با مرور زمان و شیوع ویروس کرونا، استفاده مردم از اینترنت و شبکه های اجتماعی افزایش یافته و به علت عدم آگاهی و سواد کافی عموم جامعه در این حوزه، این حوزه به بهشت کلاهبرداران اینترنتی تبدیل شده است. به تازگی وقوع جرائم اقتصادی نیز در فضای مجازی افزایش یافته است. شایع ترین نوع این جرائم که به تازگی در ایران رواج یافته "کلاهبرداری پانزی" است. پانزی یک عملیات سرمایه گذاری کلاهبردارانه است. در این ترفند به سرمایه گذاران سود هایی برگردانده می شود که از بهره های متعارف به شیوه ای غیر عادی بالاترند. البته این سود از پول سرمایه گذاران بعدی تأمین می شود و شرکت یا فرد دریافت کننده سرمایه، نیازی به انجام کار اقتصادی با پول دریافتی ندارد. در کلاهبرداری پانزی تا وقتی سیستم ورودی جدید داشته باشد کسی شاکی نیست و به همین علت دستگاه های ناظر قادر به شناسایی این نوع کلاهبرداری تا زمان فروپاشی سیستم نیستند. از این رو، مکانیزمی نیز برای شناسایی فعالیت های مجرمانه متاسفانه در کشور وجود ندارد و کلاهبرداران با پروفایل سازی و ساخت رزومه های جعلی برای خود اعتبار کسب کرده و با فریب مردم آنها را وارد سیستم های کلاهبرداری کرده و مبالغ عظیمی را به جیب میزنند. اگر با افرادی که قربانی اینگونه سیستم های کلاهبرداری هستند گفتگو کنید متوجه خواهید شد که اکثر آنها پول هایی داشته اند که نمیدانستند کجا سرمایه گذاری کنند و از آن سو افرادی با وعده سود های نامتعارف آنها را فریب داده و فرد قربانی را جذب سیستم کلاهبرداری خود کرده اند. در بخش عمده ای از این پرونده ها، فرد/شرکت کلاهبردار با عناوینی مانند استخراج ابری رمزارز، سرمایه گذاری در بورس نزدک آمریکا یا فارکس، فروش ارز های دیجیتال نامعتبر و ... و انجام کارهایی نظیر خرید ریپورتاژ آگهی در سایت های معتبر خبری، تبلیغات گسترده در شبکه های اجتماعی پرمخاطب و ... خود را فرد/شرکت معتبری جلوه داده و فرد قربانی را فریب داده اند.
متاسفانه در بانک مرکزی مکانیزمی برای شناسایی مبدا و مقصد پول وجود ندارد. تقریبا در اکثر جرائم و فساد هایی که صورت میگیرد، یک پای قضیه مسائل مالی است. اگر مکانیزمی برای شناسایی و کنترل مبدا و مقصد پول در کشور وجود داشت نه تنها در حوزه سایبری، بلکه ارتکاب جرائم دیگری نیز مانند قاچاق کالا، فروش اسحله، فروش مواد مخدر و ... دیگر کار راحتی نبود و به طرز چشمگیری کاهش میافت. در حال حاضر شما میتوانید با پیدا کردن یک فرد بی خانمان و اجاره کارت بانکی او در ازای پرداخت مبلغی مشخص به صورت ماهیانه، با کارت بانکی وی هرگونه جرمی را مرتکب شده و به راحتی درآمد حاصل از آن را نیز پولشویی کنید! نبود سیستم اعتبارسنجی نیز باعث شده هیچ امتیاز و سقف و کفی برای کارت های بانکی تعریف نشود و فرد هر مبلغی که بخواهد را در هر بازه زمانی بتواند با چند کلیک ساده جا به جا کند. پول سیاهی که توسط مجرمین در بانک های کشور جا به جا میشود به معنی واقعی کلمه تیشه به ریشه اقتصاد و عملکرد سالم دستگاه های ناظر و دستگاه قضایی کشور میزند! به عنوان مثال اگر شما یک قاضی باشید و پرونده یک کارت اجاره ای با موجودی 10 میلیارد تومان زیر دستتان باشد، خیلی ساده میتوانید این پول که صاحب مشخصی ندارد را به حساب بانکی خود منتقل کنید، بدون آنکه مکانیزمی جلودار شما باشد! تنها مکانیزمی که در حال حاضر وجود دارد، میزان شرافت افراد است!
در حوزه سایبری باید چندین قدم برای کاهش جرائم برداشته شود تا بتوان وقوع اینگونه جرائم را تا حد قابل قبولی کاهش داد. اول اینکه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید چارچوبی برای انتشار ریپورتاژ آگهی در سایت های خبری تایین کند تا هر محتوایی را منتشر نکنند. در مرحله بعد دستگاه های امنیتی یا پلیس فتا باید وبسایتی برای معرفی فعالیت های غیرقانونی و انتشار هویت مجرمینی که در سطح کلان فعالیت دارند را ایجاد کرده و مرتبا آنرا به روز نماید. بخش قابل توجهی از افراد یا شرکت های مجرم در خارج از کشور فعالیت دارند، در نتیجه این وبسایت باید از زبان های خارجی نیز برای هشیار کردن افراد و کشور های دیگر از وجود چنین مجرمی در آن کشور، پشتیبانی کند. در شبکه های اجتماعی مانند اینستاگرام و تلگرام نیز افراد و مدیر کانال ها نباید فعالیت فرد یا شرکتی که نامش در این وبسایت قرار دارد را تبلیغ کنند، در غیر اینصورت باید مجرم شناخته شوند. در مرحله بعد صدا و سیما که متاسفانه هیچ برنامه ای در این حوزه برای افزایش سواد جامعه تا به حال نداشته را باید ایجاد و زمانی را به برنامه ای در یکی از شبکه های تلویزیونی به بررسی اینگونه جرائم اختصاص دهد. در مرحله بعد مجلس باید خلا های قانونی این حوزه را با کمک کارشناسان هرچه سریعتر رفع و در مرحله آخر که مهمترین و اساسی ترین قدم برای کاهش جرائم است، بانک مرکزی باید هرچه سریعتر به فکر ایجاد مکانیزمی برای شناسایی و کنترل مبدا و مقصد پول و تشخیص پول سفید و سیاه و مکانیزم اعتبارسنجی باشد. مردم نیز باید توجه داشته باشند که انجام سرمایه گذاری و دریافت سود ثابت ماهیانه تنها در بانک ها قابل اطمینان است و در خوشبینانه ترین حالت 99 درصد کسانی که وعده پرداخت سود ثابت ماهیانه میدهند، کلاهبردار هستند و هیچوقت نباید معتبر بودن فعالیتی را منوط به سر و وضع افراد، پروفایل های آنها، تعریف و تمجید یا وعده هایی که میدهند دانست.
البته قدم های کوچکی برای ایجاد مکانیزم اعتبارسنجی و تشخیص پول سیاه و سفید در بانک مرکزی برداشته شده اما متاسفانه مثمر ثمر نبوده و راه اندازی چنین سیستمی تنها با همکاری تمام بخش ها و دستگاه های ذیربط علی الخصوص مطالبه رئیس جمهور برای ایجاد آن قابل انجام است. امیداوریم در آینده شاهد راه اندازی این سیستم در بانک مرکزی باشیم.
در انتها پیشنهاد میشود، وب آموز که تنها رسانه مستقل بررسی جرائم سایبری در ایران بوده و اخبار این حوزه را پوشش میدهد را برای افزایش اطلاعات و آشنایی با مجرمین سایبری و ترفند های آنها دنبال کنید.
