مهرداد نهاوندچی
کارشناسی ارشد مدیریت محیط زیست
همدان از دیرباز شهری بوده است که معروف به آب و هوای خوش بوده است. با مطالعه تاریخ این موضوع کاملا محرز است. البته حتی اگر نگاهی به چند سال پیش نیز بیندازیم، این موضوع مشهود است. شاخص همدان همواره برای شهروندان و گردشگران آب و هوای لطیف آن بوده است. اما در سالهای اخیر، تعداد روزهای آلوده به خصوص در فصل سرد افزایش پیدا کرده اند، به طوری که در سال جاری روزهای ناسالم متعددی را داشته ایم. با شروع فصل سرد سال جاری شاخص کیفیت همدان، اعداد نگران کننده ای را نشان دادند که موجب تشکیل دو کمیته اضطرار آلودگی هوا نیز گردید. هوای همدان البته برخلاف شهرهای صنعتی، معمولا در فصل زمستان روزهایی آلوده را سپری میکند و برخلاف اهواز، اصفهان و تهران و برخی شهرهای دیگر که در فصول گرم هم روزهای آلوده دارند، چنین نیست. نوع آلودگی هوای همدان بیشتر از نوع ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون است که جزء آلاینده‌های خطرناکی است که روی سیستم دفاعی بدن و دستگاه تنفسی بسیار تأثیرگذار هستند.
شاید این سوال به وجود بیاید که دلایل آلودگی هوای همدان چیست؟ و چرا شهری غیر صنعتی با وسعت همدان این چنین روزهای آلوده ای را تجربه کند؟ چگونه همدان گوی سبقت را از شهرهای همچون اهواز و تهران نیز ربود و در روزهایی به صدر جدول آلوده ترین شهرهای ایران رسید؟ برای پاسخ به این سوالات، بایستی به مولفه های متعددی بپردازیم. شکل هندسی شهر، تراکم بالای شهر، وارونگی هوا (اینورژن)[1]، کیفیت بنزین و گازوئیل اتوبوس ها و تردد موتورسیکلتها را میتوانیم، نام ببریم.
در نگاهی عمیق تر، تخریب مراتع، باغات و حتی کوهستان های اطراف شهر و گستره محدوده شهر (به خصوص در دو دهه اخیر) را نیز، میتوان از مقصران این معضل دانست. تخریب باغات شهر همدان موجب کاهش تاب آوری اکولوژیکی شده که میتوان به عنوان گواه این کاهش تاب آوری، سیل مهیب ابتدای سال را نام ببریم.
اما اینکه چه راهکارهایی میتواند راهگشای این مسئله باشد، نیاز به کار کارشناسی دقیقی دارد؛ به نظر میرسد مهم ترین راهکار، در بدو کار افزایش کیفیت سوخت (بنزین و گازوئیل)، کاهش میزان گوگرد گازوئیل اتوبوس ها، حرکت به سمت سوخت های پاک (گاز سوز کردن اتوبوس ها و تاکسی های شهری)، انجام زمان بندی شده معاینه فنی خودروها[2]، جلوگیری از تردد خوروهای آلاینده، روان سازی ترافیک، پایش مداوم مراکز صنعتی باشد. در این میان هماهنگی و هارمونی بین ادارات و سازمان های دولتی – که حداقل 18 ارگان را درگیر میکند-، تشکیل کمیته های تخصصی و تعیین وظایف هر یک از دستگاه ها، تعیین سهم هر آلاینده، آموزش و مشارکت همگانی در زمینه استفاده کمتر از خودروی تک سرنشین و گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی، بهره گیری از توان سمن ها، حائز اهمیت است. که میتوان راهکار بلند مدت کالبد-فضایی، رشد هوشمند شهری را نیز پیشنهاد داد.
در این راستا، سوالی که به وجود میآید، این است که: آیا برنامه ای برای توسعه شهری در جهت تراکم زدایی، مراکز درمانی، تجاری، انتقال مشاغل آلاینده و مزاحم به رینگ های خارجی شهر اندیشیده شده است؟ با گسترده شدن شهر، برنامه ریزی برای آب خام شهری، آلودگی هوا، آّب، خاک و سایر معضلات محیط زیستی پیش روی کلانشهر همدان پیش بینی شده است؟
طبق پیش بینی تصاویر ماهواره ای، زمستان امسال بارندگی نرمال و بهار پر بارشی در پیش رو خواهیم داشت. با وجود وقوع معضلات گسترده و جدید محیط زیستی، اکنون لزوم حفظ باغات و فضای سبز شهری بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. با توجه به این که در محیط زیست، پیشگیری به مراتب بهایی کمتر از درمان دارد؛ بهبود تاب آوری شهری، موجب جلوگیری از وقوع بحران ها و بهبود کیفیت محیط زیست (به خصوص کیفیت هوا) خواهد بود. همه این موارد، نشان دهنده این است که توجه به محیط زیست همدان، اکنون اولویتی است که باید با نگاهی همه جانبه و با عزمی همگانی دیده شود. که اگر چنین نشود، تشدید برخی مشکلات کنونی و وقوع پدیده هایی جدید نیز بعید نیست، پدیده هایی همچون بوی بد هوا به دلیل بالا بودن میزان گوگرد در هوای شهر، سیل های فجیع و ... . همدان شهری است که همواره به آّب و هوایش معروف بود است، براستی از منظر گردشگری، همدان بدون آّب و هوای خوبش چه جذابیت خواهد داشت؟
1- در فصلی که هوا رو به سرد شدن می‌رود به دلیل سرد و گرم شدن هوا و حرکت آلاینده‌ها به سمت بالا، درست زمانی که وزش باد به صورت افقی رخ نمی‌دهد، تجمع آلاینده‌ها اتفاق می‌افتد، در واقع آلاینده‌ها به صورت تصاعدی افزایش پیدا می‌کنند.
2- انجام معاینه فنی – که تا 12 درصد در کاهش آلودگی هوا تأثیرگذار است
