در ابتدا شرایط جهانی و تاریخچه‌ای را قدری مورد بررسی قرار می‌دهیم. بیش از صد سال است که در جهان بسترهای جدیدی برای تولید فکر ابداع شده‌اند. بسترهایی که دانشگاه‌ها را پشت سر گذاشته و با تولیدات خود به تعداد قابل توجهی از حاکمیت‌ها علی‌الخصوص کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته کمک کرده‌اند. این بسترها که در ایران با اسم‌هایی از قبیل اندیشکده، پژوهشکده، مرکز تحقیقات و... شناخته می‌شوند، در نامگذاری جهانی خود به کانون تفکر یا thinktank مشهور هستند. شاید قدیمی‌ترین و معروف‌ترین آن‌ها موسسه بروکینز آمریکا باشد که نمونه‌برداری‌های نسبتا موفقی از آن نیز در ایران وجود دارد.
به‌طورکلی کانون تفکر یا thinktank به محل یا محفلی اطلاق می‌گردد که در آن تعدادی اندیشمند حضور داشته و شروع به تولید فکر می‌کنند یا به تعبیری دیگر، مؤسسات تحقیقاتی هستند که درمورد موضوعاتی مانند سیاست اجتماعی، استراتژی سیاسی، اقتصاد، حوزه نظامی، فناوری و فرهنگ به تحقیق و دفاع می‌پردازند. طبق آمارهای موجود، در کشور آمریکا حدود 2000، در اروپا حدود 1300، در آسیا حدود 700، در غرب آسیا (خاورمیانه) حدود 250 کانون تفکر در حال فعالیت می‌باشند. در ایران نیز قریب به 150 کانون تفکر ثبت شده‌است.
کانون‌های فکر مدرن به‌عنوان یک پدیده در بریتانیا در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شروع به کار کردند. قبل از سال 1945، تمایل به تمرکز بر مسائل اقتصادی مرتبط با صنعتی‌شدن و شهرنشینی بود. در طول جنگ سرد، بسیاری از اندیشکده‌های آمریکایی و غربی تأسیس شدند که اغلب سیاست‌های دولت جنگ سرد را هدایت می‌کردند. از سال 1991، کانون‌های فکر بیشتری در بخش‌های غیرغربی جهان تأسیس شده‌اند. بیش از نیمی از اتاق‌های فکری که امروزه وجود دارند، پس از سال 1980 تأسیس شده‌اند.
نکتۀ دیگری که می‌توان درخصوص کانون‌های تفکر بیان داشت این است که اکثر قریب به اتفاق این کانون‌ها در کشورهای دیگر ماهیت غیرانتفاعی و غیردولتی داشته و شاید همین ماهیت نیز به رشد و پیشرفت و اثرگذاری آنان کمک کرده‌است. خروج از بروکراسی‌های دولتی، پویایی و چالاکی مورد نیاز به این دست مراکز دانشی را اعطا خواهد کرد و آنان را از روابط خشک و روزمره خارج کرده و اجازۀ ورود به عرصه‌های ناشناخته را خواهد داد. شاید در این نقطه بتوان بیان کرد که عقب‌ماندگی دانشگاه‌ها نیز تا حدی از این بروکراسی‌های موجود رنج برده و حتی در کشورهایی مثل آمریکا که دانشگاه‌ها خصوصی و غیرانتفاعی می‌باشند نیز، این بروکراسی با شمایلی دیگر باعث عدم افسارگسیخگی ذهن‌ها گشته و مرغ خیال را محدود به چارت‌های مصوب و مرزهای تعیین‌شده می‌کند. هرچندکه اوضاع و احوال کشورهای دیگر در این حوزه از کشور ما بسیار بهتر است.
می‌توان به این مورد اشاره کرد که در صد سال گذشته و در سیری تکاملی سیاست‌گذاری در کشورها به کانون‌های تفکر واگذار شده و از مسئولین فعلی و اجرایی دورتر گشته و شاید این مطلب که در کشورهایی مثل آمریکا رئیس‌جمهور، چشم‌انداز بلندمدت را تعیین نمی‌کند؛ مؤید همین موضوع باشد و این نکته کانون‌های تفکر را به قدرت پنجم در کنار قدرت سیاسی، اقتصادی، نظامی و رسانه‌ای بدل کرده‌است و درواقع محصول خارج‌شده از این کانون‌ها می‌تواند بر میزان قدرت و نفوذ یک کشور در سطح جهانی اثرگذار باشد.
- تعدادی از کانون‌های تفکر بزرگ دنیا:
- RAND Corporation
- Center for American Progress
- Brookings Institution
- Center for Strategic and International Studies
- Chatham House
- Hudson Institute
- American Enterprise Institute
- Cato Institute
- The Heritage Foundation
- Peterson Institute for International Economics
