چرخه سیرکادینی (Circadian Rhythm) به چرخهای حدود ۲۴ ساعته از فرآیندهای بیولوژیکی گفته میشود که در بدن انسان و سایر موجودات زنده وجود دارد و به تنظیم زمانبندی فعالیتهای فیزیولوژیکی، از جمله خواب و بیداری، دمای بدن، ترشح هورمونها، و متابولیسم کمک میکند. این چرخه عمدتاً توسط نور و تاریکی، به ویژه نور خورشید، تنظیم میشود و به بدن کمک میکند تا با ریتم روز و شب هماهنگ شود.
چرخه خواببیداری سیرکادینی، که به عنوان ریتم شبانهروزی نیز شناخته میشود، یک فرآیند بیولوژیکی است که تقریباً هر ۲۴ ساعت یک بار در بدن انسان تکرار میشود.
این چرخه به تنظیم زمان خواب، بیداری، دمای بدن، ترشح هورمونها و دیگر عملکردهای بدن کمک میکند. یکی از اصلیترین عوامل تنظیمکننده این ریتم، نور است که توسط چشمها دریافت و به مغز انتقال داده میشود.
در مغز، هسته سوپراکیاسماتیک (SCN) در هیپوتالاموس به عنوان ساعت اصلی بدن عمل میکند. این هسته به تغییرات نور و تاریکی حساس است و با دریافت سیگنالهای نور، به بدن سیگنال میدهد که زمان بیداری یا خواب است. هنگامی که نور روز کاهش مییابد، بدن هورمون ملاتونین را ترشح میکند که باعث احساس خوابآلودگی میشود. برعکس، در طول روز، سطح ملاتونین کاهش مییابد و بدن برای بیداری و فعالیت آماده میشود.
اختلالات در این چرخه میتواند به مشکلات خواب، خستگی، افسردگی و حتی مشکلات سلامتی جدیتر منجر شود. به عنوان مثال، کار شیفتی یا مسافرت به مناطق با اختلاف زمانی بزرگ (جت لگ) میتواند این ریتم را برهم بزند. برای حفظ یک ریتم سیرکادین سالم، داشتن برنامه منظم خواب، قرار گرفتن در معرض نور طبیعی روز و کاهش نور مصنوعی در شب، به ویژه از صفحه نمایشها، مهم است.
در نهایت، توجه به این چرخه نه تنها برای خواب بهتر بلکه برای سلامت کلی و بهبود کیفیت زندگی ضروری است.