کم کاری تیروئید یا تیروئید کم کار" یک مشکل در متابولیسم طبیعی بدن است که باعث بوجود آمدن مشکلات متعددی در تمام ارگان های بدن می شود. در ادامه به جزییات این بیماری خواهیم پرداخت با ما همراه باشید.
کم کاری تیروئید با نام علمی هیپوتیروئیدی Hypothyroidism شناخته می شود. این بیماری نسبتا شایع ناشی از اختلال در عملکرد غده تیروئید می باشد.
غده تیروئید یک غده پروانه ای شکل در جلوی گلو می باشد
همانطور که از نامش پیداست علت بروز این مشکل کمبود هورمون هایی است که توسط غده تیروئید ترشح می شوند. این هورمون ها عبارت اند از تیروکسین(T4) و TSHوتری یدوتیرونین یا T3 و RT۳ یا تری یدوتیرونین معکوس و کلسیتونین. نقش این هورمون ها تنظیم تولید پروتئین، کنترل درجه حرارت بدن و دیگر جنبه های متابولیسم بدن است. زمانی که غده تیروئید نتواند به اندازه کافی و در حد طبیعی این هورمون ها را تولید و ترشح کند کم کاری تیروئید ایجاد می گردد.
وقتی که مقدار این هورمون ها در خون کمتر از حد طبیعی باشد کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدی نشخیص داده می شود.
هورمون های تیروئیدی در تمامی متابولیسم طبیعی بدن نقش دارند پس قطعا نشانه ها و عوارض آن را در بسیاری از ارگان های بدن می توان مشاده کرد.
تشخیص قطعی کم کاری تیروئید از روی آزمایش خون و اندازه گیری میزان هورمون های تیروئیدی در داخل خون امکان پذیر است. اما برخی علائم ظاهری به ما هشدار می دهد که درون بدن و در متابولیسم آن قطعا مشکلاتی رخ داده است. علائم ظاهری و نشانه های بیماری کم کاری تیروئید عبارت اند از :
خستگی بیش از حد یکی از شایع‌ترین نشانه کم‌کاری تیروئید محسوب می شود.
یبوست و نداشتن دفع مناسب
حساس بودن نسبت به سرما
افسردگی و اختلال در حافظه
گرفتگی عضلات بدن
پوست خشک و پوسته پوسته شدن پوست
افزایش وزن در مدت زمان کوتاه
کاهش وزن ناگهانی و بدون علت
پف صورت
احساس سوزش و سوزن سوزن شدن در انگشتان پا یا انگشتان دست
درد عضلانی و سفت شدن عضلات حساسیت به لمس و ضربه
ورم کردن پا ها
کاهش ضربان قلب
ضعیف شدن مو و ریزش موی فراوان
ناخن‌های ضعیف و شکننده
نامنظم شدن سیکل قاعدگی در خانم ها و کاهش شدید میل جنسی
این علائم و نشانه ها به تدریج شدیدتر می شوند و فعالیت مداوم و زیاد تیروئید برای تولید و ترشح هورمون های تیروئید و رساندن آن به میزان طبیعی بدن، موجب بزرگ شدن بیش از حد این غده ( و بیماری گواتر ) می شود.
عوامل متعددی مانند بیماری ها و استعداد ژنتیکی و خود ایمنی ، درمان نا درست پرکاری تیروئید، اشعه درمانی، جراحی تیروئید و برخی از داروها می تواند موجب بروز تیروئید کم کار می شود و باعث می شوند تیروئید به اندازه طبیعی هورمون تولید نکند.
در بیماری های خود ایمنی در واقع سیستم دفاعی بدن که از بدن و سلول ها در برابر تهاجم عفونت ها دفاع می کند، سلول‌ها و آنزیم های غده تیروئید را به عنوان مهاجم و عفونت تلقی می کند و به آن ها حمله می کند. به دنبال این حمله سلول ها و آنزیم های مربوط به هورمون سازی آسیب می بینند و دیگر برای تولید هورمون تیروئید به میزان کافی، وجود نخواهند داشت.
در بعضی از بیماری های تیروئید مثل وجود گره یا سرطان یا پرکاری تیروئید جراحی تیروئید نیاز است و گاها جراحی تیروئید منجر برداشتن قسمتی یا تمام تیروئید می گردد. چنانچه تمام غده تیروئید در جراحی خارج شود قطعاً بیمار دچار کم کاری تیروئید خواهد شد اما اگر فقط بخشی از تیروئید برداشته شود امکان ساخت هورمون های تیروئیدی به میزان کافی وجود دارد.
برخی از افراد با غده ناقص تیروئید یا بدون غده تیروئید متولد می شوند این کودکان اغلب در بدو تولد طبیعی به نظر می رسند اما برای تشخیص و اطلاع از آن باید غربالگری کودکان در بدو تولد را جدی گرفت.
