اکنون بیش از یک ماه از برگزاری اولین کنفرانس بین‌المللی تاب‌آوری و پایداری انرژی، نقطۀ عطفی در میان رویدادهای دانشگاهی و ملی دانشگاه شریف می‌گذرد. در همین رابطه با دکتر مجید عباسپور عضو هیئت علمی دانشکدۀ مکانیک دانشگاه صنعتی شریف، عضو هیئت امنای پژوهشکده علوم و فناوری‌های انرژی، آب و محیط زیست دانشگاه صنعتی شریف و همچنین رئیس کمیته‌های علمی و اجرایی کنفرانس گفتگویی داشتیم که در ادامه آمده است.
چرا به فکر برگزاری کنفرانس بین‌المللی تاب‌آوری و پایداری انرژی افتادید؟
یکی از مسائل موجود که همه از آن آگاهیم موضوع جهانی تغییرات آب و هوا و اثرات نامطلوب آن بر زیست کرۀ زمین است. به همین دلیل در دانشگاه صنعتی شریف، ظرف چهارسال گذشته پژوهشکده‌هایی که در حوزه‌های انرژی، آب و همچنین محیط‌زیست وجود داشتند با توجه به اهمیت موضوع نکسوس (Nexus) که موضوع همبست انرژی، آب و محیط زیست و غذا هست، با یکدیگر تجمیع شدند. فلذا دانشگاه در صدد این برآمد که علاوه بر ورود در این عرصه به صورت جدی، همزمان با دنبال‌کردن مسائل پژوهشی و آموزشی، بتواند ارتباط نزدیکتری با سازمان‌های منطقه‌ای بین‌المللی از جمله سازمان‌های مختلف وابسته به سازمان ملل مانندUNU ، UNESCO ، UNFCCC،IPCC برقرار نماید. به منظور تسهیل این امر سیاستی اتخاذ شد تا اقدامات لازم برای ورود به این عرصه صورت بگیرد. یکی از این اقدامات، برگزاری نشست‌هایی با صاحب‌نظران بین‌المللی در این عرصه بوده است. لذا تصمیم ابتدایی جهت برگزاری کنفرانس بین‌المللی انرژی، تاب‌آوری و پایداری در آن زمان گرفته شد. پس از تشکیل کمیته راهبردی با حمایت ریاست محترم دانشگاه، کمیته‌های علمی و اجرایی کنفرانس شکل گرفتند و به مدت بیش از یک سال و نیم، حداقل هر دو هفته یکبار جلساتی را به منظور برنامه‌ریزی این همایش برگزار کردند.
مراحل اولیۀ برگزاری کنفرانسی در این ابعاد چه بوده است؟
طبیعتاً در مسیر برگزاری کنفرانس، لزوم به مراودات و جلسات مستمر با دانشگاه‌های مختلف دنیا بود که این جلسات به‌صورت مجازی یا بعضاً به‌صورت حضوری برگزار شد. همچنین جلسات متعددی با وزارت امور خارجه و سایر سازمان‌های ذی‌ربط و نمایندگان تشکیلات سازمان ملل مانند UNDP، UN-Habitat، WHO، UNIDO که نمایندگانی در ایران دارند برگزار شد تا این همکاری به صورت نزدیکی به منظور برگزاری هرچه بهتر کنفرانس انجام بشود. هماهنگی‌های برگزاری کنفرانس ذیل جلساتی با دانشگاه‌های داخلی و سازمان‌های مرتبط با این موضوعات نظیر پژوهشگاه نیرو، مرکز تحول و پیشرفت ریاست جمهوری، مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، وزارت نیرو، وزارت نفت و سایر سازمان های دولتی صورت گرفت. همچنین همکاری‌های لازم با سازمان‌های غیردولتی چه در ایران مانند انجمن‌های علمی نظیر انجمن متخصصین محیط زیست ایران، انجمن انرژی‌های پاک و انجمن انرژی ایران و چه در خارج کشور با انجمن‌های بین‌المللی نظیر انجمن بین‌المللی اقتصاد انرژی و سایر انجمن‌های بین‌المللی که در حوزه‌های مشابه کار می‌کنند، به منظور برگزاری هر چه بهتر همایش صورت گرفت.
