شناخت و درمان اعتیاد به تریاک در گذشته از منظر طب سنتی

تریاک و گیاه خشخاش

تریاک از داروهای موثر و پر مصرف در پزشکی بوده است دانشمندان طب سنتی ایران به کاربردهای درمانی عوارض جانبی اعتیاد به تریاک و روشهای ترک آن آشنا بوده اند مصرف داروی تریاک در غرب به چند صد سال قبل از میلاد برمی گردد و از حدود قرن ۱۶ میلادی به صورت سوء مصرف و معضل اعتیاد مطرح شده است. در ایران نیز استفاده تریاک از چند هزار سال قبل به عنوان ماده دارویی و شفابخش رایج بوده است و از حدود قرن دهم هجری قمری مصرف آن به صورت قهوه‌خانه‌ای و خانه‌ای گسترش پیدا کرده و مورد سوءمصرف قرار گرفته است تریاک از از دیدگاه برخی حکمای طب سنتی ایران دارای کیفیت سرد و خشک در درجه چهارم می باشد.

خواص ضد درد ضد اسهال و ضد سرفه و خواب‌آور و مخدر را برای آن قایل اند مقدار مصرف روزانه تریاک را یک دانگ یعنی حدود هشت دهم گرم توصیه کرده‌اند و اعتقاد دارند مصرف بیش از این مقدار موجب به هلاکت شخص می شود.

مصرف تریاک موجب ایجاد فرح و نشاط و نشئگی در فرد می شود و ترک آن موجب احساس نیاز به آن فرح نشاط کاذب شده، و شخص را وادار به مصرف مجدد آن می‌کنند و در نهایت بدن نسبت به مصرف آن عادت می کند که این همان اعتیاد است

در طب سنتی ایران روش‌های درمانی مختلفی برای ترک اعتیاد به تریاک مطرح است تدریجی به صورت کاهش تدریجی میزان مصرف و روش جایگزین نمودن تریاک با داروهای طبیعی مخدر مفرده شامل بذرالبنج، شوکران، تاتوره، زدوار و... میباشد.

داروهاي طبيعي مخدر تركيبي از قبيل حب الشفا، برشعثا، فلونيا، حب بدل، حب تاتوره و...، همچنين با مسکرات است.

تاریخچه تریاک

در لوح های سومری متعلق به سه یا چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح مطالبی پیرامون گیاه تریاک نوشته شده و آن را گیاه شادی بخش نامیده‌اند در کتاب اوستا و دیگر کتاب مقدس زرتشتیان طبیبان از دارویی به نام هائوم یاهوم که دارویی بوده برای معالجه بیماران استفاده می‌کردند. (البته درباره هوم و گیاهان اصلی آن در مطالب بعدی خواهم نوشت) زرتشت در یک یست ها در دو موضوع اهورامزدا را چنین نیایش می کند:

گئوکرنه توانا و مزدا آفریده را می ستایم و مزرعه گندم سودبخش را و گوگرن نیرومند مزدا آفریده را می ستایم.

ریشه کلمه تریاک در زبان های مختلف:

ريشه ترياك را در مصر قديم به نام هيروگليمي شپن می نامیدند.

به اوستایی گئوکرنه، گئوكرنم (گیاه هزار درمان) ناميده شده است.

در ونديداد نيز به نام گئوكرنه، گئوكرنم، هوم سپيد و درخت همه درمان (درخت یا گیاه زندگی) آمده است و از مشتقّات آن خوراكي به نام انوش (نوشدارو که درباره گیاهان آن نیز در مطالب بعدی خواهم گفت) نام برده شده است.

در زبان پهلوي گوگرن؛ هوم سپيد و کوکنار نامیده می شده است.

به سانسکریتی اهیفنا خاشا

به سریانی میقونی و رومانادشحلا

به یونانی میکون

به عربی تریاک و فرانسه اوپیوم و به پارسی تریاق نامند که نام عمومی کنونی آن به دلیل کثرت استفاده، تریاک میباشد.

