امروز می خواهیم نگاهی به یک علم جدید داشته باشیم. علمی که بدون شک نقش بسیار مهم و اساسی در زندگی کنونی ما دارد. سواد رسانه ای، علمی است که در دهه اخیر اهمیت آن به شدت زیاد شده است و در مسائل فرهنگی، هنری، اجتماعی، سیاسی، علمی و … بسیار تاثیر گذار است.
به راستی سواد رسانه ای یا Media Literacy چیست؟ به طور ساده، مهارت هایی است که به واسطه آن شما می توانید انواع پیام های رسانه ای را تجزیه، تحلیل و بررسی کنید. به طور کلی، مهارتی که به واسطه آن می توانید هدف از پیام های مختلف رسانه ای را به خوبی تجزیه و تحلیل کنید و با واقعیت مقایسه کنید. سخن در این حوزه بسیار زیاد است. با ما همراه باشید تا این مسئله مهم و اساسی رو مورد نقد و بررسی قرار دهیم.
اگر به دنبال تاریخچه ای از سواد رسانه ای بگردیم، شاید سخت بتوان منبع دقیقی برای آن پیدا کرد. ولی واژه سواد رسانه برای اولین بار در سال ۱۹۶۵ توسط مارشال مک‌لوهان در کتاب “درک رسانه: گسترش ابعاد وجودی انسان” درج شد. آینده نگری مارشال موضوع بسیار جالبی است. مارشال مک لوهان در کتاب خود که سال ۱۹۶۵ به چاپ رسید اشاره کرده بود که با گسترش فناوری اطلاعات و ابزارهای آن، دانش سواد رسانه نیز دارای اهمیت می شود و کشورها اقدام به آموزش حرفه ای آن می کنند. قبل از مارشال مک لوهان هم جیمز پاتر در کتاب “تئوری سواد رسانه ای” به اهمیت این قضیه اشاره کرده بود.
مبحث سواد رسانه ای، امروزه به حدی مهم شده است که اگر کسی در این زمینه ضعیف عمل کند، باورهای دینی، فرهنگی، سیاسی، علمی و … او هم دچار تغییر می شود. امروزه در جوامع غربی شدیدا تلاش می کنند این علم را به افراد آموزش دهند. چرا که تحقیقات نیز ثابت کرده است داشتن سواد رسانه، در سطح فرهنگ و زندگی اجتماعی مردم نیز تاثیرگذار است.
در ایران متاسفانه عمر علم سواد رسانه بسیار کم است و شاید بتوان گفت پنج یا شش سال از عمر آن می گذرد. همین امر مشکلاتی را برای قشر نوجوان و جوان بوجود آورده است. اهمیت فضای مجازی و سواد رسانه ای آنگونه که باید در ایران مورد بحث قرار نگرفته و آموزش های مفیدی نیز ارائه نشده است. همین امر افکار و نگرش نسل جوان ما را به شدت تهدید می کند.
امروزه عمده افراد جامعه به اخبارها، عکس ها، فیلم ها، فضای مجازی و … دسترسی دارند. آیا تمام این اخبارها و مسائل، حقیقت را بیان می کنند؟ فیلم ها و سریال ها چه اهدافی را دنبال می کنند؟ خبرها و جوسازی های یک کانال تلگرامی چه هدفی را دنبال می کند؟ تمام پیام های این رسانه ها، افکار و اعتقادات و نگرش ما را هدف قرار داده است.
رسانه های مختلف، یک دنیای فانتزی می سازند، یک دنیای رویایی! هر چند ممکن است که این دنیا برای شما بسیار زیبا و لذت بخش و بسیار عالی و دوست داشتنی باشد. ولی می تواند الهام بخش کارهای خطرناک، ضد فرهنگی، ضد دینی و الهام بخش کارهای غیر قانونی نیز باشد. به همین جهت باید قدرت تحلیل این حجم خبری را داشته باشید.
باید اعتراف کرد که عمده تصمیم های مردم بر مبنای همین رسانه هاست. مهم نیست درست یا غلط، مهم این است که این حجم از اخبار و رسانه در تصمیم گیری های ما اثرگذارند. تصمیم گیری درباره دین، سیاست، فرهنگ، مسائل اجتماعی و حتی خریدن یک محصول تحت تاثیر رسانه ها می باشد. اهمیت بالای سواد رسانه ای را در این گونه مواقع می توان مشاهده نمود. سواد رسانه به شما کمک می کند که بتوانید دنیای خیالی را با واقعیت مقایسه کنید و تصمیمات درست و سازنده ای بگیرید.
ذکر این نکته نیز خارج از لطف نیست که سواد رسانه‌ای خود سه بخش دارد. بخش عمومی، که شامل مواردی است که بیان می کند رسانه چگونه مردم را تحت تاثیر قرار می دهد. بخش متوسط که چگونگی ایجاد معنا در رسانه را بررسی می کند و نهایتا بخش پیشرفته است که تعامل جامعه و رسانه و همچنین نقش سواد رسانه ای را در ایجاد تغییرات بررسی می کند.
قرن، قرن فناوری اطلاعات و ارتباطات است. امروزه از دانش آموز گرفته تا دانشجو، والدین و … از اینترنت و منابع اطلاعاتی مختلف استفاده می کنند. بستر اینترنت سرشار از اخبار و فیلم و کلیپ و تبلیغات گوناگون می باشد. مدیریت این حجم از اطلاعات واقعا کار دشواری است. تمام اطلاعات موجود در بستر اینترنت، به گونه ای دانش آموزان و دانشجویان و حتی خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد.
پیشتر از این در مقاله ی “چگونه سوگیری رسانه‌ها را تشخیص دهیم” به بررسی چگونگی جهت گیری رسانه ها و همچنین اهمیت سواد رسانه‌ای در تشخیص این جهت گیری ها پرداختیم.
با مشاهده تاثیرات رسانه های متفاوت بر تصمیمات و باورهای افراد و شکل گرفتن زندگی افراد پیرامون این باور ها و تصمیم ها می توان اهمیت سواد رسانه ای و همچنین آموزش آن را به درستی درک کرد.حتی می توان آن را موضوعی حیاتی برای جوامع امروزی تلقی کرد زیرا که اگر جدی گرفته نشود، اعتقادات، باورها، فرهنگ و دین جامعه در خطر بزرگی قرار خواهد گرفت که این امر عواقب ناخوشایندی را به همراه خواهد داشت.
پیشتازان عرصه سواد رسانه، ژاپن و کانادا هستند. این دو کشور تلاش زیادی می کنند تا فرهنگ و هنر کشورشان دچار تهاجم فرهنگی نشود. در ژاپن از همان ابتدای ورود کودک به مدرسه، یاد می دهند که چگونه می توان حقیقت را وارونه جلوه داد. چگونه می توان راست را تبدیل به دروغ کرد. در کشور کانادا برای اینکه هویت ملی آنها دچار مشکل نشود، برنامه های متعددی را برای افزایش سطح سواد رسانه ای افراد تدارک دیده اند.
همانطور که اشاره شد، کشور ما در زمینه سواد رسانه ای بسیار ضعیف عمل کرده است. شاید یکی از دلایل آن عمر کوتاه مدت این علم در ایران باشد. دلایل ضعف عملکرد در این حوزه می بایست به درستی شناخته شده و اصلاح گردند زیرا که با گسترده تر شدن روز به روز رسانه ها اهمیت این حوزه نیز افزایش پیدا می کند.