چرا موضوع تاب‌آوری و پایداری انرژی را انتخاب کردید؟
از مسائل مهمی که تغییرات اقلیم و آثار نامطلوب تغییرات اقلیم را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و در آن تلاش بر کاهش این آثار است، موضوع تاب‌آوری یا Resilience است. این موضوع نشان می‌دهد که چه اقداماتی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی باید صورت بگیرد تا اثرات نامطلوب ناشی از تغییرات اقلیم کاهش یابد. به همین علت حول تغییرات آب و هوا و بحث مهم انرژی، موضوع تاب‌آوری انرژی به‌طور جدی مورد بحث کنفرانس بود.
در تلاش بودیم تا موضوعات حائز اهمیت در بحث انرژی را گردآوری کنیم که پس از مشورت‌هایی که با کمیته‌های راهبردی و علمی صورت گرفت، حدود هفت مورد تعیین شد. از جمله موارد می‌توان به حکمرانی انرژی، امنیت انرژی، سرمایه گذاری در حوزه انرژی، امنیت انرژی، فناوری های نوین و انرژی و محیط زیست که خود اصلا بحث مفصل و مجزایی دارد اشاره کرد. در کنار بحث‌هایی از این قبیل در حال حاضر که سوخت‌های فسیلی حاکم هستند، موضوع مهم انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند مطرح بشود تا آثار نامطلوب تغییرات آب و هوا کمتر شود، جالب است که متذکر شوم در سال‌های اخیر، با این استدلال که این نیروگاه ها انتشار گازهای گلخانه ای ندارند، استفادۀ بیشتر از منابع هسته‌ای مورد توجه کشورها قرار گرفته است!
در طول هماهنگی‌های برگزاری کنفرانس، نشست بزرگ جهانی COP28 به مدت دو هفته در اواخر سال 2023 میلادی در امارات برگزار شد. در این نشست گروه‌های مختلف از بیش از 190 کشور حضور پیدا کردند و موضوعات مختلفی مطرح شد که شاید مهم‌ترین هدف آن‌ها گذر از دورۀ سوخت‌های فسیلی و اقداماتی در جهت کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در سراسر دنیا بود. تا دو دهه قبل روند سوزاندن سوخت‌های فسیلی با آزادسازی مقدار زیادی دی‌اکسیدکربن به عنوان مهم‌ترین گازگلخانه‌ای موجب پیش‌بینی افزایش دو درجه سانتی‌گرادی تا پایان قرن 21 میلادی توسط محققین شده بود. اما اکنون محققین پیش‌بینی می‌کنند این اتفاق تا قبل از سال 2050 رخ می‌دهد لذا در نشست جهانی COP28 تصمیم گرفته شد تا صندوقی ایجاد شود تا بتوانند حمایت‌های مالی از اقدامات کشورها در زمینه تکنولوژی های گذر از سوخت‌های فسیلی را انجام دهند.
تجربۀ برگزاری کنفرانس بین‌المللی و نتایج آن تا اکنون چطور بوده است؟
رویداد چهارروزه‌ای که برگزار کردیم با حوادث جهانی در غزه و آشفتگی‌های جهانی همزمان شد و با مشکلاتی به منظور ورود اعضای کنفرانس که از خارج کشور شرکت می‌کردند همراه بود که با همکاری‌های وزارت امور خارجه و اقدامات انجام‌شده در منطقه و سایر کشورها از حضور افراد ذی‌ربط بهره‌مند شدیم. نهایتاً حضور این بزرگواران منجر به انتشار بیانیۀ حمایتی از دانشگاه صنعتی شریف برای ورود به عنوان یکی از موسسه‌های دانشگاه‌های سازمان ملل شد. به همین علت تماس‌هایی از طریق سفارت ما در ژاپن با ریاست دانشگاه سازمان ملل که حدود چهارده انستیتیو در کشورهای مختلف دارد انجام شد و امیدواریم که یکی از موسسات جدید سازمان ملل باشیم که در حوزه تغییرات آب و هوا ورود می‌کنیم. در کنار این قضیه به یونسکو ایران که از تشکیلات فعال در این حوزه هم از نظر آموزشی و هم از نظر همکاری با سازمان های داخلی و بین المللی است، پیشنهادی را عرضه کردیم تا دانشگاه صنعتی شریف کرسی یونسکو با عنوان تغییر اقلیم و تاب‌آوری را در سطح ملی و منطقه‌ای ایجاد نماید. خداوند را شاکریم که از بیست پروپوزالی که به یونسکو ایران ارائه شد، دو مورد انتخاب گردید که یکی از آن‌ها از دانشگاه صنعتی شریف بود. متعاقباً فرم‌های مربوطه تکمیل و به کمیسیون یونسکو در پاریس ارسال گردید که تاکنون سیگنال‌های مثبتی دریافت شده است. لذا این می‌تواند زمینۀ خوبی برای گسترش فعالیت‌های منطقه‌ای دانشگاه باشد.
