ما سنتوری‌ها خیلی از اوقات وقتی کتاب نتمون رو باز می‌کنیم و شایدم در توضیح فایل خیلی از قطعات، دو اصطلاح راست‌کوک و چپ‌کوک رو دیدیم. حتی کتابی از استاد پایور به نام ردیف دوره‌ی عالی چپ‌کوک تو کتابخونه‌ی اغلبمون هست. اما این دو اصطلاح همیشه یه گوشه از ذهنمونو مشغول کرده و یه کوچولو روشن و واضح نبوده.
قطعا دونستن اصطلاحات تخصصی در موسیقی و خصوصا نوازندگی خیلی مهمه چون هم درک درستی نسبت به چیزی که آموختیم پیدا می‌کنیم و هم قدرت تحلیلمونو بالا می‌بریم و قطعات دیگه رو می‌فهمیم.
قدم اول برای تعریف راست‌کوک و چپ‌کوک آشنایی با دسته های صدایی در موسیقیه.
باس، تنور، آلتور، سوپرانو
گونه‌های صدا یا دسته‌های صدایی نوعی تقسیم‌بندی صدای انسانیه (زنان و مردان) برای آواز و با محدوده‌های صوتی متفاوت و انواع طنین یا رنگ صداست. این طبقه‌بندی صداها، به تدریج در موسیقی کلاسیک و برای خوانندگی در اپرا توسعه یافت.
دسته‌های سوپرانو، متزوسوپرانو و کنترآلتو برای زنان و کنترتنور، تنور، باریتون و باس در گونه‌ی صدایی مردان تقسیم‌بندی شده‌اند. اما اهمیت این دسته بندی زمانی مشخص میشه که بدونیم گونه‌های صدا در موسیقی آوازی و برای طبقه‌بندی صدای انسانیه. در محدوده‌ی توانایی هر خواننده، گونه‌های مختلف صدا وجود داره تا خوانندگان و آهنگسازان بتونن بر اساس شناخت این قواعد، هنر خودشون رو ارائه کنن. این تقسیم‌بندی باعث ثبات در موسیقی و درک و فهم بیشتر برای شنیدنه.
صدای سوپرانوزیرترین بخش صدای انسانیه که به چند دسته تقسیم میشه که سرفرصت به همشون می‌پردازیم. متزوسوپرانو صدایی در محدوده صوتی متوسط در بین زنانه، این صدا بم‌تر از «سوپرانو» و زیرتر از «کنترآلتو» ئه. و کنترآلتو؛ بم‌ترین صدای زنانه اس.
کنترتنور، بالاترین صدای مردانه است و از دسته صداهای نادره. تنور، یک صدای معمولی و طبیعی در بین مردان. باریتون، صدای متوسط مردان و در محدودۀ صوتی بین تنور و باس قرار می‌گیره. صدای باریتون رایج‌ترین صدا در بین مردانه و اما صدای باسپایین‌ترین محدودۀ صدای انسانیه.
اما حالا ربط این گونه‌های صدایی به چپ‌گوگ و راست‌کوک چیه؟
حتما می‌دونید که اگر چه به لحاظ نظری، هروقت فواصل موسیقی از اعتدال مساوی تبعیت کنه میشه هر قطعه‌ی موسیقی رو بر پایه‌ی هر نتی اجرا کرد، اما در عمل، سازهای موسیقی ایرانی چنین امکانی رو ندارن!!!! مثلا در سازهایی که برای همه نت‌ها پرده ندارن، برای به کارگرفتن کوک‌های دیگه مستلزم اضافه‌کردن پرده‌های بیشتری هستن که نواختن ساز رو دشوارتر می‌کنه. در نتیجه فقط دو کوک (یکی برای اجراهای بم‌تر و یکی برای اجراهای زیرتر) به کار گرفته میشه که بله درست حدس زدین!!! این دو کوک همون راست‌کوک و چپ‌کوک هستن.
راست‌کوک برای شیوه‌ای از کوک‌کردن و اجرای ساز به کار می‌ره که با گستره صوتی صدای مردان هماهنگ‌تره و بالطبع، چپ‌کوک به نحوه‌ای از کوک کردن اشاره داره که برای صدای زنان که زیرتره مناسبه.
استادپایور در مقدمه کتاب ردیف دوره‌ی عالی چپ‌کوک برای سنتور می‌نویسن که متاسفانه هنوز تعریف جامع و مستدلی برای این دو اصطلاح ارائه نشده و عجالتا کافی است بدانید اجرای دستگاه‌ها در گام راست‌کوک یعنی همان کوک‌هایی که استاد ابوالحسن صبا برای نوشتن ردیف سنتور خود انتخاب کرده و برای همراهی با صدای آقایان است. در این کتاب دستگاه‌ها به اصطلاح در گام‌های چپ‌کوک نوشته شده که برای همراهی با صدای خانم‌هاست.
خوب امیدوارم این دو اصطلاح براتون روشن و واضح شده باشه.