كشت خشخاش نخستين بار 3400 سال پيش از ميلاد در جنوب ميانرودان (بین النحرین) صورت گرفت سومري ها آن را گياه لذت مي نامند. هنر كشت خشخاش بعدها به آشوريان و سپس به بابلي ها منتقل شد و از آن جا به مصر راه يافت . در سده ۱۳ پيش از ميلاد دوران طلايي ترياك با كشت گسترده آن در تبس پايتخت مصر آغاز شد ؛ بازرگانان ترياك را از مصر به كارتاژ، يونان و اروپا مي بردند. پس از آن كشت خشخاش در قبرس پيش رفت قابل ملاحظه اي كرد و ترياك كه يكي از مهمترين داروهاي يونان در آن هنگام شمرده مي شد از طريق حمله اسكندر مقدونی به ايران و هند راه يافت (البته کشت خشخاش) ترياك در قرن چهارم ميلادي به چين هم رسيد اما فقط پس از پايان سده هاي ميانه و آغاز سفرهاي دريايي دولتهاي اروپايي بود كه آنان تجارت پرسود ترياك را دريافتند.

در ايران كشت ترياك در دوره سلسله صفويه براي مصرف داخلي در ايران گسترش سرسام آوري داشت كه بعضي از پادشاهان اين سلسله هم تریاک مصرف میکردند ولي با دقت در اشعار شعراي پيش از اين تاريخ گويا ايرانيان پيش از اين دوره هم ترياك خواري داشته اند. «تاورنيه» و «شاردن» كه در زمان صفويه از ايران ديدن كرده اند مينويسند: خوردن ترياك و كوكنار در ايران رايج است. «فرير» طبيب و جراح كمپاني انگليسي هند شرقي كه در سال ۱۰۸۷ ه . ق از ايران ديدن كرده است ، در سفرنامه خود مينويسد: ايرانيها هر وقت بخواهند كيفور شوند ترياك مصرف مي كنند و اضافه مي نمايد : كه معتادان ميتوانند مقدار زيادي از اين ماده مصرف كنند بدون آنكه ناراحتي پيدا نمايند.

معرفی گیاه خشخاش:

گیاهی علفی یکساله بدون پرز با ساقه ای افراشته و توخالی به ارتفاع یک تا دومتر میرسد. این گیاه از خانواده شقایقیان (پاپاوراسه) با دو واریته سیاه که بذر آن سیاه است (گل آن سرخ یا بنفش است) و خشخاش سفید که بذر داخل آن سفید می‌باشد (گل آن سفید یا صورتی است) و ميوه آن درشت كپسول به شكل كوزه سبزرنگ با يك تاج در رأس است. تعداد زيادي (تا 3000) دانه هاي كليوي شكل در داخل كپسول وجود دارد كه پس از رسيدن ميوه از سوراخهاي رأس ميوه به خارج ريخته مي شوند.

بر حسب طرز به دست آوردن و تهيه ترياك از خشخاش به اسامي «صمغ، لبن شيره خشخاش» يا «عصاره و افشره» و يا به طور كلي «ترياك»آمده است که به چند چيز اطلاق ميشود

۱ - ترياكي كه از تيغ زدن كپسولهاي نارس خشخاش سياه به دست مي آيد و دركتب نوشته شده قبل از زمان صفويه، به اسامي صمغ خشخاش، لبن خشخاش و شيره خشخاش ناميده شده است

۲- ترياكي كه از كوبيدن و فشار دادن كپسول و برگ خشخاش سياه و خشك نمودن افشره در آفتاب تهيه ميشده است و قدما اين نوع ترياك را عصاره يا افشره خشخاش سياه » مي ناميده اند. «دياسقوريدوس» گفته اين نوع ترياك را ميغونيون مي نامند