در کنار این قضیه سعی شد تا با تشکیلات منطقه‌ای مرتبط با انرژی و محیط‌زیست، همکاری‌هایی آغاز گردد. از جمله با ریاست بخش علمی اکو که تشکیلاتی اقتصادی و علمی بین ده کشور نظیر ایران، تاجیکستان و ترکیه است، جلسات و فعالیت‌هایی صورت گرفت و صورت جلساتی تهیه شد. در نهایت قرار شد که دانشگاه صنعتی شریف شبکه‌ای را با دانشگاه‌های برتر این ده کشور ایجاد کند تا همکاری‌های پژوهشی، آموزشی، تبادل استاد و دانشجو و فعالیت‌های از این قبیل انجام پذیرد. از چهار روز کنفرانس، دو روز در کتابخانه ملی پنل‌های متعدد در موضوعات هفتگانه‌ای که به آن‌ها اشاره کردم برگزار شد. و همچنین در دو روز برگزاری کنفرانس در دانشگاه، افرادی از سازمان‌های مختلف خارجی نظیر تشکیلات یاسا، اکو و سایر تشکیلات فعال در این زمینه‌ها حضور پیدا کردند. روز سوم در دانشگاه به ارائه TedTalkها پرداخته‌شد و در روز چهارم هم مقالات منتخبی که در طول یک سال گذشته از دانشگاه‌های مختلف ایران و سایر کشورها ارسال شده و مورد داوری قرار گرفته بود، به صورت شفاهی و پوستر ارائه شدند. امیدوار هستیم که این فعالیت‌های بین‌المللی صورت گرفته، بتواند هم در رشد جایگاه دانشگاه صنعتی شریف و هم در فراهم کردن زمینه‌های فعالیت اساتید و دانشجویان دانشگاه مثمر ثمر باشد. هیئت رئیسه محترم دانشگاه نیز تصمیم گرفته اند که این دبیرخانه دائمی باشد تا بتواند فعالیت‌های صورت گرفته در جهت اهداف تعیین شده را دنبال نماید.
