وام یکی از ابزارهای دنیای اقتصاد برای ایجاد آسایش در زندگی مردم تلقی میشه. یعنی در واقع قرار بوده اینجوری باشه. تا حالا رفتین از جایی وام بگیرین؟ احتمالاً تجربه شما عکس این موضوع بوده و بیشتر سلب آسایش شده! سال‌هاست بانکها دیگه میلی به پرداخت تسهیلات خُرد و وام‌های کوچیک اقبالی نشون نمی دن و پولهارو گذاشتن توی یه صندوق بزرگ و درش رو به روی مردم بستن، البته عمده مردم! شبکه بانکی برای سرمایه گذاری در پروژه های کلان و سودآور در حوزه های مختلف همیشه حاضره! نه اینکه فکر کنین منظورم سرمایه گذاری توی صنعت و سرمایه گذاری در حوزه نفت و صنایع استراتژیک و زیرساختی باشه! امروز به قول یکی از دوستان عزیزِ جان، بازار اقتصاد ملک‌بنیان خیــــلی داغ‌تر از اقتصاد دانش‌بنیان‌ه و بانکها هم حسابی حواسشون بوده از این قافله هم عقب نمونن!
اگر هم احیاناً خبری از وام برای گردوندن چرخ تولید باشه، احتمالاً نگاه شبکه بانکی این باشه که به جای پرداخت وامِ خُردِ کوچولو، تسهیلات کلان درست حسابی به چند بنگاه حقوقی (انشاءالله) و برخی اشخاص حقیقی خاص! بده! بالاخره کی حوصله پرداخت تسهیلات به صورت کوچیک به چند هزار یا چند میلیون نفر رو داره! در این بین، برخی بانکها نیز به این فکر افتادن که حتی برای پرداخت ۳ میلیون تومان وام که چند ماه بعد شاید بتونن بپردازن، علی الحساب ۳ میلیون تومان از مشتری اخذ کنن و عمدتاً در حسابی بدون سود استفاده کنن تا شاید بعدا که اعتبار جدید ابلاغ شد، ۳ میلیون به مشتری وام بدن (1)! عجب!
از نظام بانکی که خبری نشد و به امیدی بهش نبود ولی توی چند سال اخیر با هدف تسهیل فرایند دریافت وام بخصوص خُرد و اجتناب از فرآیندهای دست و پاگیر اعتبارسنجی متقاضیان در سیستم وام‌دهی سنتی، نیاز به صنعت لندتک توی ایران به شدت حس شد و کسب و کارهای خوبی هم در این حوزه شکل گرفتن. لندتک از دو واژه Lend به معنای قرض دادن و Technology به معنای فناوری تشکیل شده. واقعیت اینه که سالهای نه چندان دور که هنوز هوای هم دیگه رو داشتیم، افراد بیشتر مشکلات خودشون رو توی بخش کوچکی از جامعه مثل خانواده حل میکردن. مثلاً صندوق‌های قرض‌الحسنه خانوادگی تشکیل میدادن و مشکل حل میشد. در این حالت خانواده ضامن دریافت وام بود و مشکلی پیش نمیومد. ولی در سطح کلان اگر بخوایم صحبت کنیم، دریافت تضامین یکی از چالش‌های اصلی دریافت وام هست که تقریباً پیچیده ترین بخش کار همینجاست.
متقاضیان دریافت تسهیلات در این حالت لازم هست که این اطمینان رو برای وام دهنده ایجاد کنن که از اعتبار کافی برای دریافت وام برخوردار هستن و برای اینکار باید ضامن، فیش حقوقی، گواهی کسر اقساط، سند ملک، سند ماشین و اینجور موارد رو ارائه بدن و در گرو بانک بذارن! تازه بانکها بعضی وقتا با یکی هم کوتاه نمیان و برای اطمینان چند نوع ضمانت دریافت میکنن که حسابی خیالشون راحت باشه اگه ندادی حالت رو بگیرن.
