در آغاز سده هجدهم، تحولی در اندیشه که به عنوان روشنگری شناخته می شود، موجب تولد جریان روشنفکری، شور و حرارت اجتماعی و سیاسی ابتدا در فرانسه و سپس در سراسر اروپا شد.
توسعه صنعت چاپ سواد را به طبقه متوسط جامعه آورد و در نظریات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، حقوق و تعلیم و تربیت اصلاحاتی ایجاد شد.
واژه هایی چون نظم، توازن و تناسب به واژگان کلیدی دوران تبدیل شدند و فضایل یونان باستان، باز هم، بالاترین فضیلت و منتهای درک دانسته شد.
اکتشافات دو شهر باستانی رومی هم از زیر خاکستر آتشفشانی در سده هجدهم، در الهام بخشی معماری نئوکلاسیسیسم بی تاثیر نبود. این اکتشافات، جرقه بازگشت به نظم و عقلانیت را پس از جلوه های تماشایی باروک و سبک سری روکوکو ایجاد کرد.
معماری نئوکلاسیک با عظمت سازه ها، سادگی و شکل های هندسی، مشخصه های معماری یونانی و رومی، استفاده بسیار از ستون و ترجیح دیوارهای سفید ساده بر تزئینات پیشین توصیف می شود.
نئوکلاسیک در معماری کم و بیش در اواخر سلطنتلویی شانزدهم نمود یافته بود، اما ظهور کاملش در امپراطوری ناپلئون و در تجربه معماران در ساخت شماری از بناهای شهری اتفاق افتاد.
نئوکلاسیک با معماری کلیسای سنت ژنویو یا پانتئون اثر ژاک ژرمن سوفلو در پاریس آغاز شد. این بنا سادگی و شکوه معماری یونان باستان را همراه با وقار و جسارت گوتیک یک جا داشت.
این تفسیر نامتعارف از صورت های کلاسیک پس از وقوع انقلاب فرانسه پررنگ تر هم شد؛ مانند بنای تصفیه خانه سلطنتی نمک در ارک سنان اثر کلود نیکلالدو یا طاق پیروزی اثر ژان شالگرن.
میدان کنکورد در پاریس، هشت ضلعی ای در ابعاد 359 در212 متر، که از جنوب به حاشیه رودخانه سن و از شمال به ساختمان هایی نئوکلاسیک می رسد.
در بریتانیای تازه صنعتی شده، معمارانی مانند جان وود پسر و جان نش نمای شهرهای لندن و بث (bath) را با خیابان ها، پارک ها و بازارهای نئوکلاسیک، دگرگون می کردند.
جان سون، بانک انگلستان را طراحی کرد و رابرت اسمرک، موزه بریتانیا را. روبرت آدام شماری از ویلاهای ییلاقی را با تفسیر شخصی اش از شیوه کلاسیک طراحی کرد.
در آلمان این شیوه با آثار یوهان وینکلمن و پشتیبانی فردریش ویلهلم دوم از پروسیا آغاز شد و در آثار کارل فردریش شینکل مانند موزه آلتس در برلین و آثار کارل گوتارد لانگ هانس مانند دوازده برندن بورگ، پدیدار شد که بر اساس پروپیلای در آکروپلیس طراحی شده است.
در اواخر سده هجدهم در آمریکا، تقلید از معماری باستانی روم و یونان بسیار رایج بود، چرا که ایده آل های جامعه دموکراتیک جوانی را بیان می کرد.
ساخت کاخ کنگره آمریکا در واشنگتن، با نما و گنبد نئوکلاسیکش، با همکاری ویلیام تورنتون، بنجامین لاتروب و چارلز بولفینچ، بر اساس نقشه تورنتون، در 1793 آغاز شد.
بنا با الهام از پانتئون و لوور در پاریس، در مرکز ورودی ای مجلل قرار گرفته است. گنبد و ساختمان مدور زیر آن در ابتدا با اسکلت چوبی ساخته شده بود و سپس با فولاد و سنگ بازسازی شد.
توماس جفرسون، سومین رئیس جمهور آمریکا، سیاستمدار برجسته و معمار، در طراحی هایش برای ساختمان های خانه نمایندگان ایالت ویرجینیا، روتوندا در دانشگاه ویرجینیا و خانه مانتیسلو معماری پالادین و معماری کلاسیک را مورد نظر قرار داد.
ساختمان کاخ سفید در واشنگتن دی سی طراحی جیمز هوبن از دیگر بناهای مهم نئوکلاسیک آمریکاست.
فرانسه، با تاسیس آکادمی سلطنتی معماری (Academie Royale D'architecture)، در سال 1761 یکی از نخستین کشورهایی بود که روش آموزش رسمی معماری را تدوین کرد.
هرچند آکادمی با شروع انقلاب فرانسه تعطیل شد، راه آن با تاسیس آکادمی یا مدرسه هنرهای زیبا (Ecole des Beaux Arts) که ناپلئون در 1803 گشود، ادامه یافت.
با گسترش آموزه های مدرسه هنرهای زیبا، نوعی معماری کلاسیک بسیار آراسته در ساختمان های عمومی سراسر اروپا و امریکا پدیدار شد.
معماری هنرهای زیبا با نقشه های متقارنش اغلب جزئیاتی کمی اغراق شده، کف هایی روستیک و گچ بری های فراوان داشت و قوس هایش اغلب دارای نقوش برجسته بودند.
