انتخاب رشته و مشاوره تحصیلی در کشورهای مختلف بسته به فرهنگ، سیاست‌های آموزشی، و نظام‌های تحصیلی متفاوت است.
در این کشور سیستم هایی نظیر A-Levels برای تخصصی شدن تدریجی دروس اجرا می شود.این آزمون (Advanced Level) یکی از معتبرترین و شناخته‌شده‌ترین مدارک پیش‌دانشگاهی در انگلیس و بسیاری از کشورهای جهان است. این دوره معمولا دو سال به طول می‌انجامد و دانش‌آموزان در آن می‌توانند دروس خود را بر‌اساس علاقه و هدف تحصیلی‌شان انتخاب کنند.ساختار A-Level به‌گونه‌ای است که دانش‌آموزان معمولا بین ۳ تا ۵ درس را برای تحصیل انتخاب می‌کنند و عمق دانش خود را در این دروس افزایش می‌دهند. به‌طور معمول، هزینه هر سال تحصیلی حدود ۱۵۰۰۰ تا ۳۵۰۰۰ پوند است، که این مبلغ بسته به مدرسه یا کالج انتخابی و دروس انتخابی متفاوت خواهد بود.
در این کشور مشاوره‌ی حرفه‌ای و تحصیلی از سنین پایین شروع می شود. از ابتدای ورود به مقاطع تحصیلی نیمه تخصصی روند پیگیری وضعیت دانش آموزان شروع می شود.دانش آموزان بر اساس علایق، توانایی‌ها، نتایج کسب شده در کارهای عملی، امتحانات و ارزیابی های دبیران فرآیند انتخاب رشته را انجام می دهند.
دانش‌آموزان در سنگاپور از همان مقطع ابتدایی بر اساس عملکرد در آزمون‌ها و علاقه‌شان به مسیرهای مختلف هدایت می‌شوند. در پایان دبستان، دانش‌آموزان آزمون PSLE را می‌دهند.
این آزمون (Primary School Leaving Examination) تعیین می‌کند که دانش‌آموزان وارد کدام یک از مسیرهای تحصیلی دبیرستانی (آکادمیک یا فنی‌حرفه‌ای) شوند.
در مقاطع دبیرستان و قبل از ورود به دانشگاه، مشاوران جلساتی برگزار می‌کنند تا دانش‌آموزان بر اساس مهارت‌ها، نمرات، و علایقشان بهترین مسیر تحصیلی را انتخاب کنند. همچنین در بسیاری از مدارس، تأکید زیادی بر علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات (STEM) وجود دارد تا دانش‌آموزان برای مشاغل آینده آماده شوند.
سنگاپور دانش‌آموزان را به سه مسیر هدایت می‌کند:
مسیر آکادمیک سریع (Express): برای دانش‌آموزانی با عملکرد بالا.
مسیر فنی‌حرفه‌ای (Normal - Technical): برای دانش‌آموزانی با مهارت‌های فنی.
مسیر متوسط (Normal - Academic): بینابین دو مسیر فوق.
دانش‌آموزان در دوران دبیرستان جلسات متعدد مشاوره‌ای دارند. این جلسات شامل بررسی استعدادها، علایق، و ارائه اطلاعات درباره رشته‌های دانشگاهی و حرفه‌هاست. مشاوران اغلب تست‌های شخصیتی و استعدادسنجی مانند MBTI یا تست‌های مهارتی ارائه می‌دهند و بر آمادگی برای دانشگاه و شغل آینده تأکید دارند. انعطاف‌پذیری بالا در انتخاب دروس از نقاط قوت این سیستم است.
در این کشور طبق اساسنامه آموزشی، مشاوران تحصیلی در همه مدارس برای راهنمایی دانش‌آموزان حضور دارند.همچنین در ابتدای ورود دانشگاه می‌توانند یک رشته موقت (undeclared) انتخاب کنند و در طول یک یا دو سال اول، پس از آزمودن رشته‌های مختلف، تصمیم‌گیری نهایی کنند.
اگرچه سیاست‌های پذیرش از یک دانشگاه به دانشگاه دیگر متفاوت است، اما اکثر آنها پذیرش را بر اساس چندین معیار تعیین می‌کنند. دفتر پذیرش دانشگاه در نظر می‌گیرد که آیا دانش آموز دوره‌هایی را در دبیرستان گذرانده است که وی را برای دوره‌های دشوارتر آماده کرده باشد.