اما صنعت لندتک توی ایران امکان این رو داره که این مشکل رو با استفاده از فناوری و بهره‌گیری از امکانات هوش مصنوعی، پردازش تصویر، کلان داده‌ها، فناوری بلاکچین و یادگیری ماشین و اطلاعات اعتباری فرد حل کنه. در این صورت امکان این فراهم شده که دریافت تسهیلات بسیار آسان‌تر، امن‌تر و در کمترین زمان ممکن انجام بشه. یکی از مواردی که خیلی میتونه در این مسیر کمک کنه دسترسی به اطلاعات و امکان اعتبارسنجی و ارائه رتبه اعتباری هست که چند سالی میشه با حمایت وزارت امور اقتصادی و دارایی، نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و مشارکت کلیه بانک های کشور و برخی از شرکت های بزرگ بیمه و لیزینگ دریافت چنین گزارش‌هایی امکان‌پذیر شده.
از جمله مزیت‌های لندتک میتونیم به موارد زیر اشاره کنیم (2):
در این سال‌ها، شرکت‌های مختلفی اعم از لندو (ایران‌رنتر قدیم)، دیجی‌پی، قسطا و دارا در این حوزه وام‌دهی و اعطای اعتبار وارد گود شدن و اتفاقاً بد هم عمل نکردن. در این مقطع زمانی که مردم با مشکلات عدیده اقتصادی و تورم بالا دست و پنجه نرم میکنن به نظر میرسه که رشد هر چه بیشتر لندتک در زمانی که شکل گیری و گسترش صندوق های قرض الحسنه منطقاً به دلیل تورم بالا امکان‌پذیر نیست، میتونه مرهم خوبی باشه. البته ارائه وام در تقریباً تمام این موارد منوط به ارائه تضامین در قالب چک یا سفته بوده. به همین دلیل بخشی از این کسب و کارها برای سهولت کار به سمت ارائه خدمات به سازمان‌ها و شرکت‌ها رفته و تضامین رو بجای دریافت از تک تک افراد، از خود سازمان یا شرکت دریافت می‌کنند. دارا و فروشگاه زنجیره‌ای رفاه در این زمینه فعال بودن و برای کارت خرید رفاه برای مثال این امکان رو برای کارکنان سازمان‌ها فراهم کرده تا بتونن مراکز طرف قرارداد و شعب رفاه خرید کنن. اپلیکیشن فون‌پی هم در کنار دیگر اپلیکیشن‌های پرداخت اسفند 99 بود که اعلام کرد (2) در همکاری فروشگاه زنجیره‌ای رفاه، قصد ورود به فضای اعتباردهی رو داره و با این اوصاف به نظر سال 1400 رو شاید بتونیم سال ورود اپلیکیشن‌های پرداخت به حوزه وام‌دهی و اعتباردهی بنامیم.
اپلیکیشن ایوا هم در سال 99 بود که از نشان بانک به عنوان اولین شعبه دیجیتال بانک ملی ایران رونمایی کرد که مربوط به کاربرانی میشد که سهام عدالت دارن و سهام‌شون هم در بانک ملی ایران بود. در این حالت میتونستن سهام عدالت خودشون رو وثیقه قرار بدن و به کمک اون تا سقف 10 میلیون تومان وام به صورت کارت اعتباری دریافت کنن.
