اگر بخواهیم مهم ترین تحول در طول تاریخ بشر را نام ببریم، قطعا باید انقلاب صنعتی را در اولویت بگذاریم. انقلابی که علاوه بر تغییر در زندگی انسانی، طبیعت را هم متاثر خود قرار داد و بهره وری از آن را به حداکثر ممکن رساند.
همانطور که بر همه روشن است، انقلاب یعنی دگرگونی و تحول، انقلاب صنعتی نیز نه تنها موجب تحول در صنایع، بلکه تحول در تمام ابعاد زندگی بشر را نیز شامل میشود. پس اگر بخواهیم مبدایی برای شکل گیری انسان و جامعه مدرن در نظر بگیریم باید به انقلاب صنعتی بپردازیم.
انقلاب صنعتی شامل تحولات عظیم و گسترده ای در زمینه های علمی و اختراع های جدیدی که به انسان این فرصت را میدهد که با استفاده از دانش و علم مدرن که از طریق تجربه و تحقیق بدست آمده طبیعت و جهان پیرامون خود را تسخیر کند و از این طریق فرصت پیشرفت های گوناگون در زمینه های مختلف حاصل شود. این انقلاب نخست در قرن هجدهم میلادی از انگلستان آغاز و سپس سراسر اروپا را فرا گرفت. ماشین های اختراع شده در این قرن با دخالت کمتر انسان و اغلب با نیروهای طبیعی همانند نیروی آب و بخار کار میکردند و تولید با سرعت و کیفیت بهتری نسبت به قبل انجام می گرفت.
اولین ماشین اختراع شده نوعی چرخ نخ بافی بود که در مدت زمانی کوتاه پارچه با کیفیت تولید می کرد و به چرخ نساجی معروف شد. بعد از آن اولین لوکوموتیو قطار با نیروی حاصل از بخار در انگلستان به سرعت ۴۸ کیلومتر در ساعت به حرکت درآمد. در قرن هجدهم با تولید گسترده آهن، خطوط راه آهن افزایش یافت و در ادامه یعنی قرن نوزدهم با تولید فولاد راه آهن پیشرفت چشم گیری کرد و انتقال بار و سپس حمل و نقل مسافر توسط قطار و خطوط راه آهن سرعت گرفت.
اگر بخواهیم ریشه های انقلاب صنعتی را بررسی کنیم ابتدا باید به قرن چهاردهم بازگردیم، به دوران رنسانس در اروپا که عمیقا باعث تحولات فکری و اجتماعی در اروپای بعد از قرون وسطی شد. واژه رنسانس به معنای حیات و تولد دوباره است که همین دلیل نامگذاری دوره جدید در اروپا شد. هنگامی که کلیسا قدرت را در تمامی اروپا از دست داد و اروپاییان به فکر تغییر زندگی شان افتادند و به نحوی میتوان گفت دوباره متولد شدند.
در این دوره مردمی که از رفتار های کلیسا در قرون وسطی به ستوه آمده بودند به جای نقد عملکرد کلیسا و کشیشان، عملا دست به انکار خدا و وحی زدند. این امر موجب ایجاد یک خلاء در جامعه شد که اروپاییان برای پر کردن این خلاء، توجه خود را به سمت دانش و علوم زمینی جلب کردند. صنعت چاپ نیز به کمک نویسندگان و متفکران با اندیشه های اومانیسی و خدا ناباوری آمد و آنها کتاب های خود را که متن اغلب کتب به انکار معنویات و توجه به رویکرد های دنیوی بود را به راحتی به چاپ می رساندند و کتاب هایشان در میان مردم توزیع می شد.
همچنین درگیری های مذهبی میان کاتولیک ها و پروتستان ها و مهم تر از همه فعالیت های پنهان سازمان های ماسونی و یهودیان باعث کم رنگ شدن اعتقادات مردم به کلیسا شد و در نتیجه توجه به علوم جدید و پیشرفت در میان توده های مردم رواج یافت. البته برخی خدا را به طور کامل منکر نمی شدند و تنها به انکار فاعلیت و نقش خداوند در امور جهان می پرداختند. از خدا به عنوان خدای ساعت ساز یاد می شد. یعنی خداوند جهان را همانند یک ساعت ساخته و دخالتی در کار او ندارد و این خود ساعت است که به فعالیت ادامه می دهد. در آن هنگام، دانشمندان و متفکران در میان مردم جای پیامبران را گرفته بودند و کتاب های دائره المعارف جایگزین کتاب آسمانی شد. دین کنار گذاشته شد و علم مدرن روی کار آمد. بعد از رنسانس، دوره جدیدی شکل گفت که زمینه ساز انقلاب صنعتی شد.
