین کاری که تا بحال بشر انجام داده، یا بهتر بگم یکی از معدود کارهای مثبتی که ما انسان ها انجام دادیم. قطعا این کار فوق العاده دشوار و پیچیده هستش و خیلی از ما حتی فکرش رو هم نمی کنیم که چطور فضاپیماها از جو زمین خارج میشن و به سیارات دیگه ای میرن، در واقع نمی دونیم چطور همچین کار سختی ممکن میشه.
هر کاری به پیچیدگی این وقتی ممکن میشه که شما یک بار امتحانش کنید، همه کارها رو چندین بار انجام بدید و اشتباه کنید تا روش کار درست رو پیدا کنید. یادتون میاد چطور دوچرخه سواری یاد گرفتید؟ اولش شما سوار دوچرخه می شدید، پدر یا مادرتون دسته دوچرخه رو نگه می داشت تا شما پدال بزنید و حرکت کنید و تجربه لذت بخشش رو بدون افتادن داشته باشید. بعد کم کم خودتون یاد می گرفتید چطور بدون کمک کسی دوچرخه رو هدایت کنید، پدال بزنید و ازشون دور بشید. حالا می تونستید کاری رو انجام بدید که قبلا نمی تونستید.
فضاپیما هم یه دوچرخه ی فوق العاده پیچیده اس، و فضانوردها برای کار باهاش دقیقا همین روند رو طی می کنن. اولش شخصی که قراره فرمانده فضاپیما باشه به تنهایی در شبیه ساز قرار می گیره؛ محیطی که حال و هوای فضاپیما رو تدایی می کنه و شرایط رو رفته رفته به حالت واقعی نزدیک تر می کنه. این روند ادامه داره، تا وقتی به حدی از تسلط و آگاهی برسید که سایر خدمه هم بتونن همراه شما وارد اتاقک خلبان بشن. بعدش با یه پرواز بی نقص شروع می کنید، از زمین جدا میشید و متوجه میشید که پرواز دقیقا چه حال هوایی داره. بعدش مربی تون کم کم شما رو با مشکلات مواجه می کنه، مثلا یه سیستم رو از کار میندازه تا بهش رسیدگی کنید. اما بعد از درست کردن اون سیستم متوجه میشید سیستم دیگه ای هم بطور همزمان دچار مشکل شده، اینجاست که می فهمید این دو سیستم روی هم تاثیر داشتن و باید اون یکی رو هم درست کنید.
در شبیه سازهای پرواز فضایی، یک تیم آموزشی دور هم جمع میشن و سناریوهای مختلفی رو آزمایش می کنن. یکی از سناریو ها که در اون بدترین شرایط شبیه سازی میشه، سناریوی غیر مترقبه هستش (فقط به خاطر اینکه «سناریو مرگ» عبارت خوشایندی نیست. طی این سناریو اتفاقات غیرمترقبه ای برای خدمه فضاپیما شبیه سازی میشه که ممکنه حتی طی اون بمیرن! اگر شبیه سازی همچین نتیجه ای داشته باشه یعنی گروه اشتباه بزرگی مرتکب شدن و باید دوباره کار رو از اول انجام بدن تا متوجه بشن اشتباه کار کجا بوده.
یکی از بهترین شبیه ساز ها در شهرک تحقیقات نظامی و فضانوردی Star City در روسیه ساخته شده. جایی که حتی فضانوردهای ناسا هم برای کامل کردن تمریناتشون بهش مراجعه می کنن. روس ها یه شبیه ساز از یه ایستگاه فضایی کامل دارن، که اون رو داخل یه تالار خلاء ساختنش تا شرایط فضای بیرون از جو زمین رو کاملا تدایی کنه. فضانوردها برای ورود به فضاپیما باید از لوله های پیچ در پیچ رد بشن، و مثل کرم به داخل فضاپیما بخزند، وقتی تونستن دریچه بیرونی و درونی رو ببینن، تمام هوای اطراف فضاپیما به بیرون مکیده میشه. فضانوردها مشغول به کار با سیستم ها و روند عادی میشن، اما ناگهان یک نشتی ایجاد میشه، در واقع بدون اینکه چیزی به خدمه گفته بشه فضاپیما رو سوراخ می کنن. فضانوردها باید این مساله رو از روی افت فشار و همینطور گرفتن گوش هاشون متوجه بشن و چاره ای پیدا کنن (مثلا بخشی از فضاپیما که سوراخ شده رو ببندن تا ایزوله بشه. این سناریو با استرس ناگهانی که وارد می کنه فضانوردها رو در شرایط اضطراری واقعی قرار میده، تا بتونن حداقل روی زمین هم که شده یکی از جدی ترین مشکلاتی که ممکنه پیش بیاد رو تجربه کنن.
علاوه بر این گاهی فضاپیما رو در سانتریفیوژ قرار میدن تا بلرزه و تکون بخره، تا حس واقعی حضور در فضاپیمای بیرون از جو زمین رو برای فضانورد تدایی کنه و فشار مشابهی بهش وارد کنه.
پس شرایط دیگه غیر از خلاء چطور؟ مثلا بی وزنی، چطور میشه بی وزنی گسترده رو شبیه سازی کرد؟ اگر دو نفر فضانورد برای راهپیمایی فضایی بیرون برن، و در مقابل یه ایستگاه فضایی بسیار بزرگ قرار بگیرن و یه بازوی رباتیک بزرگ اطرافشون حرکت کنه، چطور میشه این رو شبیه سازی کرد؟
یکی از بهترین اختراعاتی که در این راستا انجام شده، واقعیت مجازی هستش. دو فضانورد هدست روی سرشون میگذارن و دستکش واقعیت مجازی دستشون می کنن. کمی اون طرف تر، یه فضانورد دیگه وسط یه سری صفحه نمایش واقعیت مجازی نشسته و با یه بازوری رباتیک بزرگ کار می کنه. اگر بخواد چیزی رو برداره، با سیم ها و ریسمان هایی که بهش وصل شده به اندازه حرکت دادن یه شئ بزرگ و سنگین مقاومت داره، و وقتی سرشون رو بر می گردونن کل دنیا کنارشون در حرکته، ایستگاه فضایی هم به صورت سه بعدی همونجاست. فضانورد می تونه از اپراتور بازوی رباتیک بخواد یکم بالا یا به چپ ببرتش، و همین اتفاق در واقعیت مجازی رخ میده.
این موضوع و همینطور موضوعات دیگه مطالبی هستن که کریس هدفیلد، فرمانده اسبق ایستگاه فضایی بین المللی در مجموعه آموزشی خودش به صحبت در موردش می پردازه. تماشای این مجموعه به علاقمندان به فضانوردی توصیه میشه.
حمید فقیهی
نویسنده سایت: www.masterclassiran.com
