انجمن علمی دانشکدۀ مکانیک شریف (محور)
انجمن علمی دانشکدۀ مکانیک شریف (محور)
خواندن ۴ دقیقه·۱ سال پیش

وارثان دیوار چین شگفتی دیگری آفریدند

سدی که می‌تواند طول روز را افزایش دهد

فاطمه‌سادات موسوی‌نیا، ورودی ۱۴۰۰ مهندسی مکانیک

در سال ۲۰۱۵ بزرگ‌ترین نیروگاه هیدرولیک جهان بر روی رودخانۀ «یانگ تسۀ» چین به بهره‌برداری رسید. این نیروگاه از لحاظ ظرفیت تولید برق بین انواع دیگر نیروگاه‌های دنیا بی‌نظیر است.

ایدۀ اولیۀ ساخت سد این نیروگاه، برای اولین بار در سال ۱۹۱۹ میلادی توسط «سون یات‌سن»، اولین رئیس جمهور چین مطرح شد و اهداف اصلی ساخت آن شامل کنترل سیلاب، تولید برق و بهبود سامانۀ ناوبری بود. فرایند ساخت سد «سه‌دره» در اواخر سال ۱۹۹۴ آغاز شد. هرچند انتظار می‌رفت که این سد در سال ۲۰۰۹ میلادی به‌طور کامل به بهره‌برداری برسد، اما به دلیل مشکلاتی از قبیل هزینه‌های زیاد، تنش‌های زیست‌محیطی، فساد سیاسی چین و تأثیر منفی روی زندگی ساکنان محلی، ساخت آن سه بار به تعویق افتاد و سرانجام این سد در سال ۲۰۱۵ پس از اتمام پروژۀ بالابر کشتی به بهره‌برداری رسید. این سد از این جهت سد «سه‌دره» نام‌گذاری شده است که رودخانۀ یانگ تسه در مسیر عبور خود در مناطق کوهستانی از سه درۀ بزرگ عبور می‌کند.

این سازۀ عظیم که در ساخت آن عمدتاً از بتن و فولاد استفاده شده است، ۲۳۳۵ متر طول و ۱۸۵ متر ارتفاع دارد و میزان فولاد به‌کاررفته در ساخت آن، ۶۳ برابر فولاد به‌‌کاررفته در برج ایفل پاریس است! هنگامی که سطح آب پشت سد به حداکثر میزان خود دست پیدا می‌کند، ارتفاع رودخانه به ۱۷۵ متر بالاتر از سطح دریا و حجم آب ذخیره‌شده پشت سد به ۳/۳۹ کیلومتر مکعب می‌رسد. حجم این آب به حدی زیاد است که اگر دریچه‌های سد کامل باز شود، فشار این جریان قادر خواهد بود چرخش زمین را منحرف کند و طول روز را ۰۶/۰ ثانیه افزایش دهد.

مزایای احداث سد سه دره

از آنجایی که یکی از اهداف احداث این سد، بهبود سامانۀ ناوبری رودخانۀ یانگ‌تسه به‌عنوان شاه‌راهی برای کشتی‌رانی تجاری بوده است، ساخت سد روی آن توانست ظرفیت باربری روی آن را از ۱۰ میلیون تن در سال به ۱۰۰ میلیون تن افزایش و هزینه‌های مرتبط با آن را تا ۳۷درصد کاهش دهد. دلیل افزایش ظرفیت و کاهش قیمت کشتی‌رانی، این است که با بالاآمدن سطح آب رودخانه‌ و افزایش پهنای آن، اکنون کشتی‌های بزرگ‌تر و مرتفع‌تری می‌توانند مسافت ۲۴۰۰ کیلومتری شانگهای - چانگ‌کینگ را طی کنند و همچنین عبور از دره‌های مشهور رودخانۀ یانگ‌‌تسه دیگر مانند گذشته خطرناک نیست.