۳- ترياكي كه با تيغ زدن كپسول هاي نارس خشخاش سفيد به دست مي آمده است

در ايران كشت خشخاش سپيد از قرن دهم هجري قمري رواج داشته است

طرز تهيه ترياك

پس از ريختن گلبرگ هاي گل گياه و كاهش رطوبت گرز آن در انتهاي روز سه يا چهار تيغ تقريباً سطحي (خراشها اگر عمقي باشند شيره آن به داخل گرز يا كوزة گياه نفوذ ميكند و بذرهاي گياه نيز آغشته به شيره و مخدر مي شوند. بر روي گرز آن ميزنند و تا صبح روز بعد قبل از طلوع خورشيد صبر ميكنند تا شيره آن از محل خراش هاي تيغ خارج شود ؛ بعد در سردي هوا شيرههاي خارج شده را با دست يا ظرف چيني يا شيشهاي جمع كرده و تا اخراج تتمه شيره صبر ميكنند و مجدداً تتمه خارج شده را جمع آوري مي كنند. اين كار را دو يا سه بار تكرار نموده تا شيره گياه را به طور كامل از محل خراش هاي متعدد ايجاد شده برداشت نمايند. پس از برداشت كامل شيره آن را با دست كاملاً ورز ميدهند تا رطوبت آن به حداقل برسد و بعد به شكل قرص يا فتيله يا قلم هاي پهن بسته بندي و در هنگام نياز استفاده مي كنند

طبيعت گياه:

تمام اطباي پيشين اعتقاد دارند كه طبع ترياك بارد و

يابس (سرد و خشک) است ولي در تعيين درجه، اختلاف نموده اند. برخي مانند «صاحب سديدي» و «شيخ» در درجه چهارم و «صاحب ذخيره خارزمشاهی» و گروهي در درجه سيم گفته اند

«صاحب تحفه» مي گويد:

آنچه از خشخاش سياه اخذ شود در درجه چهارم سرد و خشك باشد و از خشخاش سپيد در آخر درجه سيم سرد و خشک است.

خواص ترياك :

خواص خشخاش و تریاک (معنی تریاک یعنی پادزهر و ضد زهر و چون شیره خشخاش ضد زهر تمام گزنده ها بوده است به صورت عام به اسم تریاک نامیده شده است) را اكثر ملل باستاني مي شناخته اند و مخدر بودن آن پی برده اند «معنی مخدر: آنکه خوابیده دست و پای و سست اندام گرداند و دقیقا متضاد با کلمه مُسکر می باشد»

در ابتدا به نوآوري های حكماي طب سنتي ايران در ارتباط با خواص ترياك، به عنوان دارو در قرون متعدد ميپردازيم

در ۶۲ فقره «پاپيروس هيرست» لوح نوشته هاي چرمي در قديم كه طول آنها گاه به يك تا دو متر يا بيشتر نيز ميرسيده و آن ها را فقره بندي يا شماره بندي مي كرده اند تركيبي از آن را براي درمان ناراحتي مثانه، اصلاح ادرار و در فقره های 19، 39، 111، 144، 194و 255 پاپيروس هيرست، تركيباتي از كپسول، دانه و روغن خشخاش براي ناراحتي شكم، دمل (از دانه)، درد شكم (از روغن) و سردرد وجود دارد.

«رازي » در كتاب «الحاوی في الطب »، مينويسد : «خوز در شوسماهي گويد: ترياك مخدر و مسكن بسيار قوي است؛ همچنين خوز در كتاب حيله البرء گفته ترياك زخمها را خشك مي گرداند و نظر من ( رازي) اين است كه ترياك گوشت زنده را با شدت بيشتري خشك مي گرداند و از قول ابن ماسويه مي نويسد:

كه ترياك معده را دباغي ميكند و اسهال پي در پي را متوقف مي کند و خون را منعقد مي سازد و همچنین به نظر من ( رازي) در مورد گفته اخير، لازم است بررسيهايي انجام پذيرد همچنين نظرات دانشمندان ماقبل را در خصوص اثرات مخدر، ضد اسهال، ضد سرفه ناشي از نزله (ترشحات پشت حلق) و مسكن و خوابآور بودن آن را تأييد مي كند.

