خیره شدن به دنیایی از طرح‌ها و رنگ‌ها هوش از سر آدمی می‌رباید. نقش و نگارهایی که از اندیشه‌هایی نیک برآمده‌اند و لطافتی که لمس آن آدمی را به گذشته‌های دور خواهد برد. به خانه‌های باصفای مادربزرگ‌ها و ترمه‌های چشم نوازی که در جای جای خانه‌اش جلوه گری می‌کنند.
ترمه‌های نفیس ایرانی که آوازه‌ی لطافت و زیبایی نقش‌هایش در سراسر گیتی پیچیده است از شاهکارهای بی نظیر مردمانی ست که در طول تاریخ با سرانگشتان توانا و هنرمند خود تارها و پودها را در هم آمیخته و ترمه‌ای خلق کردند که در ظرافت و کیفیت و زیبندگی، سخن‌های بسیاری دارند.
سرگذشت ترمه
برخی خاستگاه ترمه را قلب آسیای مرکزی و ارتفاعات کشمیر دانسته‌اند اما نه تنها در ترمه‌های بافت کشمیر اثری از نمادها و اعتقادات هندی‌ها مانند بودا، فیل و ببر و باورهای دینی آنها نبوده بلکه پر بوده از نقش و نگارهای اصیل ایرانی مانند بته جقه‌ها که این خود اصالت ایرانی ترمه را اثبات می‌کند.
باوری وجود دارد که بنیانگر این هنر لطیف و زیبا زرتشتیان در دوره ساسانیان بوده‌اند. که جامه‌های سنتی و مذهبی خود را با پارچه‌های ترمه می‌دوختند. گویند زرتشت، پیامبر قدیم ایران زمین درخت سروی را که نماد خضوع و فروتنی در برابر معبود است در پیشگاه آتشکده نهاد و از آن پس بته جقه‌هایی که از این درخت بهشتی سخن می‌گویند در نقش و نگارهای ترمه‌ها و هنر ایرانی جایگاهی ارزشمند یافتند.
این هنر باشکوه در دوران شاه عباس صفوی به اوج شکوفایی خود رسیده و در جهان به زیبایی و گرانبهایی شهرت یافته است.
ترمه‌هایی با تار و پود ابریشمین
در گذشته بافندگان خوش قریحه نقش‌های ریز و پیچیده‌ی ترمه را با انگشتان ظریف خود می‌بافتند و در پایان نام بافنده در کنجی از اثر زیبا ثبت می‌شد. که مدعایی ست محکم بر اصالت آن.
تارهایی از ابریشم طبیعی و پودهایی از کرک و پشم در هم می‌آمیزند و ترمه‌ای پر از نقش و نگارها و رنگ‌هایی چشم نواز خلق می‌کنند. پشم سفید بهترین نوع پشم برای ترمه بافی بوده است. که از رنگ‌هایی برگرفته از دل طبیعت همچون برگ روناس، برگ حنا، ریشه توت، پوست گردو، برگ مو، پوست انار، پوست بلوط و ... برای رنگ کردن آن بهره می‌بردند.
بافت منحصر بفرد ترمه با الیاف بلند و ظریفش و تراکم زیاد تار و پودهایش کیفیت و دوامی بسیار به این بافته‌ها بخشیده است و آن را نسبت به سایر پارچه‌ها مقاوم تر کرده است.
طرح‌های خیال انگیز این پارچه‌ی لطیف از دیگر زیبایی‌هایی ست که آن را متمایز از دیگر منسوجات و از گرانبهاترین پارچه‌ها ساخته که حاصل تلاش‌ها و باورهای عمیق و نیک طراحان این نقش و نگارها ست. از بته جقه‌هایی که از درخت بهشتی یا همان سرو خمیده سخن می‌گویند گرفته تا منحنی‌های بته خرقه‌هایی که کاج بزرگی را نقش می‌بندند که آن را با شاخه‌های پر گل می‌آرایند و طرح‌هایی از پیچ و خم‌های شاخ گوزن و گل‌های شاه عباسی.
بافت ترمه در گذر زمان
بافت ترمه تنها در گذشته‌های دور به روش انگشتی انجام می‌شد. با گذر زمان اساتید ترمه بافی با کمک دستگاه‌های چهاروردی به بافت آن پرداختند. دستگاه‌های سنتی و چوبی که توسط صنعتگران محلی با دستان توانمند و خلاق آنها ساخته می‌شود. وردهای دستگاه چهاروردی به وسیله‌ی پدال‌هایی در زیر پای بافندگان کنترل می‌شوند. چله کشی‌ها انجام و بافتن آغاز می‌شود. گوشواره کش‌هایی که در بالای دستگاه مستقر شده‌اند نخ‌های مخصوص را برای ایجاد طرح‌ها انتخاب می‌کنند. در واقع نقش و نگارهای زیبای ترمه را هماهنگی اساتید بافنده و این گوشواره کش‌ها نقش می‌زنند.
ترمه‌ها به جهت نقوش دل انگیز، الیاف لطیف و ظریف و تراکم بسیار زیاد تار و پودش، به عنوان بافته‌ای خاص و کم نظیر به جهانیان شناسانده شده و دارای طرفداران و هواخواهان بسیاری در سراسر دنیا می‌باشند. به همین خاطر هیچ گاه بازنشسته شدن بافندگان قدیمی و منسوخ شدن شیوه‌های بافت انگشتی، از ارزش‌ها و جایگاه این هنر نکاست. چرا که ماشین آلات مدرنی مانند ژاکارد از اواسط دهه‌ی 50 شمسی به میان آمدند تا خللی در جایگاه این پارچه نفیس وارد نکنند و ماندگاری و حیات این هنر ارزشمند و باشکوه را باعث شوند. یزد از خطه‌هایی ست که به دلیل هنر و عظمت نهفته در قلب و ذهن مردمانش، همچنان با خلق ترمه‌هایی باشکوه تر از همیشه در کارگاه‌های ترمه بافی، جهانیان را انگشت به دهان خواهند کرد.
ترمه‌ها انواع بسیاری دارند و دیدنی. شال‌های چهارقدی، شال‌های راه راه پهن و باریک، شال‌های اتابکی با پشم و الیاف بسیار لطیفش، شال بندی‌های لانه زنبوری، انواع کشمیری با طرح‌های بته جقه‌ای و نقشه درختی، شال‌های زمردی با رنگ‌های چشم نوازش، شال کرمان، شال‌های امیری با انواع نفیس درباری‌اش و شال‌های نایاب و کهن یزدی که منقوش به گل‌های شاه عباسی هستند و منحصرا آثار دست هنرمندان نیک اندیش یزدی.
ذوق، سلیقه و ابتکار مردمان ایران زمین، در ظرافت بافت، نقش و نگارهای حیرت انگیز و جنس ترمه‌ها در جهان کم نظیر است. و هدیه‌ی این پارچه‌های دلربا به عنوان هدایای تبلیغاتی دل هر انسانی را خواهد ربود و او را متحیر از این همه زیبابی و عظمت و شکوه خواهد کرد.