آینده ایران و دانشجوها در زمینۀ محیط زیست را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
متاسفانه واقعیت این است که در آمارهای بین المللی گرفته‌شده در طی سال‌های گذشته جایگاه کشور ما در حوزۀ حفاظت از محیط زیست تنزل پیدا کرده است. باید بگویم که حدود سه دهه قبل جایگاه ایران در رنکینگ جهانی شصتم بود، اما الان رتبۀ ما در حدود 130 است که جایگاه واقعاً خوبی نیست. این آمار نشان می‌دهد در حوزۀ بهبود محیط زیست باید فعالیت‌های زیادی صورت پذیرد. به عنوان مثال در سال 1373 برای اولین بار در نشستی در شورای عالی حفاظت از محیط زیست کشور تصمیمات مهمی در جهت ارتقای اوضاع موجود گرفته شد. یکی از این تصمیمات موظف کردن طرح‌های توسعه‌ای و صنعتی کشور به مطالعات اثرات اجرای طرح‌ها بر محیط‌زیست قبل از اجرای طرح بود. به عبارت دیگر اگر طرحی از نظر فنی و اقتصادی توجیه پذیر است، باید اثرات و طبعات آن بر محیط زیست را هم تحلیل و اقدامات لازم برای جلوگیری از آسیب به محیط‌زیست انجام شود. در واقع بحثی در دنیا به اسم توسعۀ پایدار وجود دارد که با سال‌ها تدبیر نتیجه گرفته شده است که توسعۀ یک کشور، منطقه و یا محیط زمانی می‌تواند پایدار باشد که ضمن حفط منافع نسل فعلی به فکر نسل های آتی نیز باشد. برای مثال زمانی که از منابع انرژی، مانند نفت بهره‌برداری میشود، باید به فکر بود که این منابع در آینده تمام شدنی هستند و باید حرکتی صورت گیرد تا در آینده نسل‌های آتی نیز بتوانند از منافع آن بهره گرفته و با رفاه زندگی کنند. توسعه پایدار مستلزم همفکری و بحث‌هایی در حوزۀ تحقیقاتی در حوزۀ محیط زیست است. البته همانطور که اشاره کردیم در این حوزه، بحث محیط زیست و انرژی و آب و غذا به هم گره خورده است که اصطلاحاً به آن نکسوس می‌گویند و ورود در این حوزه بسیار حائز اهمیت است. اقدام دیگری که در آن سال‌ها صورت گرفت پیشنهاد خود بنده به شورای عالی حفاظت از محیط زیست وقت بود که در دانشگاه‌ها درسی دو واحدی در رابطه با آلودگی‌های محیط زیست ارائه شود. در وزارت علوم نیز مطرح شد که نه تنها در رشته های مهندسی، که بسیار لازم است، بلکه در رشته‌های تجربی و انسانی نیز ارائه شود و در آن موقع تصویب شد که به عنوان درسی اختیاری ارائه شود. در همین دانشگاه نیز درسی دو واحدی با نام آلودگی‌های محیط زیست ارائه میشود تا مهندس فارغ‌التحصیل در طرح‌های صنعتی و توسعه‌ای خود ملاحظات محیط زیستی را اعمال کند. به هر حال زمینه‌های کار در محیط آکادمیک و بخش‌های مختلف از جمله صنعت زیاد است. در این فاصلۀ زمانی رشته‌هایی نظیر مهندسی محیط زیست، آلودگی هوا، مدیریت محیط زیست، اقتصاد محیط زیست، حقوق محیط زیست به تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسیده است. از دیگر رشته‌ها می‌توان به مدیریت سلامت، ایمنی و محیط زیست در حوزه‌های مدیریتی و مهندسی HSE اشاره کرد. در حال حاضر پژوهش‌هایی که در این حوزه‌ها انجام می‌شوند، رونق دارند و به اصطلاح روی بورس هستند و در دانشگاه‌های خوب دنیا مانند MIT و Cornell که جزو دانشگاه‌های برتر در حوزۀ محیط زیست هستند به این موضوعات خیلی توجه می شود. لذا فکر می‌کنم این اقدامی که در دانشگاه صنعتی شریف با کمک مسئولین محترم دانشگاه انجام گرفت که پژوهشکده علوم و فناوری‌های انرژی و آب و محیط زیست شکل گرفت نشان‌دهندۀ این است که در این حوزه‌ها فعالیت‌های خیلی زیادی می‌توان انجام داد. طبیعتاً همکاری‌هایی که در حوزۀ ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی صورت می‌گیرد می‌تواند ارائه‌کننده موضوعات مختلف باشد. در همین راستا در حال حاضر پروژه‌هایی مشترک با کشورهای مختلف از جمله کشورهای منطقه، روسیه، چین و کشورهایی از این دست در حال انجام است. در طول فعالیت برای برگزاری این کنفرانس هم ارتباطات با دانشگاه‌هایی مثل دانشگاه سلطان قابوس عمان و دانشگاه‌هایی در امارات و باقی کشورهای جنوبی خلیج فارس بر قرار شد که امیدواریم زمینه این همکاری‌ها توسعه پیدا کند.
