ولایت فقیه در لغت و اصطلاح
ولی
ولی در لغت به معنای دو چیز نزدیک به هم است. در اصطلاح به معنای سرپرستی که در آن اختیار تصرف باشد ودر معنای مجازی به دوستی و محبت اطلاق می شود.(به عقیده اهل سنت)
فقیه
فقه درلغت به معنای اندیشیدن عمیق است و اما در اصطلاح:
به طور کلی اعمال پنج دسته هستند :حلال،حرام،مستحب،مکروه،مباح. تشخیص این پنج مورد از یکدیگر نیازمند دانشی است که فقیه این دانش را دارد.
لذا فقیه شخصی است که اسلام شناس است و نظام اسلامی در دست اوست .
تفاوت فقاهت و مرجعیت
با توجه به تعریف فقاهت و فقیه دربالا ،فقیه همان مجتهد است (مجتهد یعنی کسی که تلاش میکند) و اجتهاد و فقاهت دو روی یک سکه هستند . اما فقاهت با مرجعیت تفاوت دارد ؛تفاوت در اینجاست که فقیه میتواند مرجع باشد یا نباشد ولی هر مرجعی حتما باید فقیه باشد .درواقع هر مرجعی حتما فقیه هست ولی هر فقیهی لزوما مرجع نیست !
مرجعیت یک شأن اجتماعی است . در روایات ما نیز برای رهبری جامعه اسلامی از کلمه ی مرجع استفاده نشده است بلکه از کلمه فقیه استفاده شده.نتیجه این که برای ولایت فقیه مرجعیت شرط نیست ولی فقاهت هست و فقاهت توانایی استنباط معنی میشود .
وظایف و اختیارات ولی جامعه
ما در شیعه معتقد هستیم که ولایت اولا مختص نبی است .
وظایف و اختیارات نبی در جامعه:
- 1مرجعیت علمی و دینی: مردم برای احکام و امور دینی به او مراجعه میکنند .
-2قضاوت :مردم برای حل اختلافات به پیامبر مراجعه می کردند.
-3رهبری ،زعامت: جنگ وصلح و قرارداد بر عهده ی پیامبر است.
ما در شیعه اعتقاد داریم که این سه شأن بعد از نبی به امام معصوم منتقل می شود.
لذا بعضی از امامان ما مثل امام علی(ع) و و امام حسن(ع) به حکومت رسیدند و مدت زمانی حاکم اسلامی بودند ،بعضی امامان تلاش کردند حکومت تشکیل دهند و به حکومت هم نزدیک شدند اما به دلایل زیادی از جمله کم کاری و سهل انگاری مردم و شیعیان ،نتوانستند حکومت تشکیل دهند و بعضی دیگر از امامان حتی نتوانستند از کنار این موضوع رد شوند و حتی اجازه زندگی معمولی را نداشتند و همیشه در محاصره و زندانی بودند .
اما در عصر غیبت فقیه هر سه شأن امام معصوم را داراست؟
ولایت مطلقه فقیه یا ولایت مقیده فقیه؟
(مقیده:قید گذاری شده)
کسانی که ولایت مطلقه فقیه را قبول دارند معتقدند که ولی فقیه هر سه شان امام را داراست اما مقیده ای ها معتقدند که ولی فقیه مرجعیت دینی را دارد،وظیفه ی قضاوت را هم دارد اما زعامت و رهبری را ندارد و تشکیل حکومت قبل از ظهور امام زمان (عج) حرام است و به بعضی از روایات استناد میکنند . اما سوالی که اینجا مطرح می شود این است که فقیه در جامعه اسلامی مگر میتواند قضاوت بکند در صورتی که زعامت را برعهده ندارد؟
دین مجموعه دستورات و برنامه هایی برای اجرا شدن است نه فقط برای منبر رفتن! و در واقع قضاوت فقیه در جامعه و اجرای کامل دین درسایه ی تشکیل حکومت معنا پیدا میکند و نظر مقیده ای ها در جامعه عملیاتی نمی شود . و آن دسته از روایاتی که مقیده ای ها به آن اشاره میکنند منظور حرام بودن تشکیل حکومت نیست بلکه منظور ادعای امامت(یا مهدویت در عصر حاضر) هست.
مشروعیت و مقبولیت قانون اساسی
مشروعیت قانون اساسی ،رهبری و ولایت فقیه است یعنی با رهبری ولی فقیه قانون اساسی مشروعیت پیدا میکند . اما با همه اینها رای مردم هم شرط است و مردم بی تاثیر نیستند،مردم مقبولیت می آورند .پس مشروعیت قانون اساسی را رهبری و ولایت فقیه و مقبولیت آن را مردم تعیین میکنند .
انتخاب رهبری
برای رهبری 4 شرط وجود دارد :
-1فقیه باشد :اسلام شناس باشد
-2عادل باشد:منظور عدالت سیاسی و اجتماعی است
-3کفایت داشته باشد :دارای تدبیر باشد
-4شجاعت داشته باشد :از قدرت یا شخصی نترسد
انتخاب رهبری برعهده ی مجلس خبرگان است که اعضای مجلس خبرگان را مردم انتخاب میکنند ،پس میتوان گفت مردم به صورت غیر مستقیم در انتخاب رهبری دخیل هستند.
به طور کلی مردم در انتخاب سه مسِؤولیت به صورت مستقیم دخیل هستند.شخص رییس جمهور،اعضای مجلس خبرگان و اعضای مجلس شورای اسلامی با را ی مستقیم مردم انتخاب می شوند.
رهبری نیز اعضای شورای نگهبان و رییس قوه قضاییه را تعیین می نماید.
در اینجا شبهه دور مطرح می شود ؛که رهبر اعضای شورای نگهبان را انتخاب می کند ،شورای نگهبان اعضای مجلس خبرگان را انتخاب میکننند و مجلس خبرگان هم رهبر را تعیین میکنند و این تشکیل یک دور را می دهد .
برای پاسخ به این شبهه به توضیحاتی درباره ی شورای نگهبان می پردازیم:
شورای نگهبان
شورای نگهبان متشکل از 12 نفر است که 6نفر از آنها حقوق دان هستند که قوه قضاییه پیشنهاد میدهد و 6نفر فقیه هستند که ولی فقیه آنهارا پیشنهاد میدهد.
شورای نگهبان اعضای خبرگان (یا کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری ) را انتخاب نمیکند بلکه آنهارا تایید میکند و وظیفه ی تایید صلاحیت را بر عهده دارد .پس مردم خبرگان را انتخاب میکنند و خبرگان رهبر را انتخاب میکنند ولی شورای نگهبان اعضای مجلس خبرگان را انتخاب نمیکند بلکه تایید صلاحیت آنهارا انجام میدهد و درباره ی فقاهت آنها بحث میکند .به نظر می رسد دراین شبهه مغالطه ای صورت گرفته است!
در واقع مجلس شورای اسلامی به عنوان زبان مردم و شورای نگهبان به عنوان زبان شرع است.
درضمن توجه به این نکته ضروری است که هیچ انتخابی در هیچ نظام دموکراسی بدون تایید صلاحیت نیست!