ابن سينا در كتاب «قانون» گفته : ترياك؛ مخدر، «يسكن لكل وجع » (تسكين دهنده تمام دردها )، منوم ( خواب آور )، يحبس الاسهال (بندآورنده اسهال) يسكن السعال (تسكين دهنده سرفه ) مي باشد و به نظر وي برخلاف گفته قدما تركيب آن با شير زنان موجب تسكين درد و التهاب چشم ميشود.

«علي هروي» در كتاب «الأبنيه عن الحقايق الأدويه» گفته : تسكين دهنده درد و بي حس كننده عضو دردناك است.

در كتاب «هدایة المتعلمین » تركيباتي از ترياك براي ميگرن، طنين گوش، نزله (ترشحات پشت حلق) مشروط به عدم وجود تنگي نفس، سرفه، اسهال، سرطان

رحم، درد مفاصل، سوختگي، همراه با تخم خشخاش براي خون ریزی و زيادي خون قاعدگي آمده است

«علي انصاري» در «اختيارات بديعي» مي گويد : مخدر و مسكن همه دردها است.

«عمادالدين شيرازي» مي گويد : بيش ترين منفعت ترياك تسكين دردها از سر تا پا، با مصرف خوراكي يا استعمال موضعي آن ميباشد

منفعت ديگر آن تنويم (خواب سبك) است و دليل آن را آرامش ايجاد شده به دنبال مصرف ترياك میدانند. منفعت دیگر جديت و نشاط در كارها ميباشد . همچنين دفع کننده سرفه ميداند. منفعت ديگر آن از بين برنده اغماي

مسكرات (مست كننده ها )، ضد جنون، دفع سردي هواي زمستان، منع سرعت انزال (انزال زودرس)، دافع احتلام، لاغر كننده افراد چاق، حافظ قواي بدن، از بين برنده اسهال ميباشد.

«عقيلي خراساني» در «مخزن الأدويه» مي گويد : ترياك مخدر، خواب آور، مسكن سرفه، رافع اسهال و مسكن دردها ميباشد

(البته بیشتر موارد عنوان شده به دلیل مصرف مقدار دارویی آن است نه مصرف سو استفاده آن)

در كتب مرجع فارماكولوژي و روان پزشكي جديد اثراتی برای اپيوئيدها ذكر شده است.

از پنج كاربرد باليني مطرح شده در طب جديد براي ترياك چهار مورد آن را حكماي طب سنتي ايران ذكر نموده اند و تنها مورد اضافه، «كاربرد اپيوئيدها در ادم حاد» پولمونر مي باشد كه با اثر آرام بخش در اين بيماران به طور غيرمستقيم منجر به كاهش «ادم ريه» مي گردد

مضرات ترياك :

در كتب طب سنتي ايران ضعف بدن، گرفتگي هاي عضلاني، تب، لاغري بدن، كند فهمي و ضعف فكر، ضعف بينايي و كاهش شنواي، ردائت و بدي اخلاق و ضعف مغز و قلب و كبد و معده و يبوست و ضعف قوه باه و ميل به انزوا و گوشه گيري را به عنوان مضرات ترياك بيان نموده اند. در كتب فارماكولوژي و روانپزشكي جديد اختلالات خواب آلودگي، تهوع و استفراغ، يبوست، خارش، خشكي دهان را جزو عوارض جانبي اپيوئيدها نوشته اند.

اعتياد:

از ريشه «عاد» به زبان عربي است كه ترجمه آن به زبان فارسي «خو گرفتن و عادت كردن به كاري يا چيزي» و ترجمه انگليسي آن Addiction می‌باشد.

عادت از ديدگاه طب سنتي، طبيعت ثانويه است.

حكيم «سيد اسماعيل جرجاني» اعتياد را عادت مي داند و در ارتباط با عادت ميگويد:

هرگاه كاري بسيار بار اندك اندك كرده شود يا غذايي بسيار بار اندك اندك خورده شود، آن كار و آن غذا عادت گردد. يا بسیار تنها به سبب عادت كردن چيزي چنان شود كه آن عادت وي را چون مزاج اصلي گردد.