داروهای شیمیایی و پرتو درمانی:
برخی دارو ها می‌تواند از ساخت هورمون تیروئید در غده تیروئید جلوگیری کنند ابن دارو ها عبارت اند از: لیتیم، آمیودارون، اینترلوکین ۲، اینترفرون آلفا. این داروها اکثرا در بیمارانی که زمینه ژنتیکی برای یک بیماری خود ایمنی تیروئید دارند بیشتر باعث کم کاری تیروئید می شود. همچنین برخی از بیماران که بر اثر پرکاری تیروئید، گواتر، گره یا سرطان تیروئید با هدف درمان و تخریب تیروئید با ید رادیواکتیو معالجه می شوند و افراد مبتلا به بیماری "هوچکین لنفوم" یا "سرطان‌های سر و گردن" که با پرده های رادیواکتیو معالجه می شوند به واسطه ی در معرض پرتو رادیو اکتیو قرار گرفتن می توانند بخشی یا تمام فعالیت های غده تیروئید خود را از دست بدهند.
درمان قطعی ای برای تیروئید کم کار وجود ندارد و فرد مبتلا به این بیماری باید تمام طول خود را با مصرف دارو ها طی کند تا میزان طبیعی هورمون های تیروئیدی در بدن کنترل شوند البته در مورد برخی از بیماران مانند افرادی که به علت حمله ویروس، تیروئید آن ها ملتهب می شوند و یا بیماران مبتلا به التهاب تیروئید در دوران بارداری و پس از زایمان ،کم کاری تیروئید درمان خواهد شد همچنین در کم کاری تیروئید خفیف ممکن است فعالیت های تیروئید کاملا کنترل شود و علائم تیروئید کم کار آن ها به خوبی متوقف شده و بهبود می یابد.
کم کاری تیروئید را می توان با جایگزین کردن هورمون تیروئید مصنوعی به میزانی که بدن قادر به تولید آن نیست ،به طور کامل کنترل کرد یکی از داروهای مورد استفاده برای کنترل آن استفاده روزانه از داروی "لوتیروکسین" (حاوی هورمون T4) می باشد. یک الی دو هفته بعد از مصرف قرص لوتیروکسین احساس خستگی و علائم بیماری کمتر می شود. معمولاً درمان با این دارو تا اخر عمر ادامه میابد اما دوز دارو با نیاز بدن بیمار تغییر می کند.
استفاده بیش از حد دوز مجاز این قرص عوارضی را به دنبال دارد لذا باید آزمایش های لازم را برای تعیین دوز مجاز دارو انجام داد. عوارض جانبی ناشی از مصرف بسیار کم یا بسیار زیاد این دارو عبارت اند از:
در صورت مصرف کمتر این دارو علائم کم کاری غده تیروئید در بیماران بهبود نمیابد. چنانچه بیمار دارو را بیش از مقدار لازم مصرف کند علائم پرکاری تیروئید پدیدار می شود. علائم شایعی که با مصرف بیش از حد دارو بروز می کند عبارت اند از: بی خوابی، خستگی، افزایش اشتها، لرزش، احساس گرما یا سرما.
رعایت مواردی که در ادامه به آن خواهیم پرداخت می تواند به بهبود علائم کم کاری تیروئید کمک کند.
برای درمان و کنترل کم کاری تیروئید رژیم سخت و خاصی وجود ندارد و به افراد مبتلا به این مشکل توصیه می شود یک رژیم غذایی متعادلی داشته باشند تا مواد مغذی اساسی بدن را تأمین کند. همچنین افراد با کنترل کردن کالری مصرفی می تواند وزن خود را کنترل کند تا از چاقی یا لاغری که از علائم بیماری کم کاری تیروئید است جلوگیری کند.
پروتئین‌های بدون چربی را در رژیم غذایی خود قرار دهید. زیرا پروتئین ها برای بسیاری از عملکردهای بدن عناصر حیاتی ای محسوب می شوند و پروتئین بدون چربی علی رغم کمک به تأمین عناصر حیاتی کالری کمتری نیز دارد. مواد غذایی مثل مرغ، ماهی، تخم مرغ، صدف، لبنیات کم چرب، حبوبات و ... توصیه می شود.
سه عنصر حیاتی ید، سلنیوم و روی برای عملکرد خوب غده تیروئید مورد نیاز هستند پس مواد غذایی دارای این عناصر را مصرف کنید.
در نتیجه می توانید با مصرف تخم مرغ (هم زرده و هم سفیده زیرا زرده ی تخم مرغ غنی از ید و سلنیوم و سفیده سرشار از پروتئین است) ، انواع گوشت گاو و مرغ و ماهی، بیشتر میوه ها (موز،شامل توت، پرتقال و گوجه فرنگی) و سبزیجات ( در مصرف خانواده کلم ها و اسفناج پخته زیاده روی نکنید)، غلات، محصولات لبنی و ....، یک رژیم غذایی مناسبی برای این بیماری تشکیل دهید.