افسران پذیرش دانشگاه دوست دارند از دانش آموزان دبیرستانی که در فعالیت‌های فوق برنامه شرکت کرده‌اند مانند کلوپ‌های مکتبی، تیم‌های ورزشی، دولت دانشجویی و باشگاه‌های خیرخواهانه، درخواست‌هایی را مشاهده کنند. مشارکت داوطلبانه در این نوع فعالیت‌ها نشانه این است که دانش آموزان درس‌های ارزنده زندگی مانند کار تیمی، رهبری یا مسئولیت مدنی را آموخته‌اند.
دانشگاه‌ها اغلب دانشجویان را ملزم به نوشتن مقاله به عنوان بخشی از روند درخواست می‌کنند. هر دفتر پذیرش، طول و محتوای مقاله را تعیین می‌کند. همچنین ممکن است متقاضی مجبور به مصاحبۀ شخصی با نمایندۀ دفتر پذیرش شود.
نظام آموزشی ژاپن به شدت رقابتی است و تمرکز زیادی روی آزمون‌های ورودی دانشگاه‌ها دارد. این کشور از لحاظ انسجام آموزشی و شفافیت در انتخاب رشته شناخته شده است.
سال اول دبیرستان برای آموزش عمومی دانش آموزان در نظر گرفته می شود. در سال دوم، دروس به دوره های آماده سازی جهت كالج ها و دوره های حرفه ای تقسیم می شوند. در سومین سال، دوره های آماده سازی كالج به علوم انسانی و اجتماعی، علوم تجربی و فنی تقسیم می شود. از این رو حتی در دبیرستان های عمومی هم در زمان فارغ التحصیلی سه دوره وجود دارد.
مشاوران در دبیرستان‌ها نقشی کلیدی در هدایت دانش‌آموزان دارند. آنها بر اساس عملکرد تحصیلی، علاقه دانش‌آموز، و ظرفیت بازار کار، پیشنهاداتی ارائه می‌دهند. دانش‌آموزان از سال دوم دبیرستان به طور جدی برای آزمون ورودی دانشگاه‌ها آماده می‌شوند. مشاوره‌ها عمدتاً بر موفقیت در این آزمون‌ها تمرکز دارند.
سیستم (Center Test) و آزمون‌های اختصاصی دانشگاه‌ها بسیار رقابتی هستند و نقش تعیین‌کننده‌ای در انتخاب رشته دارند. معتبرترین دانشگاه ها در ژاپن، مانند دانشگاه توکیو اغلب چندین دوره امتحانات ورودی را ترتیب می دهند تا بتوانند دانشجویان کم نمره را رد کنند و دوره های بعدی را به رقابتی ترین متقاضیان محدود کنند. البته دوره های دانشگاه ژاپن به اندازه آزمون های پذیرش آنها سخت نیست.
نظام آموزشی آلمان یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌ها در جهان است و بر مبنای آموزش کاربردی و هدایت شغلی طراحی شده است. دانش‌آموزان در پایان دوره ابتدایی (سن 10 یا 12 سالگی، بسته به ایالت) بر اساس عملکرد تحصیلی و استعدادها به سه مسیر هدایت می‌شوند:
یک. Gymnasium: برای دانش‌آموزانی که قصد ورود به دانشگاه دارند.
دو. Realschule: برای مشاغل میان‌رده یا تحصیلات فنی پیشرفته.
سه. Hauptschule: برای مسیرهای حرفه‌ای یا فنی.
مشاوران با والدین و دانش‌آموزان کار می‌کنند تا مسیر مناسبی برای هر فرد تعیین شود. در دبیرستان‌های آلمان (Gymnasium)، دانش‌آموزان می‌توانند دروس تخصصی مانند علوم، ریاضیات، یا زبان‌های خارجی را انتخاب کنند.
یکی از ویژگی‌های بارز نظام آلمان، سیستم آموزشی دوگانه (ترکیب آموزش تئوری و عملی) است. دانش‌آموزان همزمان با تحصیل، در شرکت‌ها کارآموزی می‌کنند. دانش‌آموزان بر اساس نمرات Abitur و رشته‌های مورد علاقه وارد دانشگاه می‌شوند. دانشگاه‌ها همکاری نزدیکی با صنایع دارند و کارآموزی بخش جدایی‌ناپذیر از آموزش عالی است.
انتخاب رشته در پایان دوره‌ی متوسطه اول (نهم) صورت می گیرد. دانش آموزان از بین شاخه‌های نظری، فنی و حرفه‌ای و کاردانش انتخاب رشته می کنند. دبیرستان عهده دار رشته های شاخه نظری و هنرستان عهده دار رشته های فنی و حرفه ای و کار دانش است.