سازمان بهداشت جهاني اعتياد را اين چنين تعريف مي كند:

وابستگي دارویی به طور كلي به سندرومي اطلاق مي شود كه در آن مصرف يك دارو يا يك خانواده دارويي براي فرد اولويت بيشتري نسبت به رفتارهايي كه زماني برايش ارزش بيشتري داشتند پيدا مي كند.

متاسفانه در دید جامعه کنونی و تبلیغاتی که ضد افراد معتاد انجام می پذیرد. باعث گردیده با افراد معتاد همانند افراد مجرم و یک ناهنجاری نابخشودنی همتراز افراد قاچاقچی در امر مواد مخدر برخورد شود. و به دلیل عدم آگاهی خانواده برای پیشگیری و یا درمان اعتیاد با سرکوب و سرزنش های فرد معتاد و حتی طرد کردن آن از محیط امن خانواده باعث وخیم شدن حال و مخفی کاری های شخص معتاد میشود.

علت این هجمه از تبلیغات جهت نهی و بازدارندگی برای مصرف اولیه می باشد. اما معمولا فردی که به سمت مواد افیونی میرود فردی بسیار حساس و شکننده است. فرد احساسی که توان و مدیریت فکری پایینی با وقوع مشکلات روحی و عاطفی خود دارد.

که معمولا با ورود شُک های روحی و ایجاد افسردگی مزمن و نداشتن راهکار خروج از بحران بوجود آمده، به مواد مخدر پناه می برد.

پس فردی که از روی تفریح و یا مشکلات روحی معتاد میشود و یا تشویق دیگران باعث روی آوردنش به مواد مخدر میگردد، فردی ضعیف و با عزت نفس پایین بوده است.

در طب سنتی این افراد با غلبه سودا و مخصوصا سردی قوه رئیسه مغز شناخته میشوند. (البته نحوه رفع و درمان آن با افراد معمولی که دارای غلبه سودا میباشند متفاوت است)

در زمان مصرف مخدر تریاک بصورت موقتی سر و اعضای رئیسه احساس گرمی کرده و حس قدرت و جدیت در رفتار در تصمیم گیری ها ایجاد میگردد. این فرد در زمان نشئگی انگیزه بسیار بالا برای بثمر رسیدن ایده ها و کارهایش در آینده خواهد گرفت.

فرد معتاد به مخدرات مانند تریاک معمولا یبس و دارای غلظت خون می باشد. سیستم گردش خون کم و ضعیف دارند و به دلیل انباشت مواد سوداوی در بافت و بدن خود دچار اسپاسم و گرفتگی عضلات میشود.

برخی داروهای توصیه شده در طب سنتی اگر به صورت صحیح و منظم استفاده گردد به عکس مسائل اشاره شده فوق عمل کرده و به مرور زمان باعث رفع کامل مشکلات جسمی و حتی روحی در ترک اعتیاد می شود.

مكانيسم اعتياد از ديدگاه طب سنتي ايران:

دانشمندان طب سنتي ايران اعتقاد دارند با مصرف ترياك، با توجه به طبيعت سرد و خشك در درجه چهارم آن مزاج بدن را نيز تحت تأثير قرار داده و به سمت سردي تغيير ميدهد