تجربۀ همکاری با دانشجویان به عنوان کادر اجرایی و حضور مهمان‌ها از خارج کشور چگونه بود؟
برای برگزاری کنفرانسی در چنین ابعاد، انرژی بسیار بالایی لازم است که برای سازماندهی نیرو از چند مسیر ورود پیدا کردیم. به این صورت که افراد علمی شناخته‌شده در سطح کشور کمیتۀ علمی و نمایندگان سازمان‌های موثر در سطح کشور کمیتۀ اجرایی را تشکیل دادند. کمیتۀ راهبردی نیز فعال بود که با بیش از سی جلسه در دفتر ریاست دانشگاه به این مرحله رسیدیم و انشالله ادامه نیز پیدا می‌کند. اما یکی از تجربیات شیرین برگزاری که با همکاری بیشتر برخی از دانشکده‌ها خصوصاً دانشکده مکانیک و دانشکده انرژی رخ داد همکاری حدود 60 نفر از دانشجویان با این رخداد بزرگ بود. در اینجا باید از آقای دکتر ارجمند ریاست محترم دانشکدۀ مکانیک و آقای دکتر وثوقی ریاست محترم دانشکدۀ مهندسی انرژی تشکر کنم. این تجربه به ما نشان داد که برگزاری موفق چنین همایش بزرگی واقعاً بدون کمک دانشجویان میسر نیست، من پیشنهاد می‌کنم عکس‌های پایانی که هم در کتابخانۀ ملی و هم در سالن دکتر ربیعی دانشگاه گرفته شد را ملاحظه کنید.
برای مثال در شرایط سخت بسیار سیاسی آن زمان برنامه‌ریزی کردیم تا هر یک از مهمان‌ها را حداقل یکی از دانشجویان مذکور در فرودگاه و هتل و هم در طول کنفرانس همراهی کند. یا در بحث‌های دیگر مانند حوزۀ IT و شکل‌گیری وبسایت این همایش، بخش‌های اجرایی مختلف دانشجویان به طور موثری کمک کردند. در واقع این تجربه می‌تواند به ما کمک کند تا در برگزاری رویدادهای مشابه از دانشجویان علاقه‌مند استفاده شود. این کار تجربۀ بسیار خوبی برای خود دانشجو خواهد بود زیرا در رویدادهای این چنین و بین‌المللی راه مراوده با اساتید و همکاری‌های بیشتر فراهم میشود. و همچنین جدای تجربۀ خوب، وقتی دانشجویان چه برای ادامۀ کار و چه برای ادامۀ تحصیل اقدام می‌کنند، این سوابق به عنوان یک پشتوانه و رزومۀ می‌تواند امتیاز بسیار خوبی برای دانشجو باشد.
هنگام رخ‌دادن اتفاقات موشکی در روزهای بحرانی کنفرانس بعضی از پروازها از ایرلاین‌ها به ایران لغو شد و توسط ارتباط مجازی‌ای که با مدعوین داشتیم، بعضی اطلاع دادند که سازمان‌های ذی‌ربط دیگر بیمۀ آن ها را پوشش نمی‌دهند که با همکاری‌هایی که با بعضی از بیمه‌های داخلی داشتیم به آن‌ها اطمینان خاطر برای حضور و پوشش بیمه‌ای داده شد و یا پیشنهاد پروازهای غیر مستقیم از دبی و قطر داده شد تا نگرانی‌هایشان در خصوص پرواز تا حدودی از سوی ما برطرف شود. پس از حضور هم می‌توانم بگویم بدون استثنا تجربۀ خوبی داشتند و اذعان کردند که علاقه دارند بارها و بارها به ایران سفر کنند. هم از فضا بر خلاف فضای توصیفی رسانه‌های خارج از کشور که آن‌ها را می‌ترسانند و هم از مهمان‌نوازی ایرانی‌ها خوششان آمد و خیلی راضی بودند. به همین علت من گمان می‌کنم این افرادی که حضور داشتند، مبلغ‌های خوبی برای کشور عزیز ما خواهند بود که انشالله بتوانیم این روابط را گسترش دهیم. در این رویداد سعی شد تا از بیانیه‌های سیاسی پرهیز شده و بر همکاری‌های علمی تاکید گردد.