یکی از چالش‌های سر راه ورود لندتک ها به حوزه وام دهی و ایفای نقش سوپرمن تا قبل از سال 1385 عدم امکان دسترسی به اطلاعات بود که البته این موضوع به صورت عملیاتی تا همین یکی دو سال اخیر امکان‌پذیر نبود. ولی این اطلاعات شامل چه چیزهایی میشن؟ اطلاعات کامل هویتی مشتری از شبکه بانکی، براساس تاریخ آخرین به روزرسانی اطلاعات هر بانک، تشریح کامل روند بازپرداخت کلیه تسهیلات دریافتی توسط مشتری در نظام بانکی کشور به تفکیک هر قرارداد، ترسیم وضعیت تعهدات آتی مشتری، اخذ گزارش کامل وضعیت ضامن بودن مشتری در قراردادهای مختلف، ارائه گزارش تعداد استعلام رتبه اعتباری مشتری توسط تمامی بانک ها، ارائه گزارش وام ها و تسهیلاتی که از شبکه بانکی و موسسات اعتباری دریافت شده، بدهی های مالیاتی، بدهی ها به اداره گمرکات، بدهی به صندوق دانشجویی و اطلاعات مرتبط با قوه قضائیه از جمله مواردی هستن که میشه گفت تقریباً طی یکی دو سال اخیر در دسترس قرار گرفتن.
دریافت این اطلاعات از طریق شرکت مشاوره رتبه‌بندی اعتباری ایران و صرفاً از طریق کد ملی و شماره موبایل به نام مشتری بعد از احراز هویت امکان‌پذیر هست (3).
امینی مدیرعامل دیجی‌پی توی چهاردهمین رویداد فیناپ (4) بود که با اشاره به هفت خان رستم در فضای لندتک ایران، به اهمیت دسترسی به این اطلاعات و امکان اعطای امتیاز اعتباری به افراد اشاره کرد و گفت:
بیش از هر چیز باید برای هر مشتری یک امتیاز اعتباری داشته باشیم، امتیازی که هم مشتری یاد بگیرد چه طور آن را بسازد و هم در کل نظام بانکی کشور فراگیر، یکپارچه و مورد قبول باشد. امتیاز اعتباری، امروز یک معیار جاافتاده و مرسوم در دنیاست. در این معیار افراد را با نگاه به اقدامات، رفتارها و سوابق مالی‌شان (به‌عنوان‌مثال پرداخت قروض و روشهایی که مشتری به کمک آن‌ها اعتبار خود را اثبات می‌کند)، می‌سنجند و به هر مشتری یک رتبه اعتباری اختصاص می‌دهند. در گام بعدی باید به لندتک‌ها بیش از بیش توجه کنیم و نقشی را که لندتک در ایجاد اکوسیستم تجارت ایران ایفا می‌کند، جدی بگیریم.
هفت خان رستمی که هومن بهش اشاره کرد یکیش رو توی بخش اول بهش پرداختم. بالاخره بانک سخته واسش بجای اینکه به یه نفر 3000 میلیارد بده، بیاد به 3 میلیون نفر 1 میلیون بده دیگه! متوجه هستین چی میگم؟ خسته هستن و حال ندارن! همین. یکی دیگه همین موضوع احراز هویت و دسترسی به اطلاعات و امتیاز اعتباری بود. سومی یه مفهومی به عنوان احراز حقیقیت بود که پیشنهاد میکنم برین مقاله اصلی رو بخونین و چهارمی رو هم در ادامه باهم بررسی میکنیم.
احتمالاً همه با تضامینی که به صورت مرسوم بانکها برای ارائه وام دریافت میکنن آشنایی دارین که البته برخی از اون‌ها در بخش ابتدایی این نوشتار اشاره شد. ولی واقعاً چجوری میشه تضمین کرد که یه نفر وام دریافتی خودش رو پس میده؟ همونطور که گفتم، برای اینکه شرایط ارائه وام فراهم بشه، در وهله اول باید اطلاعات کافی از فرد بدون ایجاد دردسر و در قالب یه تجربه کاربری مطلوب دریافت بشه. تا اینجا شما در واقع دید خوبی از تاریخچه تعاملات مشتری با نظام بانکی و دیگر مؤسسات و سازمان‌ها پیدا کردین. قاعدتاً اگه فرد متقاضی، سابقه خوبی نداشته باشه، ریسک وام هم افزایش پیدا میکنه.