مکانیزاسیون و استفاده از ماشین آلات باعث افزایش چشمگیر تولید کالاها و کاهش هزینه ها شد و منجر به رشد اقتصادی بی سابقه، ایجاد ثروت و فرصت های شغلی جدید شد. اختراعات و نوآوری های جدید در زمینه های مختلف مانند حمل و نقل(قطار و کشتی بخار)، ارتباطات(تلگراف) و تولید، زندگی مردم را متحول کرد. با افزایش تولید و کاهش قیمت کالاها، استانداردهای زندگی برای بسیاری از افراد بهبود یافت. کارخانه ها و صنایع جدید در شهرها متمرکز شدند و باعث مهاجرت گسترده از روستاها به شهرها و توسعه شهرنشینی شدند. انقلاب صنعتی همچنین زمینه را برای پیشرفت های پزشکی و کشف روش های جدید درمان بیماری ها فراهم کرد.
البته در کنار تمام این مزیت ها باید به مضرات آن نیز اشاره کنیم. استفاده از سوخت های فسیلی مانند زغال سنگ برای تامین انرژی کارخانه ها و ماشین آلات، باعث آلودگی هوا و آب شد. کارگران کارخانه ها اغلب در شرایط بسیار سخت، با ساعات کار طولانی و دستمزدهای پایین کار می کردند. افزایش نابرابری اجتماعی و فاصله طبقاتی بین ثروتمندان و فقرا نیز از پیامدهای منفی انقلاب صنعتی میباشد. ازدحام جمعیت در شهرها و آلودگی محیط زیست شیوع بیماری ها و مشکلات بهداشتی را به دنبال دارد. در بسیاری از کارخانه ها از کودکان به عنوان نیروی کار ارزان استفاده می شد و این امر منجر به آسیب های جسمی و روحی آنها می شد. استخراج منابع طبیعی و ساخت و سازهای صنعتی، باعث تخریب محیط زیست و از بین رفتن زیستگاه ها شد.
با گسترش انقلاب صنعتی در سایر کشورهای اروپایی، کالاهای انگلیسی فروش نمی رفت و رکود و بیکاری سراسر انگلستان را فرا گرفته بود. کارفرمایان از استخدام کارگران مرد امتناع می ورزیدند و اغلب، زنان وکودکان را به دلیل دستمزد کمتر استخدام می کردند. انقلاب صنعتی که آمده بود وضع زندگی را بهبود بخشد حالا خود باعث بدتر شدن اوضاع شده بود.
شرایط نامساعد زندگی و زباله های حاصل از کارخانه های صنعتی، محیطی آلوده را شکل می داد که موجب شیوع بیماری های مختلف مانند وبا شدکه تنها در سال۱۸۴۸ موجب مرگ ۸۰ هزار انگلیسی شد. این شرایط موجب پدید آمدن جنبش های مختلف کارگران شد و اغلب مردم خواهان تغییر قانون انتخابات و افزایش تعداد رای دهندگان بودند، اما به دلایل مختلف مانند سازش کارگران با کارفرمایانشان تعداد محدودی از این خواسته ها تحقق یافت.
برخی انقلاب صنعتی را مادر سایر انقلاب ها می دانند زیرا موجب بروز اختلاف اجتماعی و طبقاتی شد که همین زمینه ساز جنبش ها و انقلاب های دیگری مانند جنبش کارگران، جنبش های فمینیستی و… شد. گرچه که به ظاهر این انقلاب موجب پیشرفت شد، اما منفعت و سود حاصل از این انقلاب تنها به جیب اشراف، سرمایه داران و ماسونها میرفت و در باطن، موجب بی عدالتی در مستعمرات و حتی خود اروپا، تبعیض های جنسیتی، ۳ قرن برده داری و اشغال جوامع ضعیف منجر شد.
با این انقلاب یک دوره پیچیده و چند وجهی آغاز شد که پیامدهای آن با گذشت قرن ها همچنان بر زندگی جوامع بشری تاثیر میگذارد. باوجود پیامدهای منفی، این دوره زمانی نقطه عطفی در تاریخ بشر محسوب میشود که زمینه ساز پیشرفت های بزرگ در زمینه های مختلف شد.