فيزيولوژي پايه اعتيادهاي مختلف مكانيسم هاي مشابهي دارد، با سرد شدن مزاج، مويرگهاي سطحي و منافذ پوستي بسته ميشود و باعث هدايت و تجمع حرارت بدن به سمت باطن بدن ميگردد. در نتيجه حرارت باطن بدن افزايش مي يابد و شخص به طور عارضي (كاذب) احساس گرماي بيش از حد طبيعي ميكند. مغز نيز از اين افزايش حرارت متأثر شده و در نتيجه آن روح نفساني با سرعت بيشتري به تمام بدن انتقال يافته و حالت فرح و نشاط و سرخوشي و نشئگي (Euphoria) و افزايش احساس قدرت در انجام كارها در شخص ايجاد ميگردد. به تدريج با تكرار استعمال ترياك و افزايش حرارت بيش از حد طبيعي ناشي از آن در باطن بدن، سبب ضعف اعضاي سه (مغز، قلب، كبد) شده و با قطع يا كاهش استعمال ترياك، از يك طرف حرارت عارضي ايجاد شده در باطن بدن كاهش مييابد و از طرف ديگر افعال صادر شده از اعضای رئیسه «به دليل ضعف ايجاد شده در آن ها »، دچار اختلال ميشود و استعمال مجدد ترياك، سبب جبران اين ضعف ميگردد. در نتيجه بدن نسبت به مصرف ترياك عادت ميكند و به استعمال آن اعتياد پيدا مي كند. در طب جديد نيز ترياك با مكانيسمهاي گيرنده اي و پپتيدي و يوني دوپامينرژيك در بخش شكمي و ليمبيك مغز و آزاد شدن دوپامين و حس پاداش از آنها سبب ايجاد سرخوشی (Euphoria) در شخص ميگردد.

علايم محروميت ترك اعتياد به ترياك:

دانشمندان طب سنتي ايران اعتقاد دارند ترياك و داروهاي طبيعي كه كيفيت درجه چهارم سرد و خشك دارند، جزء داروهاي سمي طبقه بندي مي شوند.

با مصرف ترياك رطوباتي كه به طور طبيعي در بدن جاري هستند منجمد شده و روان شدن آن ها در بدن كند يا متوقف مي شود و با قطع ناگهاني يا كاهش مصرف ترياك به دليل از بين رفتن عامل انجماد رطوبات در بدن، رطوبات منجمد شده از حالت انجماد خارج شده و مجددا روان مي شوند و در اعضاي مختلف سبب علائم مختلفي ميشوند، از جمله سنگيني در تنفس، اشك ريزش، آبريزش بيني عطسه بسيار، بيخوابي، درد مفاصل و ساير اعضاء، دل پيچه، كاهش اشتهاء، درد كمر و درد پشت، سردرد، سرفه، اسهال و تب و اضطراب در شخص به وجود مي آيد. در بررسي كتب طبي جديد علايم محروميت ترك اعتياد به ترياك و مواد شبه ترياك (مشتقات ترياك) براساس تقسيم بندي (DSM IV) شامل : افزايش ترشح اشك، آبریزش بیني، خميازه، تعريق، ضعف، سيخ شدن موهاي بدن، تهوع، استفراغ، لرزش، پرش ها ي عضلاني و افزايش دفعات تنفس مي باشد.

با مصرف ترياك رطوباتي كه به طور طبيعي در بدن جاري هستند منجمد شده و روان شدن آن ها در بدن كند يا متوقف مي شود و با قطع ناگهاني يا كاهش مصرف ترياك به دليل از بين رفتن عامل انجماد رطوبات در بدن، رطوبات منجمد شده از حالت انجماد خارج شده و مجددا روان مي شوند و در اعضاي مختلف سبب علائم مختلفي ميشوند، از جمله سنگيني در تنفس، اشك ريزش، آبريزش بيني عطسه بسيار، بيخوابي، درد مفاصل و ساير اعضاء، دل پيچه، كاهش اشتهاء، درد كمر و درد پشت، سردرد، سرفه، اسهال و تب و اضطراب در شخص به وجود مي آيد. در بررسي كتب طبي جديد علايم محروميت ترك اعتياد به ترياك و مواد شبه ترياك (مشتقات ترياك) براساس تقسيم بندي (DSM IV)شامل : افزايش ترشح اشك، آبریزش بیني، خميازه، تعريق، ضعف، سيخ شدن موهاي بدن، تهوع، استفراغ، لرزش، پرش ها ي عضلاني و افزايش دفعات تنفس مي باشد.