کمبود مشاوران تحصیلی حرفه‌ای در بسیاری از مدارس باعث به وجود آمدن مشکلاتی می شود. معمولا دانش آموزان با عدم آگاهی کامل نسبت به رشته های دوره دوم متوسه و همچین عدم آگاهی نسبت به ادامه مسیر خود در رشته های تخصصی دانشگاه مواجه هستند. در بسیاری از مدارس مشاور تحصیلی متخصص وجود ندارد. لازم به ذکر است از سمت آموزش و پرورش یک مسئول مشاور، هفته ای یک بار به مدارس دولتی مراجعه می کند که با توجه به تعداد زیاد دانش آموزان در این مدارس، نمی تواند پاسخگوی همه آنان باشد.
البته در سال های اخیر سیستم انتخاب رشته هوشمند تحت عنوان هدایت تحصیلی از سمت آموزش و پروش راه اندازی شده است. این سیستم با نظرسنجی از دبیران ،در نظر گرفتن نمرات آنان و همچنین اولویت انتخابی آنها به انتخاب رشته دانش آموزان کمک می کند.
در ایران، دانش‌آموزان از طریق آزمون سراسری کنکور وارد دانشگاه‌ها می‌شوند. رتبه و تراز کنکور تعیین‌کننده رشته و دانشگاه آنهاست. در سال های اخیر، هر سه پایه منتهی به کنکور (دهم،یازدهم،دوازدهم) مورد ارزیابی مواقع می شود و هرکدام درصد مشخصی کننده ای در نتیجه کنکور دارند. مع الاسف دانش آموزان سه سال متوالی با فشارها و استرس های کنکور دست و پنجه نرم می کنند.
این سیستم انعطاف کمی دارد و تغییر رشته در طول دوره دانشگاه معمولاً دشوار است. همچنین کارآموزی و آموزش عملی معمولاً محدود بوده و ارتباط آموزش و بازار کار ضعیف است.
جمع‌بندی و پیشنهادات
1. افزایش انعطاف‌پذیری: سیستم آموزشی ایران می‌تواند با ارائه‌ی گزینه‌های بیشتر برای انتخاب دروس، انعطاف‌پذیری بیشتری به دانش‌آموزان بدهد.
2. تقویت سیستم مشاوره: استخدام و آموزش مشاوران تحصیلی حرفه‌ای برای کمک به دانش‌آموزان در انتخاب مسیر تحصیلی و شغلی مناسب می بایست در اولویت قرار گیرد.
3. تمرکز بر مهارت‌های عملی: گنجاندن برنامه‌های کارآموزی و تجربه‌ی عملی در کنار آموزش‌های نظری صورت گیرد.
4. تأخیر در انتخاب قطعی رشته: امکان انتخاب تدریجی رشته و تخصصی شدن در سنین بالاتر، مشابه سیستم A-Levels بریتانیا می تواند اثربخش باشد.
5. تنوع‌بخشی به مسیرهای تحصیلی: مسیرهای تحصیلی متنوع‌تر برای پاسخگویی به نیازها و استعدادهای مختلف دانش‌آموزان ایجاد شود.
6. کاهش فشار کنکور: می بایست تمرکز از آزمون‌های ورودی دانشگاه به سمت ارزیابی جامع‌تر توانایی‌ها و مهارت‌های دانش‌آموزان تغییر کند.
7. آموزش مهارت‌های انتخاب: دروسی برای آموزش مهارت‌های تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی شغلی به دانش‌آموزان گنجانده شود.
8. همکاری با صنعت: ارتباط قوی‌تر بین مدارس و صنایع برای آشنایی دانش‌آموزان با مشاغل مختلف ایجاد شود.
9. استفاده از فناوری: از ابزارهای آنلاین و هوش مصنوعی برای کمک به دانش‌آموزان در کشف استعدادها و علایق خود بهره‌گیری شود.
10. آموزش والدین: جلسات آموزشی برای والدین جهت آشنایی با روش‌های حمایت از فرزندان در انتخاب مسیر تحصیلی برگزار شود.
با اجرای این تغییرات، نظام آموزشی ایران می‌تواند به سمت یک سیستم پویاتر و کارآمدتر حرکت کند که بهتر پاسخگوی نیازهای دانش‌آموزان و جامعه باشد. این امر می‌تواند منجر به افزایش رضایت تحصیلی، کاهش فشار روانی بر دانش‌آموزان، و در نهایت، تربیت نیروی کار ماهرتر و آماده‌تر برای بازار کار شود.
منابع : فرهیختگان ، اعتماد ، همشهری ، سیویلیکا ، مجلات جهاد دانشگاهی ، دفتر انتشارات و فناوری آموزشی آموزش و پرورش
