نگاهی به بیماری‌های روانی تحمیل شده به دانشجویان
محمد بذرافشان، ورودی ۹۸ مهندسی مکانیک
هر فردی در طول زندگی خود، همواره با چالش‌ها و مشکلات زیادی روبه‌رو میشود. در این بین، جدا از وسواس‌های فکری و ذهنی، فرد مورد نظر به دلیل روبه‌روشدن با شرایط متفاوت و تأثیرگرفته از محیط اطراف، به‌ناچار دچار اختلالات و بیماری‌های روانی‌ای می‌شوند که فردبه‌فرد متفاوت است؛ اما در یک نگاه کلی، می‌توان برای افراد هدف در هر قشر از جامعه، که دارای یک کار مشترک یا یک موقعیت اجتماعی یکسان هستند، به‌طور میانگین بیماری‌ها و اختلالات روانی تحمیل‌شده بر آن‌ها را برای بررسی تعریف کرد. در این مقاله، به بیماری‌های روانی تحمیل‌شده به دانشجویان براساس مشاهدات و آمارهای موجود می‌پردازیم.
اختلال روانی، یک الگوی رفتاری یا ذهنی است که باعث پریشانی واضح و معنی‌دار و همچنین نقص در عملکردهای فرد میشود. یعنی فرد دارای اختلال روانی واجد ویژگی‌هایی میشود که در رفتار، احساس و افکار وی نقص و اختلال ایجاد میکنند. به گفتة محققان، دانشجویان در حال حاضر حداقل پنج برابر بیشتر از دانشجویان ده سال قبل، مبتلا به بیماری‌های سلامت روان هستند. از مهم‌ترین مشکلات دانشجویان نسل حاضر براساس بررسی‌های جامعه‌شناسان، می‌توان به مسائل تحصیلی، برنامه‌ریزی نادرست تحصیلی و ناآشنایی با شیوه‌های مطالعه در دانشگاه اشاره کرد. همچنین مسائل ارتباط با جنس مخالف، خانواده‌ها، مشکلات اضطرابی مثل اضطراب صحبت‌کردن در جمع یا اضطراب اجتماعی، دیگر مشکلات موجود هستند. بیشتر دانشجویان امیدی برای پیداکردن شغل و منبع درآمد بعد از پایان تحصیلات ندارند، حس میکنند که لحظه‌به‌لحظۀ درس‌خواندن در سال‌های تحصیلی بی‌ثمر بوده و فقط زمانشان را هدر داده‌اند. این مسائل نیز خودبه‌خود باعث بروز افسردگی و احساس ناامیدی در بین دانشجویان میشود.
استرس و اختلالات اضطرابی
آموزش، تجربه‌ای پر از استرس است. در این بین، استرس تحصیلی به احساس فزاینده نسبت به دانش و به‌طور همزمان ادراک فرد مبتنی بر نداشتن زمان کافی برای دستیابی به آن دانش اطلاق می‌گردد. در میان دانشجویان، امتحانات یکی از مهم‌ترین عوامل استرس‌زا به شمار می‌رود. به‌خصوص دورة آموزش مجازی نیز موجب تشدید استرس میان دانشجویان میشود. تحقیقاتی که از ۵۰۰ نفر از دانشجویان سراسر کشور به‌صورت تصادفی به عمل آمده است، حاکی از آن است که ۲۷.۶٪ آن‌ها معادل ۱۳۸ نفر، دارای نمرة استرس به‌شدت بالا، ۵۷٪ معادل ۲۸۵ نفر دارای نمرة استرس متوسط و ۱۵.۴٪ معادل ۷۷ نفر، دارای نمرة استرس پایینی هستند.
?
با تحلیل نتایج و مشاهدات می‌توان عوامل استرس‌زا برای دانشجویان را از چند ناحیه برشمرد؛ ابتدایی‌ترین آن‌ها مواردی مانند تغییر محل زندگی و دوری از خانواده برای دانشجویان خوابگاهی و یا اضطراب رویارویی با جامعة هدف جدید است. همچنین عواملی از جمله فشار درسی، امتحانات و آزمون‌ها، رقابت شدید در دانشگاه‌ها و حتی اضطراب ناشی از آیندة شغلی و کاری در سالیان اخیر نقش پررنگ‌تری را ایفا کرده‌اند.