درمان اعتیاد به تریاک:

اعتياد در طب سنتي ايران يك واژه كلي است و مختص به ترياك نيست. اعتقاد حكماي طب سنتي ايران بر اين است كه اعتياد به يك عمل يا عادت به مصرف یك ماده يا خوب است يا بد. اگر آن عادت خوب است بايد حفظ شود و اگر بد بايد است ترك شود، اما نه دفعتاً و ناگهاني بلكه به تدريج ؛ چرا كه ترك ناگهاني عادت، منجر به ايجاد مرض در شخص مي گردد. چند روش درمان در ترك اعتياد به ترياك وجود دارد:

1. ترك تدريجي

2. جايگزين كردن مواد مخدر ديگر

3. جايگزين كردن مسكرات (خمر يا مست كننده ها)

اعتياد در طب سنتي ايران يك واژه كلي است و مختص به ترياك نيست. اعتقاد حكماي طب سنتي ايران بر اين است كه اعتياد به يك عمل يا عادت به مصرف یك ماده يا خوب است يا بد. اگر آن عادت خوب است بايد حفظ شود و اگر بد بايد است ترك شود، اما نه دفعتاً و ناگهاني بلكه به تدريج ؛ چرا كه ترك ناگهاني عادت، منجر به ايجاد مرض در شخص ميگردد. چند روش درمان در ترك اعتياد به ترياك وجود دارد: 1. ترك تدريجي 2. جايگزين كردن موادمخدر ديگر 3. جايگزين كردن مسكرات (خمر يا مستكننده ها)

1 . ترك تدريجي (كاهش تدريجي ميزان مصرف و كاهش تدريجي تعداد دفعات مصرف): دانشمندان طب سنتي ايران بر اين باور بودند كه عادت، طبيعت ثانويه است و تكرار استفاده از چيزي سبب الفت و انس بدن نسبت به آن مي گردد و جدايي ناگهاني از آن موجب مرض است؛ بنابراين توصيه به ترك تدريجي آن نمودهاند . همچنين طول مدت مصرف ماده مخدر، تعداد دفعات مصرف آن و قدرت و توان شخص در تحمل جدايي از ماده مخدر را در روش ترك تدريجي درنظر داشته اند.

1 . ترك تدريجي (كاهش تدريجي ميزان مصرف و كاهش تدريجي تعداد دفعات مصرف): دانشمندان طب سنتي ايران بر اين باور بودند كه عادت، طبيعت ثانويه است و تكرار استفاده از چيزي سبب الفت و انس بدن نسبت به آنميگردد و جدايي ناگهاني از آن موجب مرض است؛ بنابراين توصيه به ترك تدريجي آن نمودهاند . همچنين طول مدت مصرف ماده مخدر، تعداد دفعات مصرف آن و قدرت و توان شخص در تحمل جدايي از ماده مخدر را در روش ترك تدريجي درنظر داشته اند.رك تدريجي درنظر داشته اند.

2 . جايگزين كردن با مواد مخدر ديگر

مخدرات مفرده مانند: بذرالبنج، جوز ماثل، شوکران به واسطه داشتن كيفيت مشابه كيفيت ترياك مي توانند به عنوان بدل ترياك در ترك اعتياد به آن استفاده شوند.

همچنین از آکونیت عمل آورده شده و گیاه زدوار به عنوان تک دارو استفاده کرد.

داروهاي تركيبي كه در تركيب آنها ترياك به كار رفته است: مثل برشعثا، فلونيا، با توجه به اين كه در تركيب آنها از ترياك استفاده شده است مورد تأييد حكما نيست. داروهاي تركيبي كه در تركيب آن ها از ترياك استفاده نشده است: حب الشفا، حب بدل، حب تاتوره و تركيبات متفاوت ديگر ميباشد

3. جايگزين با مسكرات (خمر يا مست كننده ها): در اين مورد نيز توصيه به جايگزين نمودن آن به صورت تدريجي نموده اند؛ چون كيفيت ماده خمر مست كننده مخالف كيفيت ماده مخدر ميباشد و جايگزين نمودن آن به صورت ناگهاني مثل آن است كه گرسنه را ناگهان طعام بسيار بدهند يا سرمازده را ناگهان با بخار با حرارت قوي درمان كنند.