یه نکته خیلی مهم اینجا وجود داره که خالی از لطف نیست بهش اشاره بشه. متقاضی تسهیلات خرد عمدتاً چه کسانی هستن؟ سابقه نشون داده که مخاطب این نوع وام‌ها عموماً اقشار متوسط و رو به پایین مردم و یا کارکنان دولتی و بازنشستگان هستن که که ریسک‌پذیری پایینی دارن و با استناد به سوابق (5 و 6)، همواره نرخ نکول کمتری هم دارن. اگه یه جایی مثلاً توی همین مناظرات انتخابات ۱۴۰۰ میشنوین که معوقات بانکی مثلاً فلان هزار میلیارد تومان هست، این در واقع مربوط به تسهیلات کلان میشه و اون افراد خالص نه وام خرد!!
از طرفی، نیاز به دریافت وام در این قشر به صورت مقطعی نیست و در مقاطع مختلف ممکن هست به دریافت وام نیاز داشته باشن و در صورتی که لندتک‌ها امکان رتبه‌بندی و افزایش سقف وام‌دهی و یا جریمه و توقف وام‌دهی برای افراد بد حساب رو فراهم کنند، احتمالاً در مواجهه با این قشر با کمترین چالش مواجه خواهند شد.
با این وجود در دنیا در کنار دسترسی به اطلاعات اعتباری فرد، به نوعی روشهایی هم برای دریافت این تضامین در نظر گرفته شده که در ایران هم طی یکی دو سال آینده میتونیم احتمالاً شاهد استفاده از برخی از این روش‌ها باشیم. از جمله روشهایی که توی سالهای اخیر شاهدش بودیم و به نتیجه همچین دندون گیری هم نرسید وام با سهام عدالت و دریافت وام با ضمانت طلا از بانک کارگشایی با حمایت بانک ملی و همچنین کارت اعتباری با ارزش سهام عدالت در دو بانک ملی و تجارت بود (7، 8 و 9).
با همه این اوصاف و روش‌ها، جذاب‌ترین اتفاقی که در صنعت پرداخت وام خرد برای رفع چالش تضامین در ایران میتونم در ادامه مسیر متصور باشم، وام با تضمین پرداخت از طریق اپراتور هست.
صورتحساب حامل (یا صورتحساب مستقیم اپراتور) یک روش پرداخت تلفن همراه هست که به مشتریان اجازه میده با اضافه کردن هزینه خرید مستقیم به صورتحساب تلفن همراه تجربه جدیدی داشته باشن. قبل از اینکه جدی‌تر وارد این بحث بشیم، بد نیست به این آگهی روی یکی از وب سایت‌های فروش سیم کارت رند توجه کنیم که درسته خیلی با چیزی که دنبالش هستیم فاصله داریم ولی یه جورایی مخلص کلــــوم رو به قول حشمت فردوس میرسونه!
شرایط اعطای وام روی سیم کارت 0912!!!
با راه اندازی این سیستم وام دهی شما میتوانید تا 90% ارزش واقعی خط 0912 خود تسهیلات بلند مدت (4 الی 12 ماهه ) بدون نیاز به ضامن و چک و سفته و با خیال راحت دریافت کنید.