اختلالات اضطراب فراگیر (GAD)
در این حالت دانشجو بیش از حد بابت رویدادهای روزمره نگران است. در حالی که بعضی از نگرانیها و اضطرابها بخش طبیعی و حتی شایع زندگی را تشکیل میدهد، اختلال اضطراب فراگیر به آن دسته نگرانیهایی گفته میشود که در سلامت و عملکرد طبیعی فرد اختلال ایجاد میکنند. دانشجویان همواره به‌خاطر رویارویی با حجم عظیمی از تکالیف، امتحانات و امور درسی به‌طور غیرطبیعی نسبت به هر اتفاقی، از خود تنش و نگرانی بیش از حد بروز می‌دهند.
اختلالات خواب
بههم‌خوردن الگوی خواب که باعث بیقراری میشود و روی عملکرد فرد در روز تأثیر میگذارد، اختلال خواب نامیده میشود.دانشجویان همواره به‌خاطر دلایل متعددی نمی‌توانند الگوی خواب خود را تنظیم کنند و ثابت نگه دارند. از جملۀ این عوامل می‌توان به عقب‌ماندگی درسی، نداشتن وقت کافی برای انجام همة امور درسی و ... اشاره کرد. این اختلال هم‌بستگی نزدیکی با اختلالات اضطرابی دارد که در این حالت فرد دچار اختلال بیخوابی نیز میشود. بعضی اوقات این فرایند به‌گونه‌ای است که فرد به دلیل نداشتن خواب کافی در شب یا افسردگی (که یکی دیگر از اختلالات روانی تحمیلی به دانشجو است) دچار اختلال پرخوابی میشود. به‌گونه‌ای که در طول روز انرژی کافی ندارد و در هر موقعیتی احساس خواب‌آلودگی می‌کند. این اختلالات علاوه بر کاهش فرایند یادگیری، می‌توانند سبب بروز مشکلات جسمی و کاهش دقت و تمرکز نیز بشوند. در طی تحقیقی ۳۰۰ نفر از دانشجويان دانشكده‌هاي مختلف دانشگاه‌های تهران كه براساس جدول تصادفي اعداد انتخاب گرديدند، مورد بررسی قرار گرفتند. مطالعه به‌طور مقطعي و از نوع مشاهده‌اي-توصيفي بود. متوسط سني جمعيت مورد مطالعه ۲۱.۷ سال بود كه در محدودة بين ۱۷ سال و ۳۹ سال قرار داشت. اين تعداد شامل ۱۵۲ نفر دانشجوي پسر (۵۰.۷ درصد) و ۱۴۸ نفر دانشجوي دختر (۴۶.۳ درصد) بود. روش كار بر پاسخگويي به يك پرسش‌نامة كلينيكي-دموگرافيكي مبتني بود. نتايج به‌دست‌آمده حاكي از شيوع نسبتاً بالاي انواع اختلال بي‌خوابي (به‌طور متوسط ۲۳.۵ درصد) وحشت شبانه و روياهاي هراسناك (۴۴ درصد)، خواب آلودگي در طي روز و چرت‌هاي روزانه (۶۴.۵ درصد)، فلج خواب (۲۹ درصد)، آپنه خواب و سردرد صبحگاهي (۲۰ درصد)، آپنه انسدادي خواب (۸ درصد)، حرف زدن در خواب (۵۲.۴ درصد)، سندروم پاهاي بي‌قرار (۱۶ درصد)، خواب‌گردي ( ۴.۸ درصد) و آنورزي (۸.۵ درصد) بود. همچنين در اين مطالعه ارتباطات آماري معنادار (با ۹۵ درصد اطمينان) بين متغيرهاي مستقلي مانند سن، جنس، وضعيت تأهل، وضعيت اشتغال، محل سكونت، رضايت‌مندي از زندگي و رضايت از رشتة تحصيلي و اختلالات خواب به‌دست آمد.
?