3. جايگزين با مسكرات (خمر يا مست كننده ها): در اين مورد نيز توصيه به جايگزين نمودن آن به صورت تدريجي نموده اند؛ چون كيفيت ماده خمر مست كننده مخالف كيفيت ماده مخدر ميباشد و جايگزين نمودن آن بهصورت ناگهاني مثل آن است كه گرسنه را ناگهان طعام بسيار بدهند يا سرمازده را ناگهان با بخار با حرارت قوي درمان كنند.

روش هاي استفاده ترياك در شب هاي ماه مبارك رمضان:

به علت به هم ريختن زمان هاي مصرف عادي ترياك، تعدادي از معتادان، بيمار ميشوند و بسياري از آنان كه تحمل علايم سندرم قطع را ندارند روزه خود را افطار می نمایند. براي اينكه شخص معتاد بيمار نشود و بتواند روزه خود را ادامه دهد و از بركات اين دستور الهي محروم نماند راه هاي مختلفي پيشنهاد شده است.

حكماي طب سنتي ايران به معتاد مانند يك بيمار نگاه ميكنند و حتي المقدور تلاش ميكنند كه براي مشكلات او راه حل پزشكي مناسبي ارائه نمايند‌. اگر معتاد از روزه محروم شود به پايه هاي اعتقادي او نيز صدمه وارد مي شود و مشكلات جامعه اضافه ميگردد . حكما به معتادان به ترياك كه سه بار در روز از ترياك استفاده ميكنند توصيه مي كنند قبل از ماه رمضان عادت خود را به دو بار در روز (وقت سحر و وقت افطار) تقليل دهند تا بتوانند روزه خود را كامل نمايند. همچنين توصيه شده است به هر علتي كه در طي روزه دچار علايم سندروم قطع شدند از شياف مقعدي ترياك كه از تركيب ترياك، جند بيدستر و ژل صمغ عربي يا كتيرا تهيه مي شود استفاده كنند تا بتوانند روزه داري را به پايان برسانند.

طبق نظر آنها عوارض جانبي اين دارو در موارد مصرف بيش از اندازه عبارت از اختلال در عملكرد عضله مقعد و خروج مدفوع بدون اراده مي شد با استفاده از جندبيدستر در اين تركيب براي جلوگيري از اين عارضه جانبي ترياك بر روي اسفنكتر مقعد است ولی نمیتواند كاملا جلوي اين عارضه را بگيرد و به همين منظور توصيه شده وقتي با مصرف شياف مقعدي ترياك، مختصر حالت نشاط و «Euphoria» حاصل شد شياف را از طريق نخي كه قبلاً به آن وصل شده است خارج نمايند.

روش ديگر دارويي توصيه شده استفاده از فرمول خوراكي آهسته رهش (Retard Formulation) است. معتادي كه در طي روزه دچار علايم سندرم قطع مي شود در هنگام سحر از قرص هاي آهسته رهش ترياك كه از پوشش و «coating» قرص با تركيب موم حل شده در روغن بادام به دست مي آيد استفاده كند تا در روز، دچار علايم سندرم قطع نشود.

نتيجه

با توجه به آشنايي حكماي طب سنتي ايران با ترياك و كاربردهاي درماني و فايده ها و ضررهاي آن از هزاران سال قبل و بيان بسيار زيبا و بي نظير مكانيسم اعتياد و علايم محروميت ترك اعتياد به آن و همچنين ارائه راهكارهاي درماني مدبرانه آن ها، اميد است داروسازان و محققان در امر درمان اعتياد كه از معضلات بسيار بزرگ زندگي صنعتي عصر حاضر و يكي از مشكلات مهم پزشكي معاصر است، با استفاده از راهكارها و تجارب طب سنتی، جايگزين هاي مناسب و خوبي براي جلوگيري از علايم قطع مصرف در دوران ترك ترياك بيابند.