مهرداد نهاوندچی
کارشناسی ارشد مدیریت محیط زیست
کوهستان با تمامی صلابت ظاهری و با وجود تامین خدمات و ارزش های فراوان محیط زیستی منطقه ای فوق العاده مهم برای دشتها (به ویژه برای نواحی خشک و نیمه خشک چون ایران)، هیچگاه با چنین شدتی رو به تباهی نبوده است. نتیجه این روند منجر به فقر اهالی کوهستانها، تباهی تنوع زیستی و فرهنگی هم در نواحی منزوی کوه و هم در دشتها (آبادی) است که کوهستانها آنها را پشتیبانی میکنند. تخریب مراتع، زیستگاه حیات وحش، فرسایش، خزش، رانس، لغزش اراضی و خاک، ریزش مواد: سنگ و یخ و برف ... یا سیل و رسوب گیری همه از عواقب بی توجه بودن به ماهیت خاص کوهستان و نیازهای برنامه ریزی محیط زیستی است که میطلبد اما وجود ندارد. قبلا نواحی بکر و منزوی پناهگاه بخش مهمی از فضا و حیات و فرهنگ بومی کوه بود ولی امروزه اکثر این نواحی یا با پیست های اسکی-جاده و هتل و یا مزارع و مراتع مصنوعی محاصره و یا اشغال شده اند.
یونسکو و سازمان جهانی توریسم کوه را زیبا و کوهستان را محلی با فرصتهای خاص بهرهوری گردشگری، ورزشی، تفریحی و فرهنگی و فعالیتهای تحقیقی میداند. توریسم از مهمترین صنایع در حال رشد در جوامع مختلف (و زیارت در نزد برخی فرهنگها) هم اشتغالزا و درآمدزا است و هم میتواند با لحاظ ابعاد حفاظتی با حفاظت، آبخیزداری و دیگر بهره بره وری های مستقیما غیر وابسته به تولید از بستر منابع و محیط همراه گردد. البته ابعاد و عوارض سوء گردشگری را نباید فراموش نمود که آفت اصلی کوهها خواهد بود، مگر ابعاد برنامه ریزی و توسعه با مشارکت و به نفع اهالی محلی بوده و پایداری توسعه در کوهستان سر لوحه برنامه ریزیها باشد، نه حداکثر بهرهبرداری و درآمدزایی (ملی و شخصی) و یا حتی اشتغال حداکثر به قیمت تخریب و آلوده سازی محیط زیست منشاء و مادری کوهستان.
کهن شهر همدان، از دیرباز به عنوان یک شهر کوهستانی شناخته شده است و کوههای آن، پیشینه تاریخی مفصلی در موضوعات فرهنگی، هنری، باستانی، تاریخی، اقتصادی، ورزشی و گردشگری داشته اند. کوههای همدان خدمات اکولوژیکی همچون تامین ذخایر عظیم آب و تلطیف هوا، نقش مهمی برای شهر همدان دارند و حفظ آنها به عنوان نعمت های الهی، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. اما کمی پیشتر، خبری دلمان را لرزاند و آن هم طرحی به نام"جاده سلامت" بود که اجرایی شدن آن تبری است برآخرین رگه های طبیعت و حیات وحش دامنه الوند شمالی! جاده ای بر قلب و جان این کوه با شکوه. گفته شده مشخصات و نقشه پیشنهادی این طرح نیز تهیه شده که شامل دو بخش بوده دربخش اول جاده از میانه جاده گنجنامه کوه ها را می شکافد تا به مجموعه اقامتی دهکده گنجنامه برسد! در بخش دوم این طرح قراراست جاده ای به عرض 8 مترازدامنه گنجنامه تامیدان میشان با درخت کاری و آسفالت کشیده شود! حال باید پرسید این طرح مطالعه زیست محیطی دارد؟ آیا ساکنان آینده همدان مارا برای تخریب طبیعت شکننده الوند می بخشند؟
از نظر اکولوژیکی، جابه جایی حتی یک سنگ میتواند اثرات مخربی بر پیکر یک کوه داشته باشد. حال کوهی را که با تله کابین، احداث دهکده، سورتمه و ... آزرده ایم و از ظرفیت بردش بیش از حد توانش استفاده کرده ایم چرا باید بشکافیم؟ گفته شده است که مجموعه تله کابین زیان ده است و قصد تعطیلی آن نیز وجود دارد، چون حتی اصل سرمایه گذاریش نیز برنگشته است! به عنوان یک محیط زیستی، با گردشگری کوهستانی و گردشگری زمستانی به شدت موافقم، اما به نظر میرسد ما برای توسعه کوهستان های کهن شهرمان، معیارهای محیط زیستی را رعایت نکرده ایم و اگر این ناشی از ناآگاهی بوده است؛ اکنون به هیچ دلیلی، نبایستی اثرات جبران ناپذیری بر کوههای این دیار -میراث با ارزش مان برای آیندگان- بگذاریم.
در پی مطرح شدن طرح کشیدن جاده سلامت در دامنه الوند در کمیسیون گردشگری شورای شهر همدان و راه افتادن موجی از انتقادات و حتی بعضا تهدید به عدم برگزاری جلسات این کمیسیون با حضور خبرنگاران، حال رئیس این کمیسیون در یادداشتی به انتقادات پاسخ داده و از رسانه های خواسته است منفی گزارش نکنند!
قراباغی در این یادداشت آورده است: ️طرح مسیر برگشت جاده گنجنامه در زمان آقای خرم، استاندار وقت همدان مطرح بود، اما با توجه به هزینه بالای آن و عدم توجیه اقتصادی به‌منظور دریافت ردیف ملی، تا به این لحظه در حد حرف باقی مانده است؛ از این‌رو کمیسیون گردشگری شورا ضمن بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌ها و طرح مساله، نسبت به بررسی ابعاد این طرح اقدام کرده است. در این زمینه عده‌ای از کارشناسان خواستار طراحی مسیر برگشت بوده‌اند که با توجه به عدم توجیه اقتصادی آن، امکان اجرای طرح ذکر شده، مقدور نیست؛ از این‌رو در کمیسیون مذکور، ضمن بررسی اجمالی طرح، از حداقل‌ها برای حصول یک نتیجه عملی اقدام شد. در خصوص پیشنهاد مدیرکل جدیدالورود محیط زیست استان همدان که سخنان وی در فضای رسانه‌ای نیز منعکس شد، توصیه می‌کنم ایشان در بیان احساسی مطالب خود با منتخبان مردم در پارلمان شهری دقت نظر بیشتری داشته باشند، زیرا با انعکاس آن در رسانه‌ها موجب ایجاد شائبه می‌شوند. ️وقتی طرحی به صورت بیان مسأله، مطرح میشود و هنوز در حال بررسی مقدماتی بوده و مصوبه‌ای برای آن صادر نشده است؛ آیا برای این موضوع باید از مجموعه محیط زیست استعلام گرفت؟! انتظار می‌رود اصحاب محترم رسانه نیز مطالب مطرح شده در جلسه‌ها را صادقانه منعکس کنند و فقط زوایای منفی را گزارش ندهند.
پس از رویداد رخ داده، کمیسیون گردشگری شورای شهر همدان که هر هفته یک بار در شورای شهر همدان تشکیل و به بررسی طرح های حوزه سرمایه گذاری وگردشگری می پردازد، پس ازانتقادهای بسیار به ارائه طرح "جاده سلامت" در آن از سوی خبرنگاران و فعالان محیط زیستی تصمیم گرفته است پشت درهای بسته و بدون حضور خبرنگاران این طرح ها را بررسی کند.
چندی بعد از این ماجرا، جمعی از کوهنوردان باسابقه همدانی با حضور در صحن شورای شهر دغدغه های خود را در خصوص لزوم حفظ زیست بوم الوند با اعضا مطرح کردند,مهم ترین مباحث اشاره شده در این دیدار این موارد بود: 1- زیبایی الوند به طبیعی بودن آن است نه دست کاری آن 2-کشیدن جاده اسفالت تا میدان میشان موجب آسیب غیر قابل جبران به الوند خواهد شد 3- با ساخت و سازها در میدان میشان هر روز این طبیعت بیشتر مورد دست کاری قرار می گیرد 4-توسعه جاده کشی در کوهستان برای خودروسواران باعث می شود جامعه محلی که خدمات حمل نقل با احشام را انجام می دهند ضربه بخورند. اعضای شورای شهر نیز با اشاره به اینکه دغدغه های کوهنوردان منعکس خواهد شد از عقب ننشستن برای حفظ طبیعت سخن گفتند! گفته می شود در این جلسه سخنی از تایید یا تکذیب و یا لغو طرح جاده سلامت به میان برده نشده است.
با توجه به مقر کوهپایهای، اکثر مراکز تجمع و استقرار، ارزش روز افزون حفاظت از آبخیزها، منابع گیاهی (داروئی، مرتعی ییلاقی لازم طی تابستان و فراوانی میراث ژنتیک) و تنوع زیستی، نقش تلطیف هوا، گردشگری و اهمیت این نواحی در تامین آب شیرین برای مراکز تجمع واقع در دشتهای خشک و کویری روز به روز روشنتر میشود.
این نیاز البته به این معنا نیست که بالا دست باید عنوان یک نوع صحنه سازی و به صورت یک موزه فقط حفاظت شود و اهالی آن فقط سیاه لشگر و محیط بان باشند. اما با وجود روند حاضر از هم اکنون واضح است که ایجاد نوعی توازن میان ضرورت حفاظت از این نواحی آسیب پذیر ولی منشاء منابع و با اهمیت استمرار تولید دام و زراعت دیم، باغبانی و انواع دیگر فعالیتهای بهرهبرداری اقتصادی به شدت بیشتری مطرح و حل و فصل صحیح آن ضرورت بیشتری خواهد داشت و در کل بهره‌مندی باید به گونه‌ای صورت پذیرد که طبیعت موجود به عنوان ذخیره‌گاهی برای جامعه درحال و آینده حفظ شود.