اختلال افسردگی
اختلال افسردگی نوعی اختلال روحی و روانی است که شامل چند وضعیت میشود. احساس غم، پوچی یا کج‌خلقی به همراه علائم فیزیکی و شناختی از جمله ویژگی‌های این اختلال است که از نظر پایداری، تناوب یا علت بروز با یکدیگر تفاوت دارند. اختلال افسردگی با علائمی چون احساس اندوه و روحیة پایین فرد تشخیص داده میشود. این علائم آنقدر مداوم و شدید هستند که روی عملکرد فرد تأثیر می‌گذارند. دانشجویان به علت فشار تحصیلی، عدم آگاهي در انتخاب رشتة تحصيلي و محل تحصيل، دوربودن از خانواده، عدم امنيت شغلي و آيندة مبهم، دلهرة امتحان، مشکلات حاد عاطفی و اجتماعی و به‌طور کلی مسائل رشد و بلوغ، در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. در این زمینه می‌توان به عوامل زیر اشاره کرد:
· احساس افسردگی در اکثر یا تمام روزها
· بیمیلی یا کممیل‌شدن به انجام فعالیتهایی که قبلاً از آن لذت میبردید
· افزایش یا کاهش وزن قابل توجه یا کاهش و افزایش اشتها
· اختلال در خواب (بیخوابی یا پرخوابی)
· کندشدن فعالیت فیزیکی یا بیقراری
· پایین‌آمدن انرژی یا خستگی که در اکثر یا تمام روزها احساس میشود
· احساس عذاب وجدان یا بیارزشبودن
· اختلال در تفکر یا تمرکز
· دغدغة مرگ یا فکر به خودکشی
درمان اختلالات افسردگی اغلب شامل ترکیبی از روان درمانی و دارو است.
در یک بررسي از بين ۱۵۰۰ دانشجوي ساكن خوابگاه‌هاي دانشگاه‌های تهران، ۱۳۴ نفر به روش نمونه‌گيري ده‌درصدي انتخاب شدند (۹۷ پسر و ۳۷ دختر) و به وسيلة پرسش‌نامه، مورد ارزيابي و سنجش قرار گرفتند. نمرات دريافتي بيشتر از ۱۷ به‌عنوان وجود افسردگي منظور گرديد. نتايج حاصل از اين مطالعه بيانگر شيوع ۴۲.۵ درصد افسردگي در بين دانشجويان ساكن خوابگاه‌ها بود. همچنين (۴۱.۲ درصد) دختران و (۴۵.۹ درصد) پسران به درجاتي از افسردگي دچار بودند.
اختلالات خلقی
اختلالات خلقی دسته‌ای از بیماری‌های روان‌پزشکی هستند. این اختلالات در درجة اول بر حالت عاطفی فرد تأثیر می‌گذارند؛ به همین خاطر به آن اختلالات عاطفی هم می‌گویند. در حالت طبیعی روحیة هر فردی بسته به شرایط تغییر می‌کند. در اختلال خلقی علائم آن باید چند هفته یا بیشتر وجود داشته باشد. ممکن است مدتی طولانی بسیار غمگین و تحریک‌پذیر باشید و یا بیش از حد شاد و خوشحال باشید. هنگامی که به‌طور غیرطبیعی افسرده می‌شویم، اصطلاحاً خلقمان پایین است. هنگامی هم که بیش از حد احساس سرخوشی کنیم، خلق ما بالا است. اختلالات خلقی عوامل زیادی دارند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان فاکتورهای محیطی برشمرد. دانشجویان در مواجهه با امور درسی، همان‌طور که اشاره شد، دچار استرس شدیدی می‌شوند. در نتیجه ممکن است دچار اختلالات خلقی نیز شوند که موجب ازبین‌رفتن کارکردهای اجتماعی، فردی و شغلی آن‌ها میشود. این اختلالات خلقی در بحث دانشجویی عمدتاً با اهمال‌کاری بیش از حد و به‌تعویق‌انداختن دروس و تکالیف مربوطه همراه است. از علائم نام‌برده‌شده برای این اختلال می‌توان به بیخوابی و مشکل به‌خواب‌رفتن، احساس غم و ناراحتی در اکثر اوقات یا هر روز، بی‌انرژی و کسل‌بودن، احساس ناامیدی و بیارزشبودن و مشکل در تمرکز اشاره کرد.
تشخیص اختلالات روانی
تشخیص اختلالات روانی بسیار متفاوت از تشخیص اختلالات جسمی است. به‌طور کلی، روش مدوّن و خاصی مانند تشخیص بیماری‌های جسمی توسط گرفتن نمونة آزمایش، برای اختلالات روانی وجود ندارد. به همین دلیل، متخصصان این حوزه به‌طور عمده به وسیلة سه مرحلة مشاهده، مصاحبة تشخیصی و آزمون‌های روانی، فرد مراجعه‌کننده را غربال میکنند. در دانشگاه شریف، متصدی این امر، مرکز مشاورة دانشگاه صنعتی شریف است که در ابتدای هر ترم به بررسی وضعیت سلامت روانی دانشجویان می‌پردازد. در صورت بروز هرگونه مشکل نیز می‌توانید از طریق راه‌های ارتباطی زیر با آن‌ها در تماس باشید:
پذیرش و مشاوره: ۰۲۱۶۶۱۶۴۸۶۲
ایمیل: moshaver@sharif.edu