واقعیت اینه که این سیم کارت‌ها که طبق آمار رسمی تا سال 98 بالغ بر 15 میلیون سیم کارت فعال دائمی در شبکه وجود داشت، میتونه ابزار خوبی برای دریافت تضامین پرداخت وام خرد باشه! چطور؟ اول اینکه یه سر به همین سایت‌های خرید و فروش سیم کارت دائمی بزنین! حالا بجز این جدیدها، سیم کارت کمتر از 2 میلیون دیدین، خریدارم. از طرفی احتمالاً همه ما تجربه قطع شدن و یه طرفه شدن خط رو به دلیل پرداخت نکردن به موقع صورتحساب تلفن همراه داشتیم! خب چی بهتر از این؟ فرض کنین که شما برای خرید از یه فروشگاه زنجیره‌ای مراجعه میکنین و بجای طی کردن یه فرآیند طاقت فرسا و کلی ضمانت و پر کردن فرم، راحت تو یکی از همین اپلیکیشن‌های پرداخت ثبت نام میکنی، اعتبارسنجی میشی و اقساط خرید که در واقع در قالب یه وام خرد کم بهره کوتاه مدت در اختیارت قرار گرفته رو همزمان با پرداخت قبض موبایل طی چند ماه پرداخت میکنی! دورنمای جالبی میتونه باشه و شاید حتی امسال بتونیم شاهدش باشیم. هرچند با توجه به اینکه این فضا صرفاْ برای شرکت همراه اول فراهم خواهد بود، باید ببینیم امکان دسترسی به چنین خدمتی رو برای دیگر اپلیکیشن‌های فعال توی این حوزه فراهم میکنن یا نه. ان شاءلله!
البته این روش هم محقق نشه، به نظر با بیشتر جا افتادن بانکداری باز و همکاری بیشتر بانک ها و البته ابتکار و نوآوری و تلاش بیشتر شرکت‌های فعال در حوزه لندتک فضای کشور در حال آماده شدن برای چنین راهکارهایی هست. طی همین یکی دو هفته اخیر یه خبر خوب در صنعت احتمالاً به گوش شما هم رسیده و اون امکان دریافت وام از پلتفورم لندو از بانک آینده بدون نیاز به مراجعه حضوری و تضامین مرسوم بود که من هم با امیر حق رنجبر عزیز فارغ از چگونگی رخ دادن و نحوه اجرای این طرح تا حدودی هم نظرم و فکر میکنم در صورت اجرای مطلوب و کاهش چالش‌های موجود به ویژه مراجعه حضوری، میتونه نقطه عطفی برای نظام اعتباردهی کشور عزیزمون باشه.
در حالتی که الگوی کلاسیک بانکداری در کشور ما متمرکز روی جمع‌آوری منابع خرد و پرداخت تسهیلات کلان هست و بانکها به‌طور کلی علاقه کمتری به پرداخت تسهیلات خرد دارن و با وجود چالش‌ها، غول‌ها و هفت خان‌هایی که در این نوشتار سعی شد به صورت مختصر بهش بپردازیم، حضور جدی‌تر لندتک‌ها میتونه منجر به رخداد اتفاقات بهتر در این حوزه بشه. موضوعی که در این شرایط اقتصادی با ایجاد راهکارهای پایدار مبتنی بر فناوری‌های مالی از طریق برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های فعال در صنعت پرداخت، بهبود و افزایش قدرت خرید و ایجاد رضایت اقتصادی برای خانواده‌های ایرانی رو میتونه به دنبال خودش داشته باشه.
به نظر شما چه آینده‌ای در انتظار صنعت پرداخت و برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های فعال در حوزه لندتک هست؟
(1) بورس پرس: شروط عجیب پرداخت وام خُرد و ابداع روش‌های جدید اخذ ضمانت
(2) زومیت: اپلیکیشن فروشگاه زنجیره ای رفاه در همکاری با فون پی
(3) راه پرداخت: نیاز مبرم به صنعت لندتک در ایران
(4) راه پرداخت: شرکت مشاوره رتبه‌بندی اعتباری ایران
(5) راه پرداخت: هفت خان سخت لندتکی
(6) ایرنا: معوقات بانک قرض‌الحسنه ایران، کمتر از یک درصد است
(7) مسیر اقتصاد: بانک‌های قرض‌الحسنه و وام‌های خرد کمترین میزان معوقات را دارند
(8) تحلیل بازار: پرداخت وام خرید کالا به سهامداران عدالت با سر رسید ۳ ساله
(9) وام چی: وام با ضمانت طلا را از بانک کارگشایی با حمایت بانک ملی بگیرید
(10) وام چی: کارت اعتباری با سهام عدالت
