یکی از مهم ترین مراحل در روش تحقیق، جمع آوری داده ها یا Data Collecting است بطوری که نویسندگان هر مقاله باید برای رسیدن به اهداف و بررسی فرضیات و سوالات خود داده ها را جمع آوری کرده و سپس به آنالیز و تحلیل آن ها بپردازند. در این قصد داریم بطور مفصّل به بررسی این موضوع بپردازیم. در نگارش این مقاله از کتاب روش تحقیق کاربردی در علوم پزشکی استفاده شد.
در ابتدا لازم است واژه های داده و اطلاعات را تعریف کنیم و بر تفاوت آنها تاکید کنیم. داده عبارت است از حاصل انجام یک سنجش. به جمع داده، دیتا گفته می شود. اگر شما نمرات درس روش تحقیق دانشجویان یک کلاس 35 نفری را روی یک برگه ثبت کنید، با نگاه کردن به این 35 عدد نمیتوانید درباره سطح آگاهی دانشجویان آن کلاس اظهارنظر صحیحی داشته باشید. اما اگر همان نمرات را دسته بندی کنیم و یا میانگین آنها را حساب کنیم، تصمیم گیری صحیح درباره وضعیت آگاهی دانشجویان برای ما بهتر میسر می شود. درواقع با انجام یک فرایند (خلاصه سازی و یا محاسبه میانگین و ..) روی داده ها، آنها را به اطلاعات تبدیل می کنیم تا بتواند مبنایی برای تصمیم گیری ها قرار گیرد. محقق همواره علاقمند به بدست آوردن دقیق ترین اطلاعات مورد نیاز، به ارزانترین، سریعترین و صحیحترین روش ممکن است. روش های مختلفی برای گردآوری داده ها وجود دارد که در ادامه به پرکاربردترین آنها اشاره می شود. از میان روشهایی که در ادامه آمده است، روش پرسشنامه به دلیل کثرت استفاده اهمیت بیشتری دارد. نکته مهم دیگری که ذکر آن ضروری است این است که در قسمت روش های جمع آوری داده های پروپزال باید در خصوص هر ابزاری که در حین پژوهش مورد استفاده قرار خواهد گرفت، نام ابزار، مدل، شرکت و کشور سازنده، وضعیت پایایی و روایی آنها به طوردقیق ذکر شود.
در این روش محقق از داده هایی که قبلاً جمع آوری شده است استفاده می نماید. یکی از منابع چنین داده هایی پرونده های بیمارستانی هستند. این روش در مطالعات گذشته نگر اهمیت زیادی دارد. معمولاً در این حالت محقق ابتدا یک فرم اطلاعاتی تهیه کند و در آن فرم متغیرهای مورد نیاز خود را مشخص نماید. در این مورد اولاً بهتر است متغیرهایی که در فرم آورده م یشوند به صورت کمی باشند و نه کیفی زیرا متغیر کیفی را نمیتوان به کمی تبدیل نمود. برای مثال اگر میخواهید در فرم اطلاعاتی متغیر سن را وارد کنید بهتر است به صورت سن: …………….. سال است و نه به شکل:
نکته دیگر اینکه تمام فرم های اطلاعاتی باید یک فیلد به نام شماره شناسایی داشته باشند. همه فیلدها و گزینه های مربوط به آنها بهتر است شماره و کد داشته باشند. این کار باعث تسهیل ورود داده ها به رایانه و کاهش احتمال خطا میشود.
اولین و قدیمیترین راه جمع آوری داده ها مشاهده است. از آنجا که این روش بیشتر در علوم انسانی کاربرد دارد، بطور خلاصه به آن اشاره می شود. در ساده ترین شکل مشاهده، مشاهده گر، مستقیماً، جامعه پژوهش را مورد مشاهده قرار می دهد. برای مثال میتوان نحوه تدریس یک مدرس را با حضور در کلاس او از طریق مشاهده ارزیابی کرد. در این حالت مدرس (مشاهده شونده) از حضور ارزیابی کننده (مشاهده گر) آگاه است و این امر ممکن است بر کیفیت تدریس او اثر بگذارد. این پدیده منجر به بروز خطا خواهد شد. یک راه برای کاهش احتمال چنین خطایی، این است که مشاهده گر خود را به عنوان بخشی از مشاهده شونده ها معرفی نماید. به این روش مشاهده غیرمستقیم می گویند. مثلاً پژوهشگری که میخواهد روش تدریس مدرس را بررسی کند، خود را به عنوان یکی از دانشجویان معرفی نماید. با این کار آنچه مشاهده میکند احتمالاً به واقعیت نزدیکتر است. گرچه مشاهده از روش های پرکاربرد گردآوری داده ها است. بسیار گرانقیمت است و بخصوص وقتی هدف جمع آوری داده های مربوط به مفاهیم ذهنی باشد، تربیت مشاهده گر حرفه ای مشکل است.