عبور کشتی‌ها از سد سه‌دره به دو روش قفل آب‌‌بند و استفاده از بالابر میسر می‌شود. دو مجموعۀ آب‌بند در نزدیکی سد سه‌‌دره ساخته شده است که هرکدام از آن‌ها از پنج سلول انتقال کشتی تشکیل شده‌اند. با استفاده از این دو مجموعه می‌توان کشتی‌هایی با وزن ده هزار تن را طی مدت تقریباً چهار ساعت جابه‌جا کرد. علاوه بر قفل آب‌‌بند، سد سه‌ دره به تعدادی بالابر کشتی نیز مجهز است که قادرند کشتی‌هایی با وزن سه‌هزار تن را در فاصلۀ عمودی ۱۱۳ متری بین بالا تا پایین سد جابه‌جا کنند.

سد سه‌ دره با استفاده از ۳۴ ژنراتور، ظرفیتی برابر با ۲۲ هزار و ۵۰۰ مگاوات دارد و هرچند در ابتدا قرار بود این سد مسئولیت تولید دهدرصد از کل برق کشور را بر عهده داشته باشد، اما رشد صنعتی و اقتصادی خیره‌کنندۀ چین باعث شد مصرف برق این کشور به‌طرز سرسام‌آوری افزایش پیدا کند و ظرف مدت کوتاهی چندین برابر شود؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۱۱سد سه ‌دره توانست تنها ۷/۱ درصد از برق مصرفی چین را تولید کند.

احداث این سد مصرف سالیانۀ زغال‌سنگ چین را ۳۱ میلیون تن کاهش داده و مانع انتشار سالانۀ صدمیلیون تن گازهای گلخانه‌ای، میلیون‌ها تن غبار و خاکستر و مقدار قابل توجهی جیوه و کربن مونوکسید به جو زمین شده است و این در حالی است که تمامی صرفه‌جویی‌ها و مزایای اشاره‌شده، بدون درنظرگرفتن هزینه و اثرات زیست‌محیطی ناشی از معدن‌کاری، شستشوی زغال‌سنگ و انتقال آن از شمال چین به قسمت‌های مرکزی است.

علاوه بر این، افزایش ظرفیت کشتی‌رانی رود یانگ‌تسه باعث شده است تا از زمان تکمیل‌شدن سد، مقدار به ‌مراتب بیشتری از کالا از راه آبی جابه‌جا شوند. همچنین این سد کمک بزرگی به کنترل سیل‌های موسمی رودخانه یانگ‌تسه کرده و محافظ بسیار خوبی برای شهرهای بزرگ واقع در نزدیکی رودخانه مانند «ووهان»، «نانجینگ» و «شانگهای» به‌شمار می‌رود.

نقاط ضعف سد سه دره

سد سه‌ دره علی‌رغم مزایای بسیار، معضلات زیست‌محیطی بسیاری را نیز با خود به همراه آورده است. یکی از این اثرات منفی که به دلیل بالارفتن سطح آب رودخانه ایجاد می‌شود، رانش زمین است. از زمانی که این سد ساخته شده، حدود ۲/۱ میلیون نفر مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند و در حال حاضر دولت چین هنوز ساکنان را به مهاجرت اجباری وامی‌دارد. پیش‌بینی می‌شود صدها هزار نفر در سال‌های آینده مجبور به ترک منطقه شوند.

از دیگر معضلاتی که ساخت این سد به همراه داشته می‌توان به زیر آب رفتن و نابودی چندین محل تاریخی و تحت خطر قرارگرفتن چندین گونۀ جانوری اشاره کرد. از میان گونه‌های جانوری‌ای که بر اثر ساخت سد تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، دلفین رودخانه‌‌ای چین یا «بایجی» بیشترین صدمه را دیده است؛ تا جایی که بسیاری از جانورشناسان عقیده دارند این گونۀ نادر عملاً منقرض شده است.

خمشمحور ۳۰شماره ۵اردیبهشت‌ماهفاطمه‌سادات موسوی‌نیا
صفحۀ نوشته‌های رسانه‌ای گروه محور - تأسیس ۱۳۷۲ - «محورِ فعالیت‌های دانشجویی دانشکدۀ مکانیک»
شاید از این پست‌ها خوشتان بیاید